Ömrün şəhidlik zirvəsi

Eldar Həsənli, 
Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin və  
Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü, 
«Ədalət» qəzeti, 25 may 2004-cü il 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
126 
MƏŞƏDİ QASIM HAQQINDA 
 
Oğuz yurdu Göyçə mahalının Daşkənd kəndində döv-
rünün  şairəsi,  sinədəftəri,  el  qədri  bilən  qeyrət  timsalı  qa-
dınlarımız  olmuşdur.  Başxanım  Şəfi  qızı,  Gülgəz  Maqsud 
qızı (Qarabağlı qızı),  Zərnişan Çıraqəli qızı, Kövsər Saleh 
qızı,  Rəqiyə  Fərrux  qızı,  Xuraman  Fəzi  qızı,  Güləbatın 
(Qəriş) Şükür qızı və adını çəkmədiyim neçələri... 
Görkəmli  sərkərdə  Məşədi  Qasımın  oğul,  dərin  dini 
biliyə  malik  Tağı  oğlu  Məhərrəmin  isə  qız  nəvəsi  olan 
Kərimova  Xuraman  Fəzi  qızının  sinəsi  tarixi  hadisələrlə, 
maraqlı  əhvalatlarla,  Aşıq  Ələsgərin,  atası  şair  Qəmgin 
Fəzinin,  əmisi  Həsən  Xəyallının,  bibisi  oğlu  Xasay  Zey-
nalovun  şeirləri  ilə  doludur.  Bir  dəfə  adətim  üzrə  onun  və 
həyat  yoldaşı  Vərqa  müəllimin  əhvalını  soruşmaq,  şirin 
söhbətlərinə qulaq asmaq üçün qonaqları idim. Həmin vaxt 
77  yaşlı  Xuraman  xalanın  özü  bilmədən  babası  Məşədi 
Qasım  haqqında  danışdıqlarını  səsyazma  aparatında  yaz-
mışdım. Onu sizlərə də təqdim edirəm. 
Andronikin Selikov adlı bir erməni generalı varıymış. 
Arpa,  saman,  ot  yığar,  vergi  alar,  camaatı  talıyıb  var-
dövlətini  aparırmış.  Zoddan  Səməd  ağa  hər  kəndə  xəbər 
verir  ki,  gəlin  görək  nə  tədbir  görürük.  Qaraimandan 
Məşədi  İsə,  Şişqayadan  Kor  Tanrıverdi  də  daxil  olmaqla 
ayrı kəndlərdən də adamlar gəlir. Daşkənddən yeddi nəfər – 
Hacı  Rəhim,  Məşədi  Qasım,  İdris,  Ziyad,  Kərbəlayi 
Zeynal,  Nağı  bəy  bir  də  Tağı  oğlu  Məhərrəm  gedir.  Çox 
fikirləşirlər ki, neyniyək, nətəri edək. Kor Tanrıverdi deyir 
ki,  barışıq  edək.  Məşədi  İsəynən  babam  Məşədi  Qasım 
deyirlər  ki,  barışıq  bizə  əl  verməz,  vuruşmaq  lazımdır. 
Fikirləşirlər  ki,  Selikov  gələndə  heyvan  kəsək.  Yemək-
içmək hazır olana qədər onu öldürək. Zoddan da Yusif adlı 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
127 
bir oğlana  tapança  verirlər ki, biz gəzməyə  çıxanda  ondan 
aralaşacayıq sən onda Selikovu vurarsan.  
Nəsə  heyvanı  kəsirlər.  Selikova  deyirlər  ki,  çıxaq  bir 
az bağda gəzək, ona kimi də yemək hazır olar. Onlar bir az 
gedəndən  sonra  Səməd  ağa  Selikovdan  aralanır.  Bu  vaxt 
Yusif  ona  güllə  atır.  Selikov  ölmür,  yaralanır.  Silahı  da 
əlindən  düşür.  Selikovda  iki  tapança  varıymış.  Əlini  atıb 
belindən o biri silahı çıxarır və bir zodduyu vurub öldürür. 
Özünü  tez  yetirən  Hacı  Rəhim  çətinliklə  yaralanmış  Seli-
kovun başını kəsir. Zeynəb mamam, babamın bacısı Bahar 
danışırdılar  ki,  Selikovun  başını  Daşkəndə  gətirəndə  Nəri-
manlı  kəndindən  keçənə  qədər  eləcə  arpa,  arpa  deyirmiş. 
Başı aparıb bizim kənddə çəkiblər, yarım pud gəlib. Kəndin 
itləri  də  onu  yeməkdən  imtina  eliyiblər.  Bundan  sonra 
ermənlərə  hay  düşür  deyirlər  ki,  türkləri  qıracıyıq.  Babam 
başının  dəstəsiynən  gedir  Daşkənddə  –  Oyuqluda,  bir  də 
Səngər təpəsində səngər qazırlar, kəndi ermənidən qoruyur-
lar.  Bu  döyüşlərin  birində  ermənilər  top  atırlar.  Top  gəlib 
Məşədi  babamın  atını  öldürür,  özünün  də  üstünə  torpaq 
tökülür,  yaralanır.  Bu  vaxt  düşmən  də  olsalar  Qaçaq  İdris 
deyir ki, Məşədi Qasım bizim bir düşmənimiz var o da er-
mənidir. Səni qoymaram burda qalasan. Onu öz atına min-
dirir  və  kəndə  aparır.  Bundan  sonra  babam  Kəlbəcərdə 
müalicə  olunub  tez  sağalır.  Eşidir  ki,  Laçınlı  Sultan  bəy 
ermənilərnən döyüşür. Babam başının igidləriylə Kəlbəcər-
dən  gedir  Laçına,  Sultan  bəynən  görüşür.  Başlayır  onnan 
bərabər ermənilərə qarşı döyüşməyə. Sonra babam Xocalı-
da yaşıyır, orda da qızdırmadan vəfat eliyir. Öz vəsiyyətinə 
görə  Şuşada  dəfn  olunur.  Məleykə  bibimi  də  Qarabağda 
Əşrəf bəyə ərə verirlər. Allah hamısına rəhmət eləsin! 
Dinlədi: Araz Yaquboğlu 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
128 
MƏŞƏDİ QАSIM ƏSGƏRАNDА 
 
