Oʻgʻuzlar konfederatsiya safida Xoqon tomonidan boshqarilgan Turkiy xalq

Oʻgʻuzlar konfederatsiya safida Xoqon tomonidan boshqarilgan Turkiy xalq. 

Oʻgʻuzlar  (arab.  va  turk.  Oğuzlar,  Oğuz)  —  turkiyzabon  qabilalarning  2  guruhi.  1)  ToʻqquzOʻ.  qabila 

ittifoqi; 8-asr urxunenisey yozuvlarida qayd etilgan. 7-asr boshida Turk xoqonligi tarkibida paydo boʻlgan. 

744—45 yillarda Turk xoqonligi tormor etilgach, hozirgi MXR hududida oʻz davlatlarini tuzgan uygʻurlar 

qabila ittifoqida yetakchi mavqega ega boʻlishgan. 840—866 yillarda qirgʻizlar tomonidan siqib chiqarilgan 

toʻqquzOʻ. hozirgi Sintszyan va Gansu viloyatiga koʻchib oʻtishgan, Ganchjou davlati va Turfon davlatini 

(850—1250) barpo etganlar; bu yerda toʻqqizOʻ. nomi uygʻur etnonimi bilan almashgan. 2) 9—11-asrlarda 

Orol va Kaspiy dengizi boʻylaridagi koʻchmanchi va yarim oʻtroq qabilalar ittifoqi (gʻuzlar); Yangikent Oʻ. 

yabgʻusi qarorgohi boʻlgan. 11-asrning 50—60-yillarida Oʻ.ning bir qismi Yaroslav Mudriyning oʻgʻillari 

tomonidan  tormor  qilinib,  Kiyev  knyazlarining  vassallari  sifatida  Ros  daryosi  boʻylariga  joylashganlar; 

Sirdaryo  Oʻ.ining  boshqa  qismi  10—11-asrboshida  Buxoro  va  Xuroson  yerlari  tomon  siljiganlar.  1040 

yildan soʻng saljuqiylar bosh boʻlgan Oʻ. Gʻarbiy Osiyo mamlakatlarini bosib olganlar. 11 — 13-asrlarda 

Oʻ.  etnonimi  Oʻrta  Osiyo  va  Eronda  turkman,  Yaqin  Sharqda  esa  turk  etnonimi  bilan  almashgan.  Oʻ. 

turkman, ozarbayjon, turk hamda gagauz va qoraqalpoqlar etnogenezida muhim rol oʻynagan. Oʻ.ning epik 

asarlari ("Kitobi dadam Qoʻrqut", "Oʻgʻuznoma") saqlanib qolgan. 

VI-asrda  turkiylar  Oxota  dengizidan  Qrimgacha  boʻlgan  maydonni  egallagan  buyuk  saltanat  tuzishdi  va 

saltanatning rivojlanishida oʻgʻuzlar ham faol ishtirok etishdi. 

VIII-asrda turkiy xalqqa mansub noʻlgan uyg'urlar ular gʻarbga koʻchishiga majbur qilishadi. 

IX-asrda oʻgʻuzlarning bir qismi Volgani kechib oʻtdi va bijanaklarni siquvga oldi. 

X-asrda ularning boshqa qismi Buxoroga koʻchdi va oʻtroqlashdi. 

XI-asrda oʻgʻuzlarning bir qismi Forsga, qolganlari O'rtayer dengiziga koʻchishi. Qolganlari esa  Rusning 

janubiy qismi orqali Bolqon yarim oroliga borib joylashdi. 

Saljuqiylar davlatini tuzgan saljuqlar asli oʻgʻuz bolishgan, shu bilan birga hozirgi kunda turklar turkmanlar, 

ozarbayjonlar hamda Anatoliya turklarining avlodlari ham oʻgʻuzlardir. 

Oʻgʻuzlarning ajdodlari oʻzbeklar, qozoqlar, qoraqalpoqlar, boshqirtlar, tatarlarni ham etnogenezida katta 

rol oʻynashgan 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qarluqlar  —  qadimda  hozirgi  Oʻrta  Osiyo  hududida  yashagan  koʻchmanchi  turkiy  xalq.  Poytaxti  hozirgi 

Olmota  shahri  yaqinida  boʻlgan  Qoʻyliq  edi.  Hozirgi  kunga  kelib  qarluq  soʻzi  Turkiy  tillarning  bir 

guruhining nomini anglatadi. 960-yildan boshlab qarluqlar Islom diniga eʼtiqod qilishadi. 

Qarluqlar, qorluq — oʻzbek xalqi tarkibiga kirgan etnik uyushma. 3 qabiladan tashkil topgan; ular Xitoy 

solnomalarida  meulo  (yoki  meuli),  chjisi  (yoki  pofu)  va  tashili  deb  nomlangan.  6—7-asrlarda  bular 

Oltoyning gʻarbiy qismida, Chorish (Ob daryosi oʻzanlaridan biri) daryosi havzasida, Irtish daryosining quyi 

oqimi  boʻylarida,  Tarbagʻatoyda  hamda Jungʻoriyagacha  boʻlgan  katta  hududda  yashaganlar.  Q,  asosan, 

chorvachilik  bilan  shugʻullanib,  bir  yerdan  ikkinchi  yerga  koʻchib,  oʻtovlarda  yashaganlar.  Q  hududi 

Sharqiy va Gʻarbiy Turk xoqonligi oʻrtasida, strategik qulay yerda joylashgani uchun ular oʻrtasida talash 

boʻlgan. Q oʻz mustaqilliklarini saqlab qolish uchun ular bilan betinim kurash olib borganlar. 7-asr oxirlarida 

Sharqiy Turk xoqonligi Q. hududining aksariyat qismini xoqonlikka qoʻshib olgan. 742 yil Q, uygʻurlar va 

basmillardan  iborat  qabila  ittifoqi  isyon  koʻtarib  oʻz  mustaqilliklarini  tiklaganlar.  Q.  eltibari  (boshligʻi) 

oʻzini 3 qabilaning shexusi (yabgʻusi) deb eʼlon qiladi. Xitoy qoʻshini bilan arablar oʻrtasidagi Talas jangida 

Q.  hal  qiluvchi  rol  oʻynaganlar.  757—766  yillarda  Q  Turgashlar  davlati  hududini  egallab  olganlar.  Chu 

daryosi boʻyidagi Suyob shahri Q.lar davlati markazi boʻlib qolgan (766—940). Q.ga Jungʻoriya Olatovidan 

to  Sirdaryogacha  boʻlgan  hudud  qaragan.  Keyinchalik  poytaxt  Ili  daryosi  vodiysidagi  Qoʻyliq  shahriga 

koʻchirilgan.  861  yil  Q.  Koshgʻarni  egallashgan.  Q.ning  ayrim  guruhlari  8-asr  oʻrtalaridan  Zarafshon 

vohasida,  Fargʻona  vodiysida,  Shim.  Afgʻoniston,  Tojikiston  hududlarida  ham  yashagan.  10-asrda 

Qoraxoniylar  davlati  tarkibiga  kirishgan,  ilk  mulkdorlik  munosabatlari  shakllana  boshlagan.  Q.  960  yil 

islom  dinini  qabul  qilishgan.  K.  Shoniyozovning  fikricha,  qoraxoniylar  sulolasi  bevosita  Q.  davlati  bilan 

uzviy bogʻliq boʻlib, uning tadrijiy davomi hisoblangan. 19-asr oxiri va 20-asr boshlariga kelib Q. Zarafshon 

daryosining oʻrta va quyi oqimlarida, hozirgi Surxondaryo viloyatining Sariosiyo va Shoʻrchi hududlarida 

yashaganlar.  1924  yilgi  maʼlumotlarga  koʻra,  Oʻzbekiston  hududida  10  mingdan  oshiqroq,  Tojikiston 

hududida  7  mingga  yaqin  Q.  yashagan.  Keyinchalik  Q.  oʻz  nomlarini  unutib,  oʻzbek  va  tojik  millatlari 

tarkibiga singib ketgan. 

Ad. Shoniyozov K., Oʻzbek xalqining shakllanish jarayoni, T., 2001. 

Qarluqlar Turk xoqonligi tarkibiga kirishgan. Ayniqsa, Turkiy xalqlarnig Xitoy imperiyasiga qarshi boʻlgan 

kurashlarida keng ishtirok etishgan. 

Qarlulqar  yashaydigan  yerda  keyinchalik  qarluqlar  oʻzlarining  davlatlarini  yaratishadi,  olamga  ularning 

davlati Qarluq xonligi (766 — 940) nomi bilan keng tarqaladi. Keyinchalik, ular Qoraxoniylar (940 — 1210) 

davlatini tuzishadi. Qarluq lahjasi oʻzbek va uygʻur tillarining rivojlanishida katta oʻrin egallaydi. Oʻzbek 

va uygʻur tillari birgalikda Turkiy tillar guruhining qarluq ostguruhiga kirishadi. 

Mashhur vakillar 

Karim  Shoniyozov  -  mashhur  oʻzbek  tarixchisi  va  turkshunosi,  oʻzbek  xalqining  tarixi  va  kelib  chiqishi 

tadqiqotchisi. 

Emomali Rahmon - Tojikiston Respublikasining birinchi Prezidenti. 

Somonxudot - Somoniylar sulolasining asoschisi. Somonxudot VIII-asrda tug`ilgan.