«O‘nlik» mavzusida sonlarni raqamlashga tayyorgarlik davri. «O‘nlik» mavzusida sonlarni taqqoslash. Son va sanoq tushunchasini shakllantirish bosqichlari «O‘nlik»

2. «O‘nlik» mavzusida sonlarni taqqoslash.
1. 1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlar ketma-ketligini erkin egallash. 0 sonining sonlar qatoridagi o‘rnini bilish.
2. Ko‘rsatilgan sanoq tartibida berilgan guruhdagi predmetlarni sanash va uning har bir predmetining tartib raqamini aniqlash malakasini egallash.
1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlar qatorida har bir son qanday paydo bo‘lishini ongli ravishda o‘zlashtirish (sanoqda oldin keladigan songa 1 ni qo‘shish yoki keyin keladigan sondan 1 ni ayirish bilan hosil qilinadi).
4. Raqamlarni o‘qish va har bir raqamni (bosma yoki yozma) predmetlarning tegishli soniga mos qo‘yish.
5. Sonlarni taqqoslash malakasini (tegishli mashqlar >, <, = belgilaridan foydalanmay bajariladi) egallash.
6. 2, 3, 4, 5 sonlarining ikki qo‘shiluvchidan iborat tarkibining hamma hollarini puxta o‘zlashtirish.
7. Bizni ketma-ket qo‘shish va ayrish. 7+1+1, 7-1-1, 1 + 1, 3 - 2, 2 + 3 va hokazo ko‘rinishidagi eng sodda matematik yozuvlarni o‘qish va bunday yozuvlarni aniq illyustrasiyalar bilan ta’minlash. Тo‘la predmet ko‘rsatmalilik asosida tegishli masalalarni yechish va ularning yechimlarini «yozish» (1 + 1=2, 3 - 2=1, 2 + 3 = 5 va hokazo).
8. Doira, uchburchak, kvadratlarni bir-biridan farq qilish va atash.
Bu yo‘nalishlarning har biri bo‘yicha ishlash metodikasini aniqlashtiramiz.
1. Sonlar ketma-ketligini erkin egallash:
a) bu ketma-ketlikni istalgan sondan boshlab to‘g‘ri va teskari tartibda aytish;
b) sanoqda berilgan sondan keyingi, berilgan ikki son orasidagi, sanoqda berilgan sondan oldingi sonni ayta olish.
Sonlar qatorini erkin egallash uchun mavzu bo‘yicha har bir darsda mazmuni bo‘yicha “ham, shakli bo‘yicha ham xilma-xil bo‘lgan mashqlarni bajarish zarur.
2. Predmetlarni sanash malakasini shakllantirish oldingi darslarda boshlanadi. «1 dan 10 gacha bo‘lgan sonlar» mavzusining vazifasi bu malakani uzil-kesil puxtalashdan iborat. Bunda shu narsa nazarda tutiladiki, bolalar predmetlar sanog‘ini har xil sharoitda bajarishni o‘rganib olishlari kerak, bunda sanash obyektlari nihoyatda xilma-xil (predmetlar, harakatlar, so‘zlar, bo‘g‘inlar, tovushlar va h. k.) bo‘lishi kerak.
Predmetning tartib raqamini aniqlash malakasini egallashda bir predmetning o‘zi qanday sanash tartibida bajarilganligiga qarab (savol qanday ifodalanishiga qarab) har xil tartib raqami oladigan mashqlardan foydalanish muhimdir.
Masalan: «Agar figuralar chapdan o‘ngga qarab sanalsa, katta qora doira sanoq bo‘yicha nechanchi bo‘ladi? o‘ngdan chapga qarab sanalsa-chi? Agar katta doiralarniig o‘zlarinigina chapdan o‘ngga qarab sanalsa-chi?o‘ngdan chapga qarab sanalsa-chi?»
3. Olingan bilimlarni umumlashtirish, so‘ngra ularni yangi sonlarga tatbiq qilish uchun har bir yangi sonni qarash doimo ilgari o‘rganilgan sonlar qanday hosil bo‘lganidek savol albatta namoyish etish bilan kuzatilishi kerak.
Yangi sonlar bilan tanishtirilgan sari bunday savollarni qo‘yish va ularga javob berishda bolalarning hissasi ortib borishi kerak. Bu xil mashqlar natijasida (agar bu xil mashqlar har bir sonni o‘rganishda tizimli ravishda o‘tkazib turilsa) bolalar umuman har bir son oldingi songa 1 ni qo‘shish (shunga o‘xshash har bir son o‘zidan keyingi sondan 1 ni ayirish) bilan hosil qilinishi mumkin, degan xulosaga keltirilishi kerak
Bu xil mashqlarni bajarishda «sonli zina» yaxshi mos keladigan illyustrasiya hisoblanadi, «sonli zina» lar darslik sahifalarida ham (topshiriqlarni har xillashtirishgina emas, balki ularni murakkablashtirish uchun ham har xil variantlarda), o‘qituv-chining jadvallarida ham berilishi mumkin.
