Odlar Yurdu Kolleci İstehsalat Təcrübəsi Hesabatı

Müxtəlif ölkələrdə maşın və nəqliyyatın inkişafının müasir vəziyyəti
Nəqliyyat dünya iqtisadiyyatının ən zəruri və ayrılmaz tərkib hissəsidir. Hal-hazırda planetin bütün ölkələrində 700 mil­yondan çox avtomobil istismar edilir. Azərbaycan Respub­li­ka­sında isə (2007 -ci il) 440626 ədəd avtomobil vardır. Bir sıra ölkələr üzrə avtomobil parkının quruluşu aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.


Azərbaycan Respublikası və bir sıra inkişaf etmiş ölkələrin avtomobil parklarının quruluşu

Ölkələr	Avtomobillərin ümumi sayı (milyon ədəd)	Parkın tərkibi %
		Minik	Yük	Avtobus
1	2	3	4	5
ABŞ	200 - 205	76,5	23,2	0,3
Yaponiya	73 – 76	75	24	1
Almaniya	45 – 49	90	9,7	0,3
1	2	3	4	5
Fransa	28 – 30	88	11,5	0,5
Rusiya	21 – 23	80,3	18	1,7
Fillandiya	2,2 - 2,3	87	13	-
Azərbaycan	0,690012	80	18	2

Cədvəlin təhlili nəticəsində görünür ki, avtomobil parkının qurluşunda minik avtomobillərinin payı 80%, yük avtomobilləri orta hesabla 18%, avtobuslar isə orta hesabla 2% təşkil edir.

İqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkələrdə hər 1000 nəfər əhaliyə orta hesabla 400 minik avtomobili, 60 yük avtomobili düşür.
Bir sıra ölkələr üzrə hər 1000 nəfərə düşən avtomobillərin sayı haqqında ümumi məlumat aşağıdakı cədvəldə verilmişdir.

Hər 1000 nəfər əhaliyə düşən avtomobillərin sayı.

Ölkələr	Minik avtomobilləri	Yük avtomobilləri	Avtobuslar
ABŞ	590 – 605	175 - 185	2,5
Yaponiya	425 – 445	177 - 184	5
Almaniya	477 – 518	54 - 56	1,7
Fransa	493 – 525	64 - 70	1,7
Fillandiya	380 – 390	55 - 60	-
Rusiya	115 – 125	25 - 21	2,5
Azərbaycan	62	18 - 21	11 - 18

Cədvəldən göründüyü kimi, Azərbaycanda 1000 nəfər əhaliyə düşən yük avtomobillərinin sayı ABŞ və Yaponiya ilə müqayisədə 9 -10 dəfə Rusiya ilə müqayisədə isə təqribən 2 dəfə azdır. Azərbaycan Respublikasının iqtisadiyyatının dinamik inkişafı ilə əlaqədar olaraq hər 1000 nəfərə düşən avtomobillərin sayı sürətlə artır.

Nəqliyyat dünya təsərrüfatının tərkib hissəsidir, digər sahələrlə paralel inkişaf edir və dünya istehsalı prosesində baş verən dəyişiklikləri özündə əks etdirir. Aşağıdakı cədvəl Azərbaycanda və bir sıra xarici ölkələrdə müxtəlif nəqliyyat növləri ilə yük dövriyyəsi göstərilmişdir.
Ümumi yük dövriyyəsində ayrı - ayrı nəqliyyat növlərinin xüsusi çəkisi

Ölkələr	İllər	Dəmir yolu	Avtomobil	Boru kəməri	Su (dəniz və daxili çay)	Hava
Azərbaycan	2007	25,5	19	36,2	18,6	0,7
Rusiya	1998	52,3	1,1	35,4	11,1	0,1
Bolqarıstan	1997	8,6	1	0,3	90	0,1
İngiltərə	1997	1,9	18,2	1,3	78,1	0,5
Macarıstan	1997	32,3	42	18,2	6,6	0,2
Almaniya	1997	18,4	61,2	3,3	15,5	1,6
İtaliya	1996	3,7	22,2	2,3	71,6	0,2
Çin	1997	34,3	13,8	1,4	50,4	0,1
Polşa	1997	20,8	19,3	4,5	55,3	0,1
Ruminya	1997	28,3	24,8	2,6	44,2	0,1
ABŞ	1996	33,1	22,9	14,4	29,2	0,4
Fransa	1996	10	23,9	4,4	60,8	0,9
Yaponiya	1997	1,2	15	-	83,4	0,4

Qeyd: Qaz boru kəməri nəzərə alınmamışdır.

