O Z B E K IS T O N R E S P U B L IK A S I
O L IY VA O RTA M A X S U S T A ’LIM V A Z IR L I G I
S A M A R Q A N D D A V L A T U N IV E R S IT E T I
Ro‘yxatga olindi:
2019 y il **
” _____
o f.R.I.X alm uradov
R A D IO N U K I ID I.A R M A N B A E A R I VA U L A R N IN G Q O ’ L L A N IL IS IU
KAN1NING
O ’QIJV D A ST U R I
B ilim sohasi:
100000
-
G u m an itar
T a ’liin sohasi:
140000
-
T abiiy
fanlar
M u tax assislik shifri
5A 140202 -
F izika (F izik ekologiya)
v a nom i:
Sam arq an d - 2019
Fanning o ’quv dasturi S am arqand davlat universitetida ishlab chiqildi
Fan dasturi S am arqand davlat universiteti fizika fakulteti K engashida k o ’rib
G. A h m e d o v a
- S am D U , Y adro fizikasi kafedrasi dotsenti.
Taqrizehi:
A .Safa rov
- Y adro
fizikasi laboratoriya m udiri, dotsent
Fanning
o 'q u v dasturi S am arqand davlat universiteti o ’quv-uslubiy
K engashida k o ’rib chiqilgan va fo y d alan ish g a tav siy a qilingan (2019 yil
u3
d a g i^ - s o n li m ajlis bayonnom asi).
0 ‘quv-uslu biy Ken gash raisi:
prof. A.Soleyev
KIRISH
E n ergiyaning m o ’l - k o ’lligiga erishish kishilik ja m iy a ti taraq q iy o tin in g
asosiy om ilidir. H ozirgi vaq td a bitm as - tuganm as yadro energiyasini olish va uni
boshqarish m asaialari b o ’y ich a m inglab m utaxassislar
sam arali ishiar olib
b orm oqdalar. Y adro energiyasini ajratib olish va undan foydalanish m aq sad g a
m uvofiq. Bu o ’rinda radioaktiv m anbalar m uhim o ’rin tutadi. R adioaktiv
m an b alar tabiiy va s u n ’iy kelib chiqishga ega. Tabiiy m an b alarg a a t r o f - m uhit
n am u n alarid a tabiiy rav ish d a tarqaigan tabiiy rad io n u k lid lar kiradi. S u n ’iy
radioaktiv m anbalarga e sa insonlar tom onidan yaratilgan y adroviy q u rilm alarn in g
ishlash ja ra y o n i, yadroviy sinovlar m ahsulotlari va turli radioaktiv
izo to p lam in g
turli xil m aqsadlarda ishlatilishidan hosil b o ’ladigan radioaktiv ch iq in d ilar kiradi.
R adioaktiv m anbalarda m avjud b o ’lgan rad io n u k lid iam in g y em irilishidan,
zaryadli zarralar tezlatg ich larid a hosil qilinadigan yadroviy reak siy alar natijasida,
o g ’ir y ad ro lam in g b o ’linishidan turli m iqdordagi energ iy ag a eg a b o ’lgan
radioaktiv
n urlanishlar
ajraladi.
Tabiiy
va
su n ’iy
radioaktiv
m anbalar
nurlanishlari sayyoram izdagi b arch a tirik o rg an izm larg a b ir v aq td a bir xilda t a ’sir
q iladi. B iosferaning b arch a elem entlarida radiatsion fak to rla rn in g aniqlanishi
sayyoram izdagi b arch a hayotiy ja ra y o n la r doim iy rav ish d a radioaktiv n urlanishlar
t a ’sirid a kechganligini k o ’rsatadi. B unday nurlan ish lar ta ’siri
radioaktiv m anbalar
q u v v atig a b o g ’liq b o ’lib, turli xil o qibatlarga olib kelishi m um kin. M a ’lum bir
sh aro itlard a n urianishlarning tirik organizm larga ta ’sirin in g intensivligi ortib
ketishi va u larda som atik yoki ginetik o ’zgarishlam i keltirib chiqarishi m um kin.
B unday hoi radioaktiv m anbalar turlarini,
u lam in g quvvatini, radioaktiv
nu rlan ish n in g tirik
org an izm larg a
ta ’siri
oqibatlarini
o ’rganishni,
salbiy
ta ’sirlarning oldini olish y o ’ llarini o ’rganishni talab qiladi.
