Odomboyev shahzodbek

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI IQTISODIYOT TARMOQLAR VA SOXALARI BO’YICHA FAKULTETINING
9-2 IQT S-20 GURUH TALABASI

ODOMBOYEV SHAHZODBEK
Raqamli iqtisodiyot fanidan

Mustaqil ishi.

Buxoro-2022
Mavzu:Jahon iqtisodiyotida raqamlashtirish zamonaviy tendensiyalari
Reja:
Kirish.
1.Jahon iqtisodiyoti.
2. Raqamli texnologiyalar va xatarlar.
3. Raqamli sektorning iqtisodiy ahamiyati.
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish.
So‘nggi yillarda iqtisodiyotni rivojlantirishda ilg‘or texnologiyalar va innovatsiyalarning ahamiyati oshib bormoqda. Eng yangi texnologiyalar ishlab chiqarish va biznes jarayonlarining samaradorligini oshirishi mumkin. Eng yangi texnologiyalar inson faoliyatining barcha yangi sohalari va sohalariga kirib borishi bilan an’anaviy yondashuvlar va ish uslublari o‘zgaradi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining (AKT) paydo bo‘lishi va tarqalishi global iqtisodiyotga shu qadar ta’sir ko‘rsatdiki, yangi bir hodisa – raqamli iqtisodiyot paydo bo‘ldi. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari ta’siri ostida odamlarning turmush tarzi o‘zgara boshladi, foydalanuvchilar o‘rtasidagi aloqalar o‘zgardi - turli jug‘rofiy mintaqalar, faoliyat sohalari va boshqalardagi odamlar o‘rtasida aloqa o‘rnatish imkoniyati paydo bo‘ldi. Bu raqamli iqtisodiyotning asosi bo‘lgan axborot aloqalarining jadal o‘sishi. Raqamli texnologiyalarning ta’siri global miqyosda ham, mahalliy darajada ham seziladi. Raqamli iqtisodiyot yangi ishlab chiqarishlarning kombinatsiyasi sifatida global iqtisodiyotning tez o‘sib borayotgan qismidir. Yangi texnologiyalar yaxshi tashkil etilgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining ba’zi jihatlariga o‘zgartiruvchi ta’sir ko‘rsatadi, bu asosan ishlaydigan mexanizmlarni – aloqa 4 vositalarini yoki sanoat mashinalarini raqamli yoki raqamli mexanizmlarga almashtirish, shuningdek, ularni yanada modernizatsiya qilishdan iborat. Raqamli iqtisodiyotning o‘sishi raqamli va mobil texnologiyalar bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan bir qator bozorlarning o‘sishi bilan bog‘liq. Texnologiyalar rivojlanishining hozirgi bosqichida va bozorlarning hozirgi holati sharoitida raqamli iqtisodiyotni maqsad sifatida emas, balki iqtisodiy faoliyat samaradorligini oshirish vositasi sifatida ko‘rib chiqish kerak. Zamonaviy raqamli iqtisodiyot yangi biznes modellarini taklif qiladi va boshqaruv mexanizmlarini o‘zgaruvchan voqelikni aks ettirish uchun o‘zgartirish zarurligini ta’kidlaydi. Prezident Sh.M. Mirziyoyevning 2016-yilda O‘zbekiston rahbariyatiga kelishi bilan, respublikamiz iqtisodiyoti tub o‘zgarishlarga uchradi. Iqtisodiyot ochiq, jadal, innovatsion rivojlanishga aylandi. Biroq, tan olish kerakki, jahon iqtisodiyotining globallashuvi va texnologik taraqqiyot sharoitida O‘zbekistonning keyingi iqtisodiy rivojlanishini raqamli iqtisodiyotni rivojlantirmasdan tasavvur qilish qiyin. Afsuski, respublikada bu sohada ikkita katta muammo mavjud: telekommunikatsiya infratuzilmasi va mutaxassislarning etish-masligi. Bu respublikamiz iqtisodiyotining raqamli aylanishiga jiddiy to‘sqinlik qilishi va natijada raqamli iqtisodiyot sohasidagi sustlashishi mumkin.
Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun qo‘shimcha shartsharoitlarni yaratish, shuningdek, 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasining maqsadlariga muvofiq quyidagilar qabul qilindi:
 «O‘zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2018-yil 3-iyuldagi PQ3832-son Farmoni.
 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida raqamli infratuzilmani yanada 5 modernizatsiya qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida» 2018-yil 21- noyabrdagi PQ - 4022-son Qarori.
 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 07.03.03-yildagi PQ-3832-son «O‘zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» hamda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda amaliy ko‘nikmalarga ega bo‘lgan blokcheyn texnologiyalarini ishlab chiqish va ulardan foydalanishda malakali kadrlar tayyorlash. An’anaviy iqtisodiyotni raqamli iqtisodiyotga aylantirishda muvaffaqiyatga erishish uchun malakali kadrlar tayyorlashsiz muammoli ekanligi ma’lum bo‘ldi. Shuning uchun O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi bilan Sh.M. Mirziyoyevning 2018-yil 3-iyuldagi PQ-3832-sonli buyrug‘i asosida Toshkent davlat iqtisodiyot universitetida bakalavrlarni tayyorlash uchun raqamli iqtisodiyot fakulteti ochildi va Samarqand davlat universiteti iqtisodiyot va biznes fakulteti negizida raqamli iqtisodiyot sohasida malakali kadrlar tayyorlash bo‘yicha magistratura ochildi.


Dunyoda ko'plab davlat jamg'arma fondlaridan foydalanmoqda. Asosan tejamkorlik nispati quyu saviyada bo’lgan davlatlarda, iqtisodiy rivojlanish va taraqiyot, uzoq muddatli sarmoya kiritishga to’g’ridan hissa qo’shmoqda. Xom ashyo va xom ashyodan tashqari manbalari sifatida ikki tur mablag’ fondi mavjud. Sarmoya manbai jihatidan neft va gaz kabi tabiiy manbalarning eksportidan kelgan daromaddan tashkil topgan manbalar xom ashyo fondi, tashqi tijoratdan kiritilgan tijoriy hisobning saldosi, xususiylashtirish, dollar va valyuta zaxiralari kabi manbalar esa xom ashyodan tashqari hisoblanadi.
Dunyoda eng yirik xom ashyo manba fondiga ega bo’lgan, tabiiy zaxiralar jihatidan boy bo’lgan Norvegiya, Saudiya Arabiston, Quvayt, Birlashgan Arab Amirliklari, Qatar va Rossiyadir. 847,6 milliard dollarlik sarmoya fondiga ega bo’lgan davlat Norvegiyadir. Norvegiya jamg’arma fondi bilan Nestle, Royal Dutch Shell, Apple, Roche Holding, Novartis, Alphabet va Microsoft kabi yirik shirkatlarga investitsiya kiritmoqda.Xitoy, Gongkong va Singapur kabi davlatlarda esa tashqi savdo aylanmasidagi joriy hisob profitsiti bilan maydonga kelgan xom ashyodan boshqa fondlar ham mavjud. Ushbu davlatlar orasida 813,8 milliard dollar bilan eng ulkan xom ashyodan tashqari boylikka ega bo’lgan Xitoy, sarmoyasini Yangi Ipekyo’li Say-harakati va Osiyo Infratuzilma Banki loyihalariga kiritmoqda.Mavjud vaziyatda faoliyat olib borgan Mablag’ Fondlarining maqsadi, iqtisodiy o’sish va milliy farovonlikni muhofaza etib kelajak avlodlarga yetkazish, makroiqtisodiy siyosat bilan moliyaviy barqarorlik o’rnatish va iqtisodiy taraqiyotni dastaklash sifatida o’nga chiqmoqda. Mablag’ Fondlarining o’lka iqtisodiyotiga qo’shgan hissalari esa har sohada o’zini ko’rsatmoqda. Asosan rivojlanayotgan o’lkalarda sarmoya kirishida o’n oyoq bo’lgan fondlarning shuningdek ichki va tashqi o’zgarishlarga qarshi o’lka iqtisodiyotini kuchlantirgani bilinmoqda. Bu bilan bir qatorda ulkan loyihalarga moliya va moliya tizimiga naqt likvidatsiya ta’min etib bozor muvozanatini muhofaza etgan mablag’ fondlariga diqqat qaratmoqda.Ham rivojlangan ham rivojlanayotgan o’lka iqtisodiyoti uchun ahamiyati ortib borayotgan Mablag’ Fondlari 2016 yilidan e’tiboran 7,4 trillion dollar o’sgan. Dunyoda 40 dan ziyod davlatda tahminan 80 ga yaqin bo’lgan Mablag Fondlari tabiiy zaxiralarga ega Yaqin Sharq va O’rta Osiyo bilan eksport va moliya markazlarga e’tibor berib Uzoq Sharqga tomon siljimoqda.
G-20 davlatlari orasida Turkiyadan tashqari hamma o’lkada bo’lgan Mablag’ Fondi, 2016 yili 26 Avgust kuni esa qurilishi tamomlanib Turkiyada ham kuchga kirgandir. Ushbu fondning qurilish uchun mablag’, xususiylashtirish fondi tomonidan ta’minlangan bo’lib, Bosh vazirlikka bog’li faoliyat yuritmoqda.Turkiya Mablag’ Fondi bilan rivojlanayotgan davlatlarda tez-tez uchrab turgan sarmoyani orqaga qaytishini oldini olish, buyuk infratuzilma va energiya loyihalari uchun moliyaviy dastak, Islomiy moliyaviy manbalardan foydalanishni ko’paytirish, iqtisodiy rivojlanishga ijobiy hissa qo’shish va tejamkorlik hajmini orttirish mo’ljallanmoqda.Turkiya mablag’ fondining asosan taraqiyotining lokomotivi bo’lgan real sektor sarmoyalariga, strategik ahamiyatga ega shirkatlarga moliyaviy ko’mak berib iqtisodiy rivojlanishning yo’lini ochib, iqtiodiy o’sish va davomli rivojlanishni ta’minlab iqtisodiy barqarorlik o’rnatishga manba yaratishi kutilmoqda. Turkiyada vujudga kelgan Mablag’ Fondlaridan farqli o’laroq xom ashyo bo’lgani uchun rivojlanayotgan davlatlarning diqqatini o'zini jalb etmoqda.Xom ashyodan va joriy hisobning saldosidan kelgan daromadning, uzoq muddatda o’lka iqtisodiyiga ijobiy hissa qo’shish maqsadi bilan vujudga kelgan Mablag’ Fondi, qator rivojlangan va rivojlanayotgan o’lkalarda uzoq yillardan beri foydalanilmoqda. Bu nuqta-i nazardan Mablag’ Fondini tashkil etgan manbalar Turkiya Mablag’ Fondining Turkiyaga maqsadiga yetishi uchun yo’l boshlvochi bo’lishi oshikor.
