Ongni shakllantirishda pedagogning

Таълим ва инновацион тадқиқотлар (2022 йил № 9)
ISSN 2181-1709 (P)
216
Education and innovative research 2022 y. №9
murakkab ijtimoiy vazifalarni o’z ichiga oladi.Avvalo boshlang’ich sinf 
o’quvchilarda huquqiy ongni shakllantirishda tanlanadigan zamonaviy ta’lim 
texnologiyalarini ijtimoiy buyurtma sifatida mavjud davlat talablariga va bozor 
iqtisodiyoti talablariga moslashtirish hamda ilmiylik tamoyili asosida ishlab 
chiqish, nazariya bilan amaliyotning o’zaro aloqadorligini ta’minlanishi va 
yana albatta o’zida insonparvarlik va demokratik xususiyatlarni aks ettirishiga 
alohida ahamiyat berish zarur. Jamiyatning demokratiya yo’lidan jadal 
rivojlanishi va bu borada amalga oshirilayotgan islohotlarning muvaffaqiyati 
ko’p jihatdan fuqarolarning huquqiy ongi va huquqiy madaniyati darajasiga 
bog’liq. Mamlakatimizda barcha sohalarda olib borilayotgan islohotlarning 
mohiyatini anglash, ushbu jarayonda ishtirok etish fuqarolarning huquqiy 
madaniyati yuqori bo’lishini taqozo etmoqda. Jamiyatning har bir a’zosi o’z 
huquq va burchlarini hamda mas’uliyatini puxta bilishi, buni hayotiy ehtiyoj 
sifatida anglamog’i lozim. Fuqarolarimizning dunyoqarashi, tafakkuri 
mamlakat hayotiga, yangilanishlarga mos ravishda o’zgarib borishi huquqiy 
madaniyat tushunchasi bilan chambarchas bog’liqdir. Shuning uchun 
ham o’qituvchi o’quvchilarda huquqiy ongni shakllantirishda yuqoridagi 
jihatlarni inobatga olgan holda, interaktiv metodlarni tanlay olishi va unga 
ijodkorona yondasha olishi muhim hisoblanadi. Pedagogik jarayon shakli 
ta’lim oluvchining mustaqil va ijodiy ishlash, kelajakda kasbiy va hayotiy 
muammolarini mustaqil yechish ko’nikma va malakalarini shakllantirish 
hamda rivojlantirishga yo’naltirilishi kerak. Bunda faol ta’lim metodlaridan 
unumli foydalanilishi, ta’lim maqsadlarining aniq qo’yilishi va erishiladigan 
o’quv natijalari pedagogik vazifalar shaklida ifodalanishi kerak. 
Huquqiy tarbiya ҳамда huquqiy ongni o’quvchilar shuurida shakllantirish 
uni e’tiqod darajasiga keltirish orqali amalga oshiriladi. Bevosita ta’lim va 
barkamol shaxs tarbiyasi bir-biri bilan uzviy bog’liq jarayondir. Mazkur 
jarayonda mantiqiy fikrlash, tasavvur qilish, bilish faoliyatini rivojlantirish 
kabi jihatlar muhim ahamiyatga ega. Ta’lim orqali o’quvchilarda shaxsiy 
dunyoqarash va e’tiqod shakllanadi. Badiiyat va fan qonuniyatlarini anglash, 
ta’limda belgilangan bilim, ko’nikma va malakalarni egallash, faoliyat 
yo’nalishidagi qiyinchiliklarni yengish, yakka tartibda, juftlikda va guruhlarda 
ishlash kabi metodlar jarayonida o’quvchi shaxs sifatida shakllanib boradi. 
Ta’limda o’qituvchi interfaol metodlardan mavzuga muvofiqini tanlay 
bilishi muhim, bunda o’qituvchi interfaol metodlardan avvalo oddiydan 
murakkabga o’tish nazariyasiga amal qilgan holda foydalanmog’i lozim. 
Masalan, o’yinli texnologiyalar o’quvchilarning faolligini ta’minlovchi, 
o’qitish texnologiyalaridan biri - pedagogik ishbilarmonlar o’yini hisoblanadi. 
O’yin faoliyatiga qiziqish, o’quvchilarning o’z-o’zini ifoda etish, ro’yobga 
chiqarish kabi ehtiyojlarini qondiruvchi, musobaqalashish elementlari orqali 
ta’minlanadi. O’yinning ajoyib xususiyati shundaki, u bir vaqtning o’zida 
ham rivojlanish ham o’rganish hisoblanadi. Pedagogik o’yin o’qitishning 
aniq qo’yilgan maqsad va unga tegishli pedagogik natija bilan belgilanadi. 