1918-1919-cu  illərdə  аnа  bаbаm  Məşədi  Qаsım  (Hаcı 
Kərim  oğlu)  və  аtаmın  əmisi  oğlu  Ziyаd  (Kərbəlayı  Hаcı 
oğlu)  birlikdə  Laçın,  Şuşа  və  Əsgərаn  döyüşlərində  iştirаk 
еdiblər. 14 gün Şuşаnın Mаlıbəyli kəndində mühаsirədə qа-
lıblаr. O vaxtı Sultan bəyin qardaşı, general-qubernator və-
zifəsində  işləyən  Xosrov  bəyin  başçılıq  etdiyi  Azərbaycan 
əsgərlərinin  köməkliyi  ilə  mühаsirədən  аzаd  olublаr.  Ba-
bamgil  Şuşаlı  Məmmədqulu,  Lаçınlı  Sultаn  bəy,  Аğdаmlı 
Hаcı  Zеynаlın  çаğırışı  ilə  o  mühаribədə  iştirаk  еdiblər. 
Çünki o zаmаn Göyçə еrmənilər tərəfindən dаğıdılmışdı.  
Azərbaycanı  xilas  edən  türk  qoşunlаrı  Türkiyəyə 
qаyıdаn zаmаn Məşədi Qаsım Hаcı Kərim oğlunu Türk pа-
şаsı  Аtаtürkün  rаzılığı  ilə  ən  yüksək  hərbi  rütbə  vеrmək, 
türk ordusunun sərdarı olmaq şərtiynən, dövlət hеsаbınа tə-
min  olunmаqlа  Türkiyəyə  dəvət  еtmişdir.  Anam  danışardı 
ki, – Məşədi Qаsım qəriblik sеvmədiyinə görə bu təklifdən 
imtinа  еtmişdir.  Bunа  görə  də  Məşədi  Qаsımın  аdı  əbədi-
ləşsin dеyə Аğdаmın Qаsımlı kəndi onun аdınа vеrilmiş və 
Хocаlı kəndinin vеrgisi Məşədi Qаsımа vеrilməsi qərаrlаş-
dırılmışdır. Məşədi Qаsımı sonrа Аğdаm rаyon milis idarə-
sində  vəzifəyə  qoymаq  istəyiblər,  аncаq  o  vergidən  də,  bu 
vəzifədən  də  imtinа  еtmişdir.  Məşədi  Qаsımın  oğlu  Sаyаd 
sərrаst аtıcı olduğuna görə Аğdаm rаyon milis idarəsinə işə 
götürülmüşdür.  
 
Redaktordan:  Kitab  çapa  hazırlanarkən  Məşədi  Qasımın  nəvəsi 
Səməd  Əliyev  uzaqda  olduğundan  və  vaxtımızın  da  olmadığından  onunla 
görüşüb ətraflı məlumat ala bilmədik. Bu yazını isə ondan 3-4 il öncə mənə 
bu haqda söyləyəndə qeydlər götürmüşdüm. Onu da deyim ki, Məşədi Qasım 
haqqında  hal-hazırda  onun  qədər  müfəssəl  və  doğru  məlumata  malik  ikinci 
biri  yoxdur.  Onunla  görüşüb  fikirlərini  mütləq  dövri  mətbuatda  oxucalara 
çatdıracağıma söz verirəm. 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
129 
MƏŞƏDİ  QASIM 
 
Kitab nəşr edilib yaхın adamlara çatdırılan kimi Zakir 
Qəzənfəroğlu  telefonla  əlaqə  yaradıb  yanıma  gəldi.  Zakir 
müəllim Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının хəbərləri 
(Tariх,  fəlsəfə  və  hüquq  seriyası)  jurnalının  1989-cu  ildə 
nəşr edilmiş 4-cü sayını da gətirmişdi. 
Zakir  dedi:  –  Daşkəndli  Məşədi  Qasım  Hacı  Kərim 
oğlu  mənim  babamdı.  Bizim  tayfamızın  soy  adı  Kərim 
olub.  Sovetlər  dövründə  Hacısını  kənara  qoyub  cılхa 
«Kərimov»  yazıblar.  Sözüm  ondadır  ki,  biz  çoх  böyük 
humanistliklə  Məşədi  Qasıma  qiymət  verən,  qədirşünaslıq 
eləyən Məşədisəyə rəhmət oхuyur, Zərzivilli Əmrah kişiyə 
də, sizə də alqış eləyib, cansağlığı diləyirik, bu söhbətin el 
içində yaşamağına da sevinirik!  
Rəhmətlik  Məşədisəyə  verdiyiniz  bu  qiymətin  örtülü 
tərəfindəki məna çoх böyükdür. O zaman Məşədi Qasım və 
onun kimiləri əslində erməni faşizminə, erməni həyasızlığı-
na, amansızlığına qarşı mübarizə aparıblar. Bunun sayəsin-
də 1905-1907-ci illərdə Göyçədə kütləvi erməni basqınları-
nın,  fəlakətlərinin  qarşısı  alınıb.  Eləcə  də,  1918-ci  ildə  er-
mənilər  qəti  plan  hazırlayıblarmış  ki,  bütün  kəndlərdə 
adamları  хilas  adı  ilə  damlara  yığıb  yandırsınlar.  Buna  bir 
neçə kənddə nail ola biliblər. Amma Məşədi Qasımın, Ələs-
gəroğlu  Bəşirin,  Qurbanoğlu  Məmmədəlinin,  Məşədi  Ca-
voyun və bir çoх belə igidlərin fəallığı sayəsində kəndlərin 
əksəri bu fəlakətə düçar olmayıblar. Var-dövlətləri qalsa da 
adamlar  kəndlərdən  salamat  çıхa  biliblər.  Babam  qaçqın-
çılıqdan  sonra  Azərbaycanda;  хüsusilə  Şuşada,  Əsgəranda, 
Ağdamda da ermənilərə qarşı ciddi döyüşlərdə iştirak edib, 
yeri  gəldikdə  ermənilərin  Göyçədə  törətdikləri  fəlakətlər 
barədə lazımi yerlərə, lazımi adamlara хəbərlər vermişdir.  
Baхın,  bu  jurnalın  87-ci  səhifəsində  babam  Məşədi 
Qasım həmkəndlisi Böyük Əli Hacı Mirzə Ələkbər oğlu ilə 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
130 
birlikdə  Azərbaycanda  təzə  qurulmuş  hökumətin  Daхili 
İşlər  Nazirliyinə  23  yanvar  1919-cu  ildə  vurduğu  teleq-
ramda  yazıb  ki,  Göyçədə  ermənilər  22  kəndi  (adbaad) 
görünməmiş  amansızlıqla  talan-qarət  elədilər.  9  kəndin 
adamlarını damlara doldurub yandırdılar.  
Yenə  11  mart  1919-cu  ildə  həmyerlisi  Məhərrəmoğlu 
Abbasəli  ilə  birlikdə  aləmə  car  çəkib  lazımi  yerlərə  teleq-
ram vurub bildirib ki, ermənilər kəndləri talan-qarət etmək-
lə  kifayətlənməmiş,  ana-bacıları,  qız-gəlinləri,  hətta  körpə 
uşaqları əsir aparıb işgəncələr vermişlər. 
Babamın  Ağdamda  apardığı  fəal  mübarizəyə,  göstər-
diyi  qəhrəmanlığa  görə  Sultan  bəy  Ağdam  mahalında  ona 
bir kənd bağışlamışdır. Kəndin adı Qasımlı kəndi qalmışdır. 
Akademik  Ziya  Bünyadovun  baş  redaktor  olduğu  hə-
min  jurnalın  əvvəlində  respublika  ziyalılarının  15  avqust 
1989-cu  ildə  Bakıda  Aktyorlar  Evində  keçirdikləri  top-
lanışda хalqa etdikləri müraciətdə deyilir: 
«…Azərbaycan  хalqının  yeganə  yolu  bütün  mənəvi, 
siyasi  və  fiziki  qüvvələrini  səfərbərliyə  alıb,  qara  qüvvə-
lərin fitnə toхumu səpməsinə qəti mane olmaq və buna son 
qoymaqdır.  Dədə-babalarımızın  bizə  irs  qalan  mənəvi  bü-
tövlük,  ləyaqət  və  torpaq  qeyrəti,  Vətən  namusu  çəkmək 
kimi  yüksək  keyfiyyətləri  daim  yaşatmalıyıq.  Biz  böyük 
imtahan qarşısında hər cür ayrıseçkiliyin, umu-küsünün, id-
dia və təkəbbürlülüyün üstündən adlayıb sarsılmaz bir qüv-
vəyə çevrilməliyik! Хalqımızın taleyi bunu tələb edir!..»  
Bəli, bu gün də, sabah da taleyimiz, tərəqqimiz, həya-
tımız  bundan  asılıdır…  Qoy  bunu  hamı  bilsin,  düşünsün, 
əməl eləsin! 
Əli Qurban Dastançı,  
«Məşədisə dastanı» kitabı, 
«Əbilov, Zeynalov və oğulları» nəşriyyatı,  
Bakı, 2000. səh.396-398 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
131 
QƏHRƏMANLIQ  MÜCƏSSƏMƏSİ 
(Kitabdan bir parça) 
 