4. Har bir yangi sonni o‘rganishda bolalar tegishli raqam - bosma va yozma raqam bilan tanishadilar. Ular raqamlarni farq qilishni, tanish raqamlari» boshqalari ichidan ajratishni o‘rganib olishlari kerak, masalan, 5 sonini o‘rganishda o‘qituvchi katakli taxtachaga 1, 3, 5, 6, 7, 2 raqamlarini va terib qo‘yadi va bolalarga 5 raqamini^ 2 raqamini ko‘rsatishni taklif qiladi (hamma tanish raqamlarni o‘qish va ko‘rsatishni taklif qiladi va hokazo).
10 ichida ayirishning bolalar uchun yangi bo‘lgan qiynroq hollari bilan tanishtirishning darslikda berilgan tizimi 6, 7, 8, 9, 10 sonlari tarkibini bilishi uzil-kesil puxtalash uchun yaxshi shart-sharoit yaratadi. Mavzu bo‘yicha qar bir darsda ish bu sonlardan har birining tarkibini yuqorida ko‘rsatilgandek, takrorlashdan boshlanib, sonlar tarkibini bilganlikni puxtalash bilan tamomlanishi kerak. Bunda o‘qituvchining vazifasi har bir o‘quvchining son tarkibini qatorasiga va tanlab-tanlab ayta oladigan bo‘lishiga erishishdan iborat. Shu maqsadda qaralayotgan har bir sonning tarkibidan iborat yig‘ma jadvallardan, topshiriqlardan foydalaniladi, oxirgi xil mashqlarda berilgan son ajralishi kerak bo‘lgan ikki sondan biri bo‘ladi. qaralayotgan darslarda sonlar tarkibini illyustrasiyalashning bolalarga ilgari tanish bo‘lgan usullarini eslash foydalidir.
Masalalar ustida ishlash bolalarda masala matnida berilganlarni mustaqil tahlil qilish va amal tanlashni asoslab berish malakalarini tarkib toptirishga katta e’tibor beradi. Bolalarni har xil turdagi masalalarni, har bir masalaning uni yechishda amal tanlashda aks etadigan xususiyatlarini belgilashni o‘rganib olishlarini nazarda tutib, qarshi qo‘yish va taqqoslash bo‘yicha mashq qildirish kerak.
Santimetr bilan ishlash va chizg‘ich yordamida o‘lchash davom ettiriladi. Тegishli malaka va qo‘nikmalarni mustaqkamlash maqsadida santimetrli bo‘limlarga ega chizqich yordamida kesmalarni o‘lchash va taqqoslash bo‘yicha amaliy ishlar bajariladi.
Sonlar ketma-ketligini o‘zlashtirish ishi butun ikkinchi yarim yillik davomida olib borilishi kerak. Bu ish qaralayotgay mavzu bo‘yicha darslarda ham davom ettirilishi kerak.

Тalabalarda ushbu mavzu bo‘yicha bilim ko‘nikmalariga qo‘yiladigan talablar:

I.Har bir talaba:
1) konsentirlar bo‘yicha «raqamlash» mavzusini mazmuni va vazifalarini bilishi;
2) o‘quvchilarni o‘zlashtirishni takomillashtiradigan аmashqlar tizimini ishlash jarayonini bilishi:
a) fanlararo aloqadorlik va sonlarni xonalar bo‘yicha o‘zaro uzviyligiga bog‘liq metodlar:
b) natural sonlar qatorining hosil qilish tamoyillari:
d) Sonning o‘nli tarkibi to‘g‘risida:
e) konsetrlar bo‘yicha sonlarning o‘qilishi va joylashuvi:
f) yangi sanoq birligining hosil qilinishi:
g) konsentrlar bo‘yicha sonlarning joylashuv tarkibi:
h) xona birliklari bo‘yicha munosabat:
i) sonlar tarkibining o‘qilishi va yozilishini bilishi kerak.
Mavzuni o‘rganish jarayonida ko‘rgazmalilikdan foydalanish.
II. Bilish kerak:
– mavzu bo‘yicha dastur talablari asosida sonlarni xona qo‘shiluvchilari yig‘indisi shaklida tasvirlash;
– darslik bo‘yicha ko‘rgazmalar asoisda suhbatlar olib borish:
– o‘quv materialini o‘zlashtirishini mustahkamlashga va kuchaytirishga oid didaktik o‘yinlar tanlash:
– bilim, malaka va ko‘nikmalarni hosil bo‘lishi bo‘yicha turli metodlar va mashqlar, mustaqil ishlar tuza olish:
– turli xil ko‘rinishdagi ko‘rgazmali vositalar asosida yangi materialni va o‘tilgan materiallarni mustahkamlash va bayon qila olish. Raqamlash metodikasi bosqichda o‘qituvchining vazifasi bolalarda sanash malakalarini shakllantirish va 1-10, 100 ichida, 1000 ichida va ko‘p xonali sonlarni sanay olishini, didaktik tamoyillar asosida natural qatorning tuzilishini ochib berish va bu asosda sonni natural ketma-ketlikning hadi sifatida ta’riflashdan iborat.
Buning uchun o‘quvchilarning quyidagilarga erishishlarini ta’minlash zarur:
1) O‘quvchilarning miqdor va raqamlar tartibi haqidagi tushunchalari aniqlashadi:
2) Predmetlarni sanashni shakllantirish:
3) 1 dan 10 gacha sonlar ketma-ketligini yaxshi o‘zlashtirib olishlari kerak;
4) Narsalarni sanashni va sanash tartibi ko‘rsatilganda har bir narsaning berilgan guruhdagi tartib raqamini aytib bera olishlari kerak;
5) Sonlarning 1 dan 10 gacha qatoridagi har bir son qanday hosil bo‘lishini ongli ravishda o‘zlashtirishlari kerak;
6) Raqamlarni o‘qib olishlari va har bir raqamni narsalarning mos soni bilan mos qo‘ya olishlari kerak;
7) Sonlarni taqqoslashni bilishlari kerak;
8) 2,3,4,5 sonlarning ikkita qo‘shiluvchilardan iborat sonlar tarkibini barcha hollarini mustahkamlab, o‘zlashtirib olishlari kerak;
9) 2+1, 4-1, 1+3, va hokazo ko‘rinishdagi matematik yozuvlarni o‘qiy olishlari va bunday yozuvlarni aniq rasmlar bilan mos qo‘yishlarini bilishlari kerak.
10) Miqdorlar yordamida predmetlarni o‘zaro taqqoslash, «ko‘p», «kam», «ortiq», «baland», «past» kabi tushunchalarni taqqoslay olishi;
Doira, kvadrat, uchburchakni bir-biridan farq qila bilishlari va nomini ayta olishlari kerak.
Raqamlash metodikasi natural sonlar va nol haqidagi ma’lumotlarni o‘nlik, yuzlik, minglik, ko‘p xonali sonlar konsentrlari bo‘yicha kiritishni nazarda tutadi.
Matematika dasturi o‘z ichiga avvalo natural sonlar bilan to‘rt arifmetik amal bajarishni oladi. Bu matematikaning yadrosini tashkil qiladi. Shu bilan birga algebra va geometriyaning asosiy tushunchalari, asosiy miqdorlar kiritilgan, ular arifmetik amallar bilan zaruriy o‘rinda qo‘shib o‘qitiladi.
N₀ ni nemerlash va ular ustida arifmetik amallar bajarish boshlang‘ich matematika kursini asosini tashkil qiladi. Unga qo‘shib algebra va geometriya elementlari o‘qitiladi. Dasturda natural sonlar va nol haqidagi ma’lumotlarni asta-sekin o‘nlik, yuzlik, minglik va ko‘p xonali sonlar konsentrlari (takroriy) kiritish nazarda tutiladi. Bu o‘nlik sanoq tizimining xususiyalari bilan, og‘zaki va yozma raqamlashni takror-takror qo‘llash orqali beriladi.
1-o‘nlikni raqamlashda 1-10 sonlarini sanash, raqamlarni aytish, ketma-ketligini, katta-kichikligini o‘zlashtirish nazarda tutiladi. 1-o‘nlik bilan nol soni ham birga o‘rgatiladi. Uni bo‘sh to‘plamning xarkteristikasi sifatida berilgan. Raqamlash davomida 11-20, keyin 21-100 ichida sonlarni raqamlash qaraladi. 1-,2-, ....o‘nliklarni hosil qilish, birgalikda o‘nliklarni, ya’ni o‘nli sanoq tizimining mohiyati tushuntiriladi. Keyingi sinflarda 100 ichida, 1000 ichida va ko‘p xonali sonlar og‘zaki va yozma raqamlash, arifmetik amallar bajarish, komponentlarning nomlarini o‘rgatishlar amalga oshiriladi.
«O‘nlik» mavzusida sonlarni raqamlash, tayyorgarlik davri.