---

Образование и инновационные исследования (2022 год №9)
ISSN 2181-1717 (E)
217
http://interscience.uz
Bu natijalar asoslangan va o’quv tayyorgarlik faoliyatiga ega bo’ladilar. 
Pedagogik o’yinlar o’yin uslubiga ko’ra quyidagicha tavsiflanadi: fanlar 
bo’yicha; huquqiy jarayon qatnashchilari-fuqarolar, davlat organlari mas’ul 
shaxslar, siyosatchilar, imitatsion, dramalashgan o’yinlar. Imitatsion o’yinlar 
- bo’lim, korxona, tashkilotning faoliyati-imitatsiya qilinadi. Imitatsion 
o’yinlar ssenariyasi, hodisa syujetidan tashqari, imitatsiya qilinadigan 
jarayon va ob’yektlar tarkibi va ahamiyati haqidagi tafsilotlarni o’z ichiga 
oladi. Operatsion o’yinlar – tegishli ish jarayoni, ularni bajarish shart-
sharoitlari modellashtiriladi. Ular ma’lum bir o’ziga xos operatsiyalarni: 
sud jarayoni qatnashchilari harakati, ularning faoliyati ma’lum bir usulni 
o’zlashtirishga yordam beradilar. Rolli o’yinlar – ma’lum bir shaxsning 
vazifa va majburiyatlarini bajarishdagi ruhiy holatlar, hatti-harakat ishlanadi, 
rollar majburiy mazmuni bilan taqsimlanadi. Psixodrama va sotsiodrama 
– bu rolli o’yin teatrga o’xshagan bo’lib, faqat bu yerda ijtimoiy-huquqiy, 
psixologik vaziyatlar ko’riladi hamda yechiladi. Bunday masalalar jumlasiga 
jamoadagi vaziyatni his qila olish, boshqa kishini ruhiy holatini to’g’ri 
baholash va uni o’zgartira olish, u bilan unumli muloqotga kira olish kiradi. 
Zamonaviy texnika vositalari- kompyuter vositalari hamda internet tizimi 
bilan ta’minlangan dars xonlarida turli xil o’qitish innovatsion kompyuter 
programmallari orqali onlayn o’yinli vaziyatlar orqali ham boshlang’ich sinf 
o’quvchilarida huquqiy vaziyatlarni ongli hal qilish bo’yicha ko’nikmalar 
shakllantirish mumkin.
Boshlang‘ich sinflarda interfaol metodlar va ta’limiy o‘yinlardan, 
zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish 
o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga, ijodiy izlanish va mantiqiy fikrlash 
doiralarini kengaytirish bilan birga ularni darslarda o‘rganganlarini hayot 
bilan bog‘lashga, qiziqishlarini oshirishga yordam beradi. O‘qituvchilarning 
bunday zamonaviy talablar asosida yaratilgan sharoitlardan samarali 
foydalanib, darslarni ilg‘or pedagogik hamda axborot kommunikatsiya 
texnologiyalari asosida tashkil etilishi ta’lim-tarbiya jarayonini sifatini 
kafolatlaydi. Masalan, «Videotopishmoq» metodi. So’nggi yillarda 
pedagogik faoliyatda turli axborot vositalar (komp’yuter, televideniye, 
radio, nusxa ko’chiruvchi qurilma, slayd, video va audio magnitofonlar) 
yordamida ta’lim jarayoni tashkil etilishida asosiy o’rinni egallamoqda. 
O’qituvchilar oldida ta’lim jarayonida turli axborot vositalaridan o’rinli 
va maqsadga muvofiq foydalanish vazifasi turibdi. Videotopishmoq 
metodidan foydalanishda quyidagi harakatlar amalga oshiriladi: – tahsil 
oluvchilar e’tiboriga o’rganilayotgan mavzu mohiyatini tasviriy yoritishga 
yordam beruvchi izohlarsiz bir nechta videolavha namoyish etiladi; – tahsil 
oluvchilar har bir lavhada qanday jarayon aks ettirilganligini izohlaydilar; – 
jarayonlarning mohiyatini daftarlariga qayd etadilar; – o’qituvchi tomonidan 
berilgan savollarga javob qaytaradilar.
Ta’lim tizimiga yangi kirib kelgan texnologiyalardan biri bu o’qitishning 

---