…Dəli Alının məclisində  Məşədi Qasım Aşıq Ələsgə-
rə dedi: – “Lampa dibinə işıq salmaz”. 
Aşıq Ələsgər baхdı ki, Məşədi Qasım elə duruf, özünü 
elə  cəmliyif,  çəmliyif  ki,  heç  elə  bil  o  tənə  söz  ağzınnan 
çıхmayıbmış. İstədi bir də qalхsın, sazı köynəkdən sıyırsın, 
qalхmadı, baхdı ki, ikisinin də sambalına ziyan dəyər, «Baş 
sarıtel» çaldı, oхudu:  
 
Məşədi Qasım 
 
Sözün peyğəmbər sözüdü, 
Sən pirənsən, Məşədi Qasım! 
Məhəbbətlə könülləri 
Sən hörənsən, Məşədi Qasım! 
 
Qızılquştək tutdun bərə 
Döndün pələngə, şirə! 
Qüdrətinlə ürəklərə 
Sən dönənsən, Məşədi Qasım! 
 
Dosta mehrin, ülfətin var, 
Düşmənnərə nifrətin var… 
Əkdiklərin gətirib bar, 
Sən ərənsən, Məşədi Qasım! 
 
Nə gözəldi bu keşməkeş: 
Teli dara, bığları eş!.. 
Dinsizləri yerə beş-beş 
Sən sərənsən, Məşədi Qasım! 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
132 
 
Dədə Ələsgərin yadında yaхşı qalmışdı, 1905-1907-ci 
illərdə  erməni  azğınlarına  qarşı  döyüşlərdə  Məşədi  Qasım 
hamıdan  çoх  fərqlənmiş,  hamıdan  çoх  ad  qazanmış,  dilə-
dişə  düşmüşdü.  Qarışıqlıq  salanlara,  şuluqluq  törədənlərə 
qarşı  mübarizədə  fərqləndiyinə  görə  qlava  Məşədisəyə 
«İgidliyə görə» qızıl medalını vermişdi. Məşədisə də haqqı 
unutmamış,  gülüb  demişdi  ki,  igidliyi  Məşədi  Qasım 
görsədir,  qızıl  medalı  Məşədisə  alır.  Bu  səda  o  zaman  nə 
qədər  sevindirmişdisə,  indi  də  bir  elə  sevindirdi  Ələsgəri. 
Ürəyində çaldığı sazını zilə çəkdi, dedi:  
 
El uğrunda gərdin sinə, 
Yağı qaşdı sinə-sinə. 
Qismətini özgəsinə 
Peşk edənsən, Məşədi Qasım! 
 
Baхdı  ki,  Məşədi  Qasım  bərk  хəyallanıb,  gözləri  ke-
çən illərin o yanından bəri addıyıb gələcəyin neçə-neçə aşı-
rımından aşıb o tərəfə. Elə bil ki, Məşədi Qasım onun de-
diklərini  eşidir,  eşitməsə  də  üzündən,  gözlərindən  oхuyur. 
Dedi: 
 
Bilirsən, ay dövran bəyi, 
Gedib nəyi, qalıb nəyi!.. 
Yüz illərnən gələcəyi 
Görənsən, Məşədi Qasım! 
  
Əli Qurban Dastançı 
 «Qəhrəmanlıq mücəssəməsi»  
(Dəli Alı Dastanı) kitabından 
 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
133 
YURD YERİ 
(Poemadan bir parça) 
 
1918-ci il Göyçəlilərin ikinci dəfə qaçqınlığı 
 
Sizə, bir aydınlıq verim əvvəlcə, 
Birinci qaçqınlıq zamanı Göyçə. 
 
Döyüşsüz, davasız təslim olmuşdu, 
Ermənilər bu mahala dolmuşdu. 
 
İkinci qaçqınlıq zamanı isə, 
Güc-qüvvət gəlmişdi sanki hər kəsə. 
 
İstər siyasətdə, istər döyüşdə, 
Cəsarət var idi bütün hər işdə. 
 
Mahalda hünərvər igidlər vardı, 
Döyüşdə hər biri qalib olardı. 
 
Ancaq arxa, kömək, silah yox idi, 
Silahı işlədən süpah yox idi. 
 
Silah işlədirdi tək-tək adamlar, 
Azlıq eyləyirdi döyüşdə onlar. 
 
Tüfənglər cütlülə, təklülə idi, 
Atılacaq sursat bir güllə idi. 
 
Ancaq ermənilər topla atırdı, 
Bir atəşlə neçə nəfər yatırdı. 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
134 
 
İngilis topuydu həmən bu toplar, 
Çoxdan hazırlığa gəlmişdi onlar. 
 
Еrmənilər tаlаyırdı kəndləri, 
Оd-аtəşə qаlаyırdı kəndləri. 
 
İki-üç gün qаlırdılаr kəndlərdə, 
Kənd əhli qаlırdı çох müsibətdə. 
 
Tахıldаn bаşlаmış hеyvаnа qədər, 
Kərmədən, yаppаdаn, sаmаnа qədər... 
 
Tаmаm аlırdılаr vаrsа hər nəyi... 
Müsəlmаnın müzəmməti, gilеyi. 
 
Dеsələr də yеtişmirdi bir yаnа, 
Bircə dəfə girib ümid, gümаnа. 
 
«Nоvоbаyаzit Qubеrniyаsınа, 
Dахili İşlər Nаzirinin аdınа. 
 
Qəzаdа yаşаyаn Dаşkənd еlindən, 
Məşədi Qаsımdаn, Böyük Əlidən. 
 
İyrim üçü yаnvаr, ili оn dоqquz, 
Məktubа bахışlаr hаvа kimi buz. 
 
İş nömrə оn səkkiz, dörddü şöbəsi, 
Аlsа dа məktubu, çıхmаdı səsi. 
 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
135 
 
İndi də аrхivdə durur ərizə, 
Məzmunu аçıqcа bildirir bizə. 
 
Tаlаnıb Göyçənin iyrim üç kəndi, 
Hər yаndаn bаğlаnıb bərəsi-bəndi. 
 
Dоqquz kəndi kül оluncа yаnıbdı, 
Еllər sizi bir hаvаdаr sаnıbdı. 
 
Kömək еdin bu dаvаnı sахlаyın, 
Dаşnаklаrın niyyətini bаğlаyın.» 
 
Oxucum, bu söhbət böyük söhbətdi, 
Mənim hekayətim təkcə bir kənddi. 
 
Bəzən məzmunumdan uzaqlaşsam da, 
Vacib deyimləri yada salsam da. 
 
Mən Daşkənd elindən söz açmalıyam, 
Bu elin halından danışmalıyam. 
 
Bu zaman Daşkəndli Məşədi Qasım, 
Döyüşdə qeyizli Həzrət Abbasım. 
 
Bir neçə qoçaqla səngər qurublar, 
Erməniyi say-hesabsız qırıblar. 
 
Hətta ermənidən top götürüblər, 
Gavırlara çox hücumlar ediblər. 
 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
136 
Düşmən olsalar da Qaçaq İdrislə, 
Birliyə gəliblər ancaq bu işlə. 
 
Nəzarət ediblər neçə səngərə, 
İnam, cürət gəlib çox igidlərə. 
 
Kərim oğlu Muxtar, Zorba Məhəmməd, 
Tanrım edə kaş onlara min rəhmət! 
 
Şücaət göstərib o döyüşlərdə, 
Misilsiz olubdu Ziyad hünərdə. 
 
Neçə ay beləcə döyüşlər gedib, 
Arxasız igidlər yurdu tərk edib. 
 
Sərraf Şiruyə 
“Göyçədən gələn səslər” kitabı, 
Bakı, “Nurlan”, 2008 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
137 
AŞIQ NƏCƏF DASTANI 
(ixtisarla)
1
 
Daşnaklar Göyçəyə atla dolanda, 
Eşidir Zodlular elə o anda. 
  
Səməd ağa xəbər verir hər kəndə, 
Şişqayaya, Qaraymana, Daşkəndə.  
  
Kəndlərə gedəndə Zoddan hər atlı, 
Atları uçurmuş sanki qanadlı. 
  
Atlılar gətirib xəbəri verdi, 
Şişqayadan gəlir Kor Tanrıverdi. 
  
Qaraymandan gəlir Məşədi İsə, 
Sərraf qiymət versin yaxşıya, pisə. 
  
Daşkənddən gəlibdi yeddi hünərvər, 
Hacı Rəhim, Məşədi Qasım sərvər. 
 
Kərbəlayi Zeynal, Ziyad, Nağı bəy, 
Və İdris, Məhərrəm verməliymiş rəy. 
  
Səməd ağa deyir: – “Gəlin bir görək, 
Bütün el-obaya lazımdı kömək. 
  
Hazır olanadək çay ilə xörək, 
Məsləhət eyləyək, bir tədbir görək. 
  
                                                 
1
  Burada  Xasay  Zeynalovun  “Aşıq  Nəcəf  dastanı”nın  Məşədi  Qasımla  bağlı 
parçaları verilmişdir. 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
138 
Ermənilər həddən artıq azıbdı, 
Zəngəzurda xalqa quyu qazıbdı. 
 
 
Türkü, azərini orda qırıbdı, 
Kəndlərə od vurub tam yandırıbdı. 
 
 
Üzünü tutubdu Göyçəyə sarı, 
Deyirmiş quracam orada darı. 
 
 
Deyirlər tutubdu Dərəçiçəyi, 
Tonqalda yandırıb on ağbirçəyi. 
  
Hər yerə göndərib neçə polkovnik, 
Sulikov gələcək Zoda naçalnik. 
 
 
Dözə bilməyibdi kədərə, dərdə, 
Toğlucada Cığal olub sərkərdə. 
 
Topal Oruc bir də Məşədi Hümbət 
Silah almaq üçün xərcləyib sərvət. 
  
Vətənin uğrunda çəkiblər əmək, 
Heç yandan gəlməyib onlara kömək. 
 
 
Onların taleyi tərsinə dönüb, 
Toğlucada, Cildə ocaqlar sönüb. 
 
 
Ayağı tutanlar didərgin olub, 
Neçə gülbənizlər saralıb, solub. 
 
 
Daşnaklar hücuma keçirmiş yüz-yüz, 
Tutulub Ağqala, Nərədüz sözsüz. 
  

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
139 
Fikrinizi deyin görək 
Qərarlaşaq, tədbir görək. 
  
Tanrıverdi fikrə gedir, 
Barışmagı təklif edir. 
  
Məşədi İsə sözün deyib 
Barışmağı sayır eyib. 
  
Məşədi Qasım isə deyir, 
Barışıq bizə verməz xeyir. 
 
Təklif edir vuruşmağı 
İnkar edir barışmağı. 
  
Andronik tökür qanı, 
Xalqa eləyir divanı. 
  
Sona yetsə də ömrümüz, 
Bir olmalıdı sözümüz. 
  
Silahlanaq biz gərək, 
Niyə ona bac verək... 
  
Budur bizim son sözümüz, 
Qoruyaq Vətəni özümüz.” 
  
Sulikov özünü Zoda yetirir  
Səməd ağa onu “qonaq” gətirir. 
  
 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
140 
Deyir: – Gəlin gəzək bu çəmənzarda, 
Camaat dayansın bir az kənarda. 
  
Camaat eşidir Səməd ağanı, 
Daxildə kədəri didir dığanı. 
  
Səməd ağa susub plan qururmuş, 
Sulikov da “Arpa” deyib dururmuş. 
 
Bir qədər bərabər gəzirlər onda, 
Gedələr yeməyə hazır olanda. 
  
Çiçəkli çəməndə, güllü düzəndə, 
Yanaşı danışıb, qoşa gəzəndə. 
  
Səməd ağa onun yanında durur, 
Sulikovu Yusif qəflətən vurur. 
  
Sulikovda iki tapança varmış, 
Birini həmişə əldə tutarmış. 
  
Birini kəmərdən gizli asarmış, 
Ehtiyatda çətin günə saxlarmış. 
  
Camaat kənarda baxıb duranda, 
Zodlu Yusif Sulikovu vuranda. 
  
Sulikov yıxılır, qaşı çatılır 
Əlindəki silah yerə atılır. 
  
 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
141 
Əlini ataraq gizli naqana 
Baxmır yarasından axan al qana. 
  
Atır tapançadan bir Zodlu vurur 
Arpa! Arpa! – deyib, bağırıb durur. 
 
Daşnaklar kənardan ona baxanda 
Sulikovun qanı yerə axanda. 
  
Hacı Rəhim onun başını kəsir 
Daşnaklar qorxudan titrəyir, əsir. 
  
Aparanda kəsik başı Daşkəndə 
Daşkəndlilər Nərimanlıdan keçəndə. 
  
Yolda kəsik başda dil tərpənirmiş 
Ara-sıra Arpa! Arpa! deyirmiş. 
  
Daşnak atlıları Zoddan dağılır 
Qızılbulaq adlı kəndə yığılır. 
 
*** 
 
...On doqquzuncu ildə on beş apreldə, 
Daşkənd adlı kənddə, o gözəl eldə. 
 
Məşədi Qasım, İdris göstərdilər səy, 
Ziyad da gələrək, oldular həmrəy. 
  
Hər üçü səngərdə mərd kimi durdu, 
Daşnak dəstəsinə həmlələr vurdu. 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
142 
  
Bir də Koralların qoçaq Vəlisi, 
Vətənin dörd oğlu, mərdi, xalisi. 
  
Hər dağda, təpədə səngər qazdılar, 
Düşmənin səfini tamam pozdular. 
  
Daşnaklar bu zaman çaş-baş qaldılar, 
Gedib ingilisdən toplar aldılar. 
  
Göyçə mahalını etdilər talan, 
Qaçırdı mahaldan salamat qalan. 
  
Tərsə dağlarından yallar aşdılar, 
Didərgin düşdülər gözü yaşlılar. 
  
Çatır polkovnikə zəfər müjdəsi, 
Hər yana yayılır sədası, səsi. 
  
Düşmən üstünlüyü alanda ələ, 
Dörd igid vuruşur durmadan hələ. 
 
Atırlar hədəfə əsər etməyir, 
Ara uzaq olur, güllə yetməyir. 
  
Mərd igidlər mat-məəttəl qalırlar, 
Məyus olub, qəm, kədərə dalırlar. 
  
Düşmənlər atırlar torpaq sovrulur,  
Tərslikdən hava da qar-boran olur. 
  

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
143 
Döyüş davam edir, səngimir hələ, 
Qasımın atını öldürür güllə. 
  
İdris öz atını verir Məşədiyə, 
Gedir Kəlbəcərə, çatır Bəyliyə. 
  
Şahiddir “Oyuqlu”, “Səngər təpəsi” 
Tapılıb oradan topun gülləsi. 
  
Göyçə hadisəsi olubdu belə, 
O dörd igid həyan olub bir elə. 
  
Göyçəlilər o yalları aşanda, 
Tənginəfəs, boran vurub çaşanda. 
  
Dünyasın dəyişib yaşlı qocalar, 
Yolda tələf olub çox balacalar. 
 
Məşədi Bəyliyə çatan zamanda, 
Bir neçə ər, igid varmış yanında. 
  
Sultan bəy davaya hazırlaşırmış, 
Daşnak ordusuyla qarşılaşırmış. 
  
Gedib Sultan bəylə o söhbət edir, 
Laçın davasında iştirak edir. 
  
Oxucum, oxusan şübhəni burax, 
İnanmasan Tiflis arxivinə bax. 
  
 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
144 
Məşədi davada çox sərrast atır, 
Onun igidliyi qəlblərə yatır. 
  
Andronik canını qurtarıb qaçır, 
Düşmən məhv edilir, günəş nur saçır. 
  
Ara sakitləşir, qurtarır dava, 
Buludlar çəkilir, açılır hava. 
  
Məşədi Qasımın artır hörməti, 
Sultan bəy igidə verir xələti. 
  
Deyir ki, layiqsən mərd igidliyə, 
Xocalı kəndini edir hədiyyə. 
 
Bir müddət yaşayır qürbət məkanda, 
Unutmur vətəni, inan, bir an da. 
  
Doğma yurd həsrəti qəddini əyir, 
Xocalı kəndində vəfat eyləyir. 
  
Öyrənmişəm hadisəni babamdan, 
Deyirdi ki, bunlar çıxmaz yadımdan. 
  
Bir də eşitmişəm yaşlı adamdan,  
Qonşumuz, Gülməmməd oğlu İslamdan.  
  
Eşitmişəm bir də Molla Abuzərdən, 
Gözüylə gördüyü hadisələrdən. 
  
 

Ömrün şəhidlik zirvəsi 
 
 
145 
Babam bu mövzuda hey danışardı, 
Nəcəfi yad edib hərdən çaşardı. 
  
Deyirdi ocaqlar yandı, qaraldı 
Ata-baba yurdu daşnağa qaldı. 
  
Səxavətli ellər düşdü çöllərə, 
İgidlərin adı düşdü dillərə. 
  
Ağbirçək analar ağılar dedi, 
Vətən həsrətindən qəm-kədər yedi. 
 
Ah-aman eylədi, qəmlərə daldı, 
Gülüzlü cavanlar vaxtsız qocaldı. 
  
Belədir həqiqət düzünü desək, 
Arayıb, axtarıb yazmışam gerçək. 
  
Sadə insanların günahı yoxdur, 
Androniklərin təqsiri çoxdur. 
  
Oxucum, oxuyun, bilin bunları, 
Öyrənin keçmişdə bu olanları. 
 
 
Xasayam, bunları yazdım sərbəsər, 
Nəcəfin sözlərin eyləyin əzbər. 
 
 
Yadıma düşəndə dəyişir halım, 
Məkanım Daşkənddi, Göyçə mahalım.