Odam genetikasi

6.6. 
Jins bilan cheklangan irsiylanish. 
Jins bilan cheklangan 
irsiylanish deganda, ayrim belgilaming bir xil jinsda rivojlanib, ik­
kinchi jinsda rivojlanmasligi yoki bir belgining ikki xil jinsda har xil 
ifodalanishi tushuniladi. Bunday belgilam ing genlari autosomalarda 
ham, jinsiy xromosomalarda ham joylashgan bo‘lishi mumkin.
Jins bilan cheklangan belgilami irsiylanishi odamlarda ham ku­
zatiladi. Chunonchi erkaklarga xos belgi yuzda soqol, m o‘ylovni, 
tanadagi yunglam ing miqdori va tarqalishini belgilovchi gen allel­
lar ham erkakda, ham ayolda mavjud. Bunday belgilar erkaklarda 
namoyon b o isad a, ayollar jinsi bu belgilarni fenotipida namoyon
100

---

b o iish in i cheklab qo‘yadi. Jins bilan cheklangan belgiga yana bir mi- 
sol odamlardagi kallik hisoblanadi.
Kallik sust yoki kuchli va u yoshlik yoki katta yoshda paydo 
b o ‘lishi, b a’zan esa qalqon usti bezining funksiyasi buzilishi yoki 
yuqumli kasallik oqibatida bo‘lishi mumkin. Ko‘pchilik hollarda kal­
lik irsiylanadigan belgi sanaladi. Chunki, u ikki jinsda ham paydo 
b o ‘ladi, biroq uning ifodalanishi erkaklarda ko‘proq namoyon b o ‘ladi.
Bilimni tekshirish uchun savollar
1. Jinsga ta ’rifbering.
2. Birlamchi jinsiy belgilarga nimalar kiradi?
3. Ikkilamchi jinsiy belgilarga misollar keltiring.
4. Jinsni aniqlashning qanday xillari bor? Ulaming har birini tu- 
shuntirib bering.
5. Jinsni aniqlashda xromosomalaming rolini izohlang.
6. Autosoma nima?
7. Jinsiy xromatin deganda nimani tushunasiz? U qaysi jinsli or- 
ganizmlarda uchraydi?
8. Boshlang‘ich gonadalardagi korteks va medula qavatlaming 
funksiyasi nimadan iborat?
9. Jinsni erta bilish genetik usulining qanday ahamiyati bor?
10. Odamda belgilarning jinsga b o g iiq holda irsiylanishiga m i­
sollar keltiring.
101

---