Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги
Yüklə 1,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“haqiqatdan uzoqroq”
ligi dastlab 1491-yilda birinchi tahriri yozilgan “Majolis un-nafois” ikkinchi majlisining sarlavhasi asosida dalillashga kirishiladi. Ushbu sarlavhadan Mavlono Lutfiy ham Sakkokiy, Atoyi, Muqimiy singari shoirlar qatorida Alisher Navoiy ta’biri bilan aytganda, “bu fano domgohidin baqo oromgohiga” borgani ayonlashib qoladi. 1486-1487 yillarda yozib tugatilgan Davlatshoh Samarqandiyning “Tazkirat ush-shuaro”sida muallifning Alisher Navoiyga bag‘ishlangan mulamma’siga o‘rin berilgan bo‘lib, undagi “Turkiysin ko‘rub qilurlar erdi tark-u tavba ham, Gar tirik bo‘lsalar erdi Lutfiy birla Kardariy” bayti Mavlono Lutfiyning vafot sanasini Ismoil Ertaylon ko‘rsatgan sanadan 5-6 yil oldin sodir bo‘lganiga ishora qiladi. Ta’kidlash lozimki, bu manbalar Mavlono Lutfiyni yaqindan bilgan XV asrning ulug‘ shoir va tazkiranavislari tomonidan keltirilgan. Taniqli olim bu muhim ma’lumotlarga tayanib, Abdulloh Kobuliyning “Tazkirat ut-tavorix” asarida keltirilgan shoirning tavallud sanasi va undan kelib chiqib, Ismoil Ertaylon tomonidan muomilaga kiritilgan vafot sanasi, ya’ni m. 1492- yilning haqiqatdan uzoqroqligini dalillaydi. Shundan so‘ng o‘zbek adabiyotshunoslari S.Erkinov va E.Ahmadxo‘jayevlarning Mavlono Lutfiyning tavallud va vafot sanalarini taxminan 1366-1465 tarzida belgilaganliklari masalasiga e’tibor qaratiladi. Bu taxminiy sanalarga e’tiroz Alisher Navoiyning ma’lumotiga ko‘ra, Mavlono Lutfiyning hijriy qamariy hisob bilan to`qson to`qqiz yil umr ko`rgani haqidagi ma’lumotni E.Ahmadxo‘jayev va boshqalar tomonidan melodiy hisobga aynan olib kirilgani tufayli yuzaga keladi. B.Valixo‘jayev Alisher Navoiy “Lison ut-tayr” dostonini hijriy 904-yilda yozgan bo‘lib, unda “Oltmishqa umr qoyg‘onda qadam, Qush tilin sharh etkali yo‘ndim qalam” bayti bilan hijriy-qamariy hisobga ko‘ra, oltmishga kirganini e’tirof etganiga e’tiborni qaratadi. Holbuki, ulug‘ shoir bu yilda melodiy hisobga ko‘ra, 57-58-yoshlarda edi. Shu tariqa melodiy yuz yilga nisbatan hijriy-qamariy yil hisobi 103 yilga to‘g‘ri kelishini taniqli olim mulohazakorlik bilan ma’lum qiladi va bu taxminiy sana 1366-1463 tarzida ko‘rsatilgani ma’qulroq ekanligini qayd etib o‘tadi [Valixo‘jayev B. 2002 (e): 90-91]. Biroq bu taxminiy qarashlar ham “haqiqatdan uzoqroq” edi. Akademik B.Valixo‘yev “Badoyi’ ul-bidoya” devoni “Debocha”sidagi ma’lumotlarga tayanib mulohazalariga oydinlik kiritadi. Unda ulug‘ shoir o‘ziga qadar devon tartib bergan shoirlarni ikki guruhga: “baqo mulkiga foniy” - abadiylikka qo‘shilib ketganlar, ya’ni vafot etganlar hamda “holo fano dayrida boqiylar” – hamon fano 73 mayxonasida boqiylar, ya’ni tiriklarga ajratadi. Abdurahmon Jomiy, Mavlono Sakkokiy, Mavlono Lutfiy va Shayxim Suhayliylarni “holo fano dayrida boqiylar” sifatida tanishtiradi. Akademik B.Valixo‘jayev bu ma’lumotlar ko‘pgina adabiyotshunoslr tomonidan e’tirof etilgan bo‘lsa- da, undagi bir nozik ishora e’tibordan chetda qolganini ta’kidlaydi. Olimning fikriga ko‘ra, “Badoyi’ ul-bidoya” “Debocha”si 1478-79 yillarda yozilgan bo‘lsa, bu paytda nomlari qayd etilgan shoirlar qatorida Mavlono Lutfiy ham hayot qaydida bo‘lgan. Shundan kelib chiqib, nuktadon adabiyotshunos shoirning tug‘ilgan sanasini 1385-1386, vafot sanasini esa 1482-1483 yillar tarzida taxminiy belgilaydi. Holbuki, bu taxmin, yuqorida ta’kidlanganidek, Alisher Navoiy va Davlatshoh Samarqandiy singari Mavlono Lutfiyni yaqindan bilgan XV asrning buyuk shoir va tazkiranavislari tomonidan qayd etilgan ma’lumotlarga asoslanganini inobatga olsak, uning haqiqatga nihoyatda yaqinligiga shubha qilish qiyin. Shunday bo‘lsa-da, taniqli olim o‘zi sinchiklab o‘rganib, shoir yashagan yillar haqidagi mulohazalarini kitobda uchinchi taxmin sifatida tavsiya qiladi, xolos. Bu esa taniqli adabiyotshunosgagina xos nihoyatda kamtarligining bir nishonasidir. Mavlono Lutfiyning tug‘ilgan joyi masalasi ham akademik B.Valixo‘jayevni qiziqtirib qo‘ygan. Ma’lumki, 1437-yilda yozilgan Shayx Ahmad Taroziyning “Funun ul-balog‘a” asarida Yüklə 1,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|