Cədvəldən göründüyü kimi, Respublikamızda avtomobil nəqliyyatının yük dövriyyəsi bir sıra inkişaf etmiş dövlətlərin avtomobil nəqliyyatının yük dövriyyəsindən geridə qalsa da Rusiyadan dəfələrlə çoxdur. Bunun əsas səbəbi Böyük İpək Yolunun bərpası və bu yolla beynəlxalq tranzit yük dövriyyəsinin artması olmuşdur. Lakin, Azərbaycan Respublikasının avtomobil yollarının vəziyyəti o qədər də qənaətbəxş deyil. Azərbaycanda və bir sıra xarici ölkələrdə nəqliyyat kommunikasiyalarının əsas göstəriciləri cədvəldə verilmişdir.

Ölkələr	Uzunluq
	Bərk örtüklü avtomobil yolları		Dəmir yolları			Boru kəməri
	Min km	1000 km^2 əraziyə düşən yol, km		Min km	1000 km^2əraziyə düşən yol, km		Min km	1000 km^2 əraziyə düşən yol, km
ABŞ	5167	599		205	22		345	37
Almaniya	497	1995		27	110		2	9
Fransa	806	1459		35	63		5	9
Kanada	806	81		94	9		34	3
Çin	811	85		53	6		14	-
Fillandiya	78,4	233		6	18		-	-
Rusiya	752	44		86	5		62	4
Azərbaycan	18,6	217,4		2,12	34,3		4,6	53,2

Azərbaycan Respublikasının avtomobil yollarının vəziyyətinin kifayət qədər yaxşı olmaması yollarda orta hərəkət sürətinin aşağı düşməsinə səbəb olmuş və inkişaf etmiş ölkələrin avtomobillərin orta hərəkət sürətindən təqribən 1,5 - 2 dəfə azdır. Avropa öləkələrilə müqayisədə avtomobillərin işləmə müddəti 2 - 3 dəfə azdır. Son dövrdə Böyük İpək Yolunun bərpası ilə əlaqədar olaraq respublikamızın yol şəbəkəsinə investisiya qoyuluşu başlamış və böyük işlər görülmüşdür. Bakı – Qazax, Bakı - Yalama və digər istiqamətində, Bakı şəhəri və regionlarda yolların təmiri və bərpasına xeyli investisiya ayrılmış və bu sahədə investisiya qoyuluşunun artırılması davam etməkdədir.

Avtomobil nəqliyyatı digər nəqliyyat növlərilə rəqabət apararaq kifayət qədər qısa müddətdə inkişaf edir. Bu da bütün nəqliyyat növlərilə yerinə yetirilən ümumi yük dövriyyəsinin quruluşundakı dəyişiliklərdə öz əksini tapır. Bazar münasibətlərinin inkişafı bütün nəqliyyat növlərinin inkişafı ilə əlaqəlidir. Lakin bu zaman avtomobil nəqliyyatı əsas rol oynayır.
Azərbaycan Respublikası sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdən hər 1000 nəfərə düşən avtomobillərin sayına və həmçinin 1000 km² əraziyə düşən bərk örtüklü avtomobil yollarının, dəmir yollarının uzunluğuna görə geridə qalır, lakin mağistral boru kəmərinin uzunluğuna görə hətta ABŞ - dan xeyli irəlidədir. Aparılan araşdırmalar göstərir ki, Azərbaycan Respublikasının nəqliyyat sistemi ilə beynəlxalq və beynəlxalq tranzit yük daşınma həcminin sürətlə artacağı gözlənilir.