Ona tili-11 sinf indd
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
52-mashq.
Gaplarda nutqning sofligiga ta’sir qilayotgan birliklarni aniqlang va ularga izoh bering. 1. Hamqishloqlarning bu bolaga ichlari achir, xudo bergan birgina o‘g‘ilni shunchalik qiynab qo‘yganlari uchun orqavarotdan uning ota-onasini 49 tanirdilar. (N. Abdiyeva) 2. Qonun loyihasiga ko‘ra, energetik ichimliklarni o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslarga realizatsiya qilish fuqarolarga eng kam ish haqi ning besh baravaridan o‘n baravarigacha miqdorda jarima so- lishga sabab bo‘lishi mumkin. (Gazetadan) 3. Maktabi mizda yuqori sifatga ega «smart-class» tashkil qilindi. (M. Najmiddinova) 4. Shundan buyon mundial saralashidagi omadsizlik termamizni tark etmayapti. (Gazetadan) 5. Bu yerda esa overtaymlarsiz ish bitmadi: 2:2 ko‘rinishidagi durangdan so‘ng bolqonliklar hal qiluvchi golni urishdi. (Gazetadan) 6. Bu nutq matbuotga chiqishiga qadar esa Messi o‘zi uchun odatiy shedevr gol urishga ulguradi. (Gazetadan) 7. Tez orada hammaning og‘ziga tushgan 15 yoshli vunderkind bilan uchrashdi. (Gazetadan) 53-mashq. Matnni o‘qing. «Ishlamaydigan» yoki parazit so‘zlarning nutq sofligiga zarari haqida fikrlashing. Tabiiyki, nutqqa olib kiriladigan har bir so‘z va ibora, albatta, «ishlashi», muayyan ma’noni ifodalash uchun xizmat qilishi lozim. Nutq tarkibiga olib kirilgan so‘z yoki ibora nutqning mazmuniy qu- rilishi uchun bir «g‘ishtcha» bo‘lmasa, u nutq uchun ortiqcha yuk, demakki, nutqning sofligiga xalaqit beradigan keraksiz unsurga aylanadi. Tilshunoslikda parazit so‘zlar deb ataladigan bunday birliklar ko‘proq og‘zaki nutqda kuzatiladi. Aytilmoqchi bo‘lgan fikrni yetarli darajada aniq tasavvur qilmaslik, fikrlar o‘rtasidagi tizimli munosabat idrokining yetishmasligi, fikrning quyilib kelmasligi natijasida nutq oqimida yuzaga keladigan uzilishni, qanday bo‘lmasin, «yopish», tegishli uyg‘un ifodani o‘ylab topish uchun ketadigan vaqtda nutqning yaxlitligini ta’minlash ehtiyoji bilan bog‘liq holatda e-e-e, hm-m-m, he-ye-ye kabi tovush «oqim»lari, xo‘-o‘-o‘sh, haligi, anaqa, masalan, demak, shu, innayke- yin, ya’ni, aytaylik, bildingizmi, tushundingizmi, men sizga aytsam, gap shundaki, qarang kabi lug‘atlarda aniq ma’nosi mavjud so‘z va iboralar ayni ma’nosidan begona qilingan tarzda qo‘llanadi. Bunday qo‘llash- lar bora-bora nutq tuzuvchida o‘ziga xos odatga aylanib qolishi ham mumkin, masalan, kimdir haligi, kimdir demak, yana boshqa birov bildingizmi so‘zini og‘zaki nutqida parazit so‘z sifatida doimiy ishlata - di. Aytish mumkinki, bunday so‘zlar u yoki bu notiqning so‘zlashuv uslubining o‘ziga xos ko‘rsatkichi bo‘lib qoladi (hatto bu «ko‘rsatkich» shaxsning laqabiga aylanib ketishi ham mumkin, masalan, «shu-shu» domla, «xo‘sh-xo‘sh» usta kabi). Bu, albatta, nutqning sofligini izdan chiqaradi, nutqda ifodalangan informatsiyani qabul qiladigan tinglovchi- 50 ning diqqatini chalg‘itadi, nutqning o‘z maqsadiga erishishini qiyin- lashtiradi. Shuning uchun ham, ayniqsa, o‘qituvchi va asosiy quroli so‘z bo‘lgan boshqa mutaxassislar parazit so‘zlarning o‘z nutqlariga kirib qolishidan saqlanishlari lozim. (N. Mahmudov) Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|