Очиқ майдон. Мустақиллик майдони

6. “Миллий услуб” яратишга қаратилган назарий ва амалий асарлар. Биринчи техникум ва университетлар, биринчи театр ва Халқ уйлари.

Режа:

1. 
   Очиқ майдон. Мустақиллик майдони.
   

Мустақиллик майдони 1917 йилдан бошлаб, Собиқ Иттифоқ даври майдони бўлиб, бу майдон бир неча ном билан аталган.

-1991 йил -5 сентябрдан бу майдон Мустақиллик майдони номи берилган.

-1992 йил эса бу майдондаги Ленин ҳайкали ўрнига мустақиллик рамзи бўлган “Шарсимон монолит” қўйилди.

-1882 йили Тошкентда вафот этган генерал губернатор Константин Кауфман қабри жойлашган эди. 1-бўлиб, бу ҳиёбон “Константин” ҳиёбони дейилган.

-1919-1926 йилда бу ерда Уроқ ва болға кўтарган ёдгорлиги безаб турар эди.

-Урушдан кейин Сталин ҳайкали ўрнатилади.

-1968-1977 йилларда Карл Маркиз монументи ўрнатилган. Монумент 1993 йилгача турган.

Вильгельм Соломонович Геинзельман оказалься в наших краях благодаря приказу военного ведомства определившего его на службу коллежским секретарем и млодшим архитектором строительного отделения Сырдарьинского облостного правления в Туркенском генерал губернатрстве.

Вильгельм С. Гейнцельман Одессада 1879 йил Туркистонга келади. 1922 йил вафот этган.

Тошкент шаҳри янги шаҳри 1938-59 йиллар шаҳар генплани ишлаб чиқилган бўлса, у 1865 йилда яъни Тошкентнинг янги шаҳари 1865 йили қурилиши бошланади. Аста секин 1865 йил шаҳар қурилиши бошланди.

Гейнцельманнинг Тошкентда қурилган кўпгина бинолари бор. У Тошкентда Сабор қурдирган. 1888 йил, В.С. Гейнцельман рахбарлигида Сабор қурилади.

Иккинчи жаҳон уруши даври архитектураси. Иккинчи жаҳон уруши 1941-1945 йилгача бўлган бўлса, фронт орти ва фронтни таъминлайдиган индустриал марказга айланди. Россиянинг ғарбий вилоятлари ва бошқа Республикалардан кўчириб келтирилган одамлар учун иккинчи уй бўлиб қолди.

Ўзбекистон шаҳарларига ишчи ва хизматчи мутахассислари билан кўплаб саноат корхоналари олиб келиб жойлаштирилган эди. Шаҳарларнинг аҳолиси тез кўпайди. Масалан, Тошкент шаҳри аҳолиси 2 баробар кўпайди ва миллион одамдан ошиб кэтди. Аҳоли ошиб кэтиши натижасида шаҳарларда Демографик портлаш тушунчаси вужудга кедди. Аҳоли сони ҳаддан зиёд кўпайиб кэтиши- демографик портлашга оли келар экан. Бунда шаҳар генплани қайта ишланиб, турар-жой бинолари кўпайишга олиб келади. Шунга қарамай Ўзбекистонда янги саноат иншоотлари қурилди. Ўзбекистонда металлургия заводи, Фарход ГЭСИ. Бекобод , Ангрен каби ёш саноат шаҳарлари ҳамда турар жой манзиллари барпо этишга асос бўлди.

1941-1945- 1950 йилларда Ўзбекистон архитектура йўналишида бу даврларда россиянинг йирик архитекторлари А. Кўзнецов, В Ловров, Г. Орловларнинг номлари билан боғлиқ бир қанча лойиҳа бажарилган. Булардан ташқари архитекторлар К. Бавиевский, М. М.С.Булатов, В. Дмитров, В. Жаҳонгиров, И. Рачинкая ва бошқалар Ўзбекистон Республикасида кўпгина лойиҳаларига асосан қурилиш ишлари олиб борилган.

Бу даврда “Ўзбекистон” деб номланган иккиёқлама эгма юпқа деворли ғиштин қубба (Свод) ишлаб чиқилди. Оғир шароитга қарамай, жамоатчилик мақсадларига мўлжалланган бинолар ҳам қурилди. “Ўзбекистон” қуббаси ўзбек нақшларининг аньанавий усуллари руҳида қайта ишлаб чиқди. 1943-йилда қурилган Муқимий номидаги театр биноси қиш фаслининг 6 ой ичида қуриб битказилди (архитектрлар Д.Хазанов, А.Тихонов ва конструктор А.Роббинович). театр биноси қурилишидан олдин 850 ўринга мўлжалланган драма театри лойиҳасига конкурс ўтказилди .

Ёғочсиз қурилишга ва бутун бинони енгил ғишт қубба ҳамда қуббачалар билан ёпишга мўлжалланган лойиҳа конкурсда ғолиб бўлди ва буни амалга ошириш учун қабул қилинди.

-Тошкент. Муқимий номиаги ўзбек мусиқа ва драма театри, 1943- йил. (архитектрлар Д.Хазанов, А.Тихонов ва конструктор А.Роббинович ва халқ усталари Ширин Муродов, Ю.Мусаев)

Муаллифлар жамоаси конструксиялар ва безак қисмларини ишлаб чиқишга ҳамда уларни амалга оширишга халқ усталари Юсуфали Мусаев, уста Ширин Муродов ва бошқалар жалб қилинди.

Тошкентдаги Муқимий театри қурилиш тажрибаси ҳар қандай мақсадда фойдаланадиган бинолар томини ёпишда ғиштдан фойдаланиниш мумкунлиги ва иқтисодий мақсадга мувофиқлигини кўрсатди.

1943-йил 1954-йилда архитектор М.С.Булатов, В.Смирнов Тошкентдаги Навои кўчсини қайта тиклаш бу ғоянинг татбиқ этилишига асос солди. Мазкур кўча қурилиши лойиҳаси муаллифлари (М.С.Булатов, В.Смирнов) олдида эски ва энсиз жар кўча (Шайхунтохир) кўчасини кенгайтириш ҳамда бир қаватли ҳом ғиштли ва кўп қаватли ғиштин уйлар барпо этиш вазифаси турарди. Ҳозирги эни 66 метр узунлиги 3км келадиган Навои кўчаси шаҳарни шарқдан ғарбга тик кесиб ўтади, у эски ва янги шаҳарни улайдиган йўл сифатида қаралади.

- 1940-50 йиллар архитектура

Шаҳар маркази. 1946-йили мустақиллик майдонининг шаклланиш тарихи.

Тошкентдаги ҳукумат маркази ( Ҳозирги Мустақиллик майдони) ни қайта қуриш лойиҳасига ўтказилган 1946-йилги конкурс дастлабки уршдан кейинги йиллар шаҳарсозлиги соҳасидаги архитекторларни ижодий ғоясини яққол намоён этади. Конкурсга тақдим этилаган лойиҳаларда рус архитекторлари В.Арханделски, А.Петелин, А.Сидоров ва бошқа муаллифлар А.Бобохоновлар мумтоз ва миллий аньаналари, ўзбек миллий архитектурасидан олинган устунлар, ровоқларни уйғунлаштиришга ҳаракат қилдилар. Лойиҳалардан биттаси ҳам қабул қилинмади ва қайта қуриш лойиҳаси бундан кейин ишлаб чиқиш биринчи ўзбек архитектори А.Бобохонов ва унинг жамоасига топширилди.

Ўзбекистон архитектори, СССР халқ архитектори, ўзбек архитектори Абдулло Бобохонов 1910-йил Қирғизистонда туғилди. Тошкентда яшаб ижод қилди. Тошкент шаҳар марказини лойиҳалаштириш ишида бошчилик қилган биринчи ўзбек архитектори ҳисобланади. Унинг лойиҳаси мақулланиб, мукофот билан тақдирланади. Мустақиллик майдонила Ҳукумат уйи ва Вазирлар маҳкамаси 1954-йили Тошкентнинг қайта қуриш бош режасида 1938-йилги қайта қуриш режасида қайд этилган чегараларни (бироз ўзгартириш киритилган бўлса ) ўз холича сақлашга ҳаракат қилган. Бош майдонда композиция жиҳатидан Ўзбекистон Ҳукумат уйи бўлган мавжуд майдон сақланиб қолган.

Ҳукумат муассасалари мажмуи 2 Псимон режа ҳарита кўринишида ҳал этилган, улар Ўзбекистон Вазирлар маҳкамаси учун мўлжалланган ва мавжуд ҳукумат уйи биноси билан бирлаштирилган бутун компазитция сайилгоҳ кўчаси бўйлаб мавжуд бино томонга қаратиб қурилган баланд минорали ҳажм билан ниҳоясига етказилган.

50-йиллар ўртасидан бошлаб Ўзбекистон архитектураси ва шахарсозликда янги йўналиш бошланди кўчаларда турар жой ва жамоат биноларини алоҳида алоҳида қуриш ўрнига “Эркин режа” усули одат бўлди. Ўзбекистон шаҳарсозлиги аҳолиси нуфузи кундан кунга ортиб бормоқда эди. 1959-йилдаги аҳолини рўйхатга олишда Тошкент аҳолиси 912 минг бўлган, 1954-йилдаги бош режада тахмин қилинганидан 112 минг кўп эди. Мазкур ҳолат бош режани қайта ишлаб чиқиш заруриятини келтириб чақарди.

Тошкент бош режаси янги нусҳасининг асосий тамойилларидан бири шаҳар ва шаҳар олди минтақасини ягона муҳит ҳудуди сифатида қараш ғояси илгари сурилди. Шаҳар аҳолиси сони 1,2 миллион деб олинди. Бош режада аҳоли турар-жой майдонини ортириш жумладан 1980-йилга келиб киши бошига 12кв.метр 2000-йилда 15кв.метргача кенгайтириш кўзда тутилган эди. Шаҳар турар-жой уйлари қурилишида 9 қаватли, 4 қаватли ва 1 2 қаватли уйлар мўлжалланган.

Жамоат биноси архитектураси. Энг яхши миллий ва мумтоз аньаналарни бирлаштириш услубияти уршдан кейинги йилларда қурилган қатор жамоат бинолари архитектураси мужассам. Тошкентдаги Алишер Навои номидаги Ўзбекистон давлат академик опера ва балет театри биноси.