Raqamli iqtisodiyotga bo‘lgan qiziqish jamiyat va iqtisodiyotda ro‘y bergan jiddiy o‘zgarishlar tufayli sezilarli darajada o‘sdi. Zamonaviy texnologiyalar va platformalar mijozlar, hamkorlar va davlat tashkilotlari bilan shaxsiy muloqotni minimallashtirish hisobiga korxonalar va jismoniy shaxslarga xarajatlarni qisqartirishga yordam berdi, shuningdek, o‘zaro muloqotni yanada tez va oson yo‘lga qo‘yishga imkoniyat yaratdi. Natijada tarmoq resurslariga asoslangan, raqamli yoki elektron iqtisodiyot paydo bo‘ldi.
«Raqamlashtirish» so‘zi aslida yangi atama bo‘lib, innovatsion boshqaruv va ish yuritish jarayoniga IT yechimlarning jalb etilishini, buning samarasi o‘laroq esa internet buyumlardan tortib, elektron hukumatgacha bo‘lgan barcha tizimlarda axborot texnologiyalarini qo‘llashni ko‘zda tutadi.
Iqtisodiyotning raqamli segmentiga tegishli bosh manba – trakzaksion sektorning o‘sishidir. Rivojlangan mamlakatlarda bu ko‘rsatkich YaIMning 70 foizdan ortiq miqdorni tashkil etib, davlat boshqaruvi, konsalting va informatsion xizmat ko‘rsatish, moliya, ulgurji va chakana savdo, shuningdek, xizmatlar sohasini (kommunal, shaxsiy va ijtimoiy) birlashtiradi.Iqtisodiyot diversifikatsiyasi va dinamikasi qanchalik yuqori bo‘lsa, mamlakat ichida va tashqarisida noyob axborotlar aylanmasi shunchalik ko‘p, milliy iqtisodiyotlar ichida axborot trafigi esa shu qadar salmoqli bo‘ladi. Shu bois ishtirokchilar soni ko‘p va IT xizmatlar keng tarqalgan bozorlarda raqamli iqtisodiyot jadal sur'atlarda rivojlanadi.Ayniqsa, bu – transport, savdo, logistika va shu singari internet bilan faol ishlovchi sohalarga cheksiz qulayliklar yaratadi. Ayrim tadqiqotchilarning fikriga ko‘ra, ularda elektron segmentning ulushi YaIMning 10 foiziga yaqinlashib, 4 foiz aholi bandligini ta'minlaydi. Eng ahamiyatlisi, bu ko‘rsatkichlar barqaror tarzda o‘sib boradi.Shubhasiz, raqamli iqtisodiyotning samaradorligiga nafaqat axborot texnologiyalarining qamrovi va infratuzilmaning mavjudligi, balki ishbilarmonlik muhiti, inson kapitali va muvaffaqiyatli boshqaruv instrumentlari kabi standart iqtisodiy mezonlar ham ta'sir ko‘rsatadi. Binobarin, iqtisodiy taraqqiyot aynan ularga tayanadi, bu esa ushbu mezonlarning raqamli iqtisodiyot rivojlanishida avvalgiday muhim o‘rin tutishini bildiradi.
Raqamli iqtisodiyot ko‘z o‘ngimizda yaralmoqda.Hozir butun dunyo bo‘ylab yangi servislar va biznes modellarni yaratish uchun IT instrumentlardan foydalanadigan eski va yangi kompaniyalar aksariyat sohalarda yetakchi bo‘lgan kompaniyalarga kuchli raqobat tug‘dirmoqda.Prognozlarga ko‘ra, yaqin yillarda makroiqtisodiyot «lean production», addiktiv, nano va biotexnologiya mezonlariga tayanadigan ishlab chiqaruvchilarga qattiq bog‘liq bo‘lishi kutilmoqda. Shu munosabat bilan oqilona boshqaruv uchun zarur hisoblangan axborot ko‘lami ham ortib boradi, ishlab chiqarish va fuqarolar muloqoti, biznes va davlat organlarini boshqarish tuzilmasi esa jiddiy o‘zgarishlarni boshdan kechiradi.