Oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi o'zbekiston respublikasi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti asadbek o’ktamov

Dahma va shohon shohlarning maqbarasi

Farg‘ona vodiysi – O‘zbekistonning sermahsul yuragi, mashhur kishilar, shoir va mutafakkirlar yurtidir. Farg‘ona, Qo‘qon xonlarining idorasi ostidagi yerlar bo‘lib bu yerda jami 29 ta xon o‘tgan. Qo‘qonning me’moriy yodgorliklari orasida, noyob majmua (ansambl) - qo‘qon hukmdorlari - Dahma va Shohonlarning oilaviy maqbarasi alohida o‘rin tutadi. Tarixiy ma’lumotlarga ko‘ra, ushbu me’moriy yodgorlik va dahmani barpo etish g'oyasi, buyuk o‘zbek shoirasi Mohlaroyim Nodiraga tegishlidir. Andijon hukmdorining qizi va oxirgi qo‘qon xonlaridan birining rafiqasi Nodira, juda qobiliyatli ayol va iste’dodli shoira, sodiq rafiqa, mehribon ona, ulkan xonlikning adolatli va dono hukmdori edi. 1822-yil turmush o‘rtog‘ining o‘limidan so‘ng, Nodira o‘zining turmush o‘rtog‘i va uning ajdodlari dafn etilgan oilaviy maqbarani keyinchalik ushbu mintaqaning eng muhim diqqatga sazovor joylaridan biriga aylanadigan katta me’moriy majmuaga aylantirishga qaror qiladi. Farg‘ona vodiysining yodgorliklar me’morchiligiga xos bo‘lgan ushbu murakkab me’moriy majmua, hazir nomini olgan. Maqbaraning hashamatli darvozalari, badiiy uyg‘unlikni tashkil etuvchi ko‘k va havorang ranglardagi sirlangan qoshinlardan yasalgan naqshli qadamalar bilan bezalgan. Darvozaning yuqori qismi, farg‘ona matolarida ko‘rish mumkin bo‘lgan kompozitsiyalarning naqshlaridan tashkil topgan romlar bilan bezalgan.

Maqbaraning nozik o‘ymakorlik ishlari bilan bezalgan darvozalarida esa, arab harflaridagi muqaddas Qur’on yozuvlari hamda hukmdor Umarxonning she’rlaridan satrlar o‘yib yozilgan. Majmuaning ichida katta bo‘lmagan masjid va oilaviy qabrlar joylashgan. Binoning har bir qismi, eshik va derazalardan tortib tosh plitalarigacha alohida badiiy qimmatga ega. Ushbu maqbaraning qurilishi va bezalishida yog‘och o‘ymakorligi va ganch bo‘yicha taniqli ustalar ter to‘kishgan. Hukmdorlarning qabrtoshlari, o‘ymakorlik, sharqona naqshlar va muqaddas Qur’ondan olingan yozuvlar bilan bezalgan.

Shuningdek Nodiraning ko‘rsatmasiga ko‘ra u yerda Chalpak madrasasi qurilgan. Keng yoyilgan mevali bog‘va turli-tuman gul kompozitsiyalari maqbaraga bezak bo‘lib turibdi.