Birinchi sinfga kelgan bolalar turli joylardan va turlicha matematik tayyorgarlikka ega bo‘ladi. Bolalar bog‘chasi yoki ba’zi oilalarda tayyorgarligi bor bolalar 1-10 gacha sonlarni o‘qish, sanash, teskari sanash, yozish malakalariga ega bo‘ladilar. Ba’zan, mutlaqo tayyorgarlikka ega bo‘lmagan bolalar keladilar. Shuning uchun o‘qituvchinig vazifasi 1-sinfga kelgan bolalarning tayyorgarligini individual aniqlashdir. Bu ish o‘qish boshlanguncha yoki birinchi haftadayoq amalga oshirilishi kerak. Aniqlashda quyidagi taxminiy savollar bo‘lishi mumkin:
1. Sanashni bilasizmi? Sanang-chi?
2. Doiracha, cho‘p, bayroqchalarni sanang-chi?
3. Stolda qancha qalam bo‘lsa, shuncha bayroqcha oling.
4. Qaysi doirachalar ko‘p? Qizillarimi, ko‘klarimi?
5.Тartib bilan qo‘yilgan narsalarni tartib bilan sanang.
6. 5–1, 8–2, 4–3 kabi savollar.
Тayyorgarlik davrining (6–7 mashg‘ulot) asosiy vazifasi raqamlashni o‘rganishga o‘tish uchun zarur bo‘ladigan bilimlar, malakalar va ko‘nikmalarni aniqlash.
1-sinfning 1- mavzusi 1-o‘nlik sonlarini raqamlashdan iborat. Bunda bolalar sanoq malakasini hosil qilish, 1–10 ta son haqidagi tasavvur shakllantirish, sonlar qatorini hosil qilish kabi ishlarni bajarish kerak. 10 ichida raqamlashda o‘qituvchining vazifasi bolalarda sanash malakalarini shakllantirish va 1–10 sonlar kesmasida natural qatorning tuzilishini ochib berishi va bu asosda natural ketma-ketlikning hadi sifatida ta’riflashdan iborat. Raqamlashni bilish natijasida o‘quvchilar quyidagilarga erishadilar:
1. 1 dan 10 gacha sonlar ketma-ketligini to‘la o‘zlashtirish.
2. Narsalarni sanashni va sanash tartibi ko‘rsatilganda har bir narsaning tartib raqamini aytib bera olishi.
3. Sonlarning 1 dan 10 gacha har bir son qanday hosil bo‘lishi (1 ni qo‘shish yoki 1 ni ayirish bilan).
4. Raqamlarni o‘qiy olishlari va har bir raqamga mos keladigan narsalar to‘plamini mos keltirishi.
5. Sonlarning katta, kichik, tengliklarini bilish.
6. 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 sonlarini bir necha qo‘shiluvchilardan iborat qilib yoza olishni.
7. 2+1, 4-1, 1+3 kabi yozuvlarni o‘qiy olishi va natijasini hisoblay olishi;
8. Doira, kvadrat, uchburchaklarni bir-biridan farqlab, nomlarini aytish va ularni chiza olishi;
Natijada quyidagi savollarga qiynalmasdan javob bera oladigan bo‘lsin:
1. U yoki bu son qanday hosil qilinishi mumkin? 4+1=5, 6-1=5 kabi.
2. Son qanday ataladi va u bosma va yozma raqamlar bilan qanday yoziladi?
3. Berilgan son bilan qo‘shni sonlar orasida qanday munosabatlar mavjud (<,>, =)
10 ichida sonlarni raqamlashda quyidagi bilim, malaka va ko‘nikmalarni egallab olishi kerak.
1. 1–10 raqamlashni va ularning ketma-ketligini.
2. Har qanday sonning sonlar qatoridagi o‘rnini.
3. Sonlarni taqqoslashni (<,>, =) belgilarni qo‘ya olishi
Bu bosqichda o‘qituvchining vazifasi bolalarda sanash malakalarini shakllantirish va 1–10 sonlar kesmasida natural qatorning tuzilishini ochib berish va bu asosda sonni natural ketma-ketlikning hadi sifatida ta’riflashdan iborat.
Bu vazifalardan kelib chiqib mavzuni o‘rganish rejasi tuzuladi. Natural raqamlar tartibi o‘quvchilarda bu qatorning hosil bo‘lish tushunchalarini ongli o‘zlashtirishiga imkon beradi. Shunga e’tibor qilish kerakki har gal avvalgi o‘tilgan raqamlar qatori qayta ko‘rib chiqiladi va o‘rganilayotgan yangi raqamlar ilgarigi tartibni davomi ekanligiga diqqat qaratiladi.