O‗qituvchilik faoliyati faxrli va mas‘uliyatli kasb ekanligi barchaga sir emas
Yüklə 39,17 Kb.
|
|
O‗qituvchilik faoliyati faxrli va mas‘uliyatli kasb ekanligi barchaga sir emas. O‗qituvchilik faoliyati juda azaldan mavjud bo‗lib, u yuksak darajada qadrlangan va e‘zozlangan kasbdir. Chunki, o‗qituvchi yosh avlodga bilim bergan, uni ertangi hayotga har tomonlama tayyorlagan. Uning kulida ta‘lim-tarbiya topgan bola uz navbatida jamiyatga, uning ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishiga katta hissa qo‗shgan. Bir o‗qituvchi yuzlab, minglab bolalarning kamol topishida uz hissasini qo‗shgan. Shuning uchun har doim o‗qituvchi-murabbiylik faoliyatini kasb qilib olgan kishilar jamiyat va davlat ardogida bo‗lgan. Bugungi kunda davlatimiz ta‘lim sohasiga katta e‘tibor bermoqda. Kelajagi buyuk davlat uchun komil insonlar kerakligi va zarurati bir necha bor ta‘kidlanmokda. Yosh avlodni komil inson qilib voyaga yetkazish, ko‗p jihatdan o‗qituvchi shaxsi, uning salohiyatiga bog‗liq qadrlar tayyorlash milliy dasturining asosiy maqsadi ham har tomonlama yetuk, yuksak malakali qadrlar, jumladan pedagog qadrlar tayyorlashga erishishdir. O‗qituvchilik kasbining faxrli jihatlari shundaki, har qanday kasb egasi dastlabki ma‘lumotni o‗qituvchidan oladi, jamiyat taraqqiyotiga bevosita hissa qo‗shadi. Albatta bu kasbning mas‘uliyatli jihatlari ham mavjud. Jamiyat uning kuliga ishongan holda yosh avlodjni topshiradi. U jamiyatning ishonchli vakili sifatida yoshlarga bilim berishi, ularda Vatanga, mehnatga bo‗lgan ijobiy munosabatlarni shakllantirishi lozim. Bundan tashqari u pedagogik odobga, vijdon pokligiga ega bulmogi lozim. 14
Hozirgi kunda pedagogik adabiyot, ta‘lim muammolariga oid ma‘ruzalar,
berilgan. (V.Bespalko, V.Guzeyev, V.Slastenin, B.Lixachev, I.Volkov, M.Choshanov, M.Klarin, I.Lerner, Ch.Yudin va boshqalar). Ushbu olimlar orasida pedagogik texnologiya to‗g‗risidagi axborotni MDH mamlakatlari, jumladan, O‗zbekistonda tarqalishida V.P.Bespalko va M.V.Klarinlarning ta‘siri kuchliroq. M.V.Klarin pedagogikadagi zamonaviy pedagogik texnologiyalarning tarkibiy tuzilishi va mazmuni to‗g‗risida birmuncha to‗laroq ma‘lumotlarni e‘lon qilgan. Tizimli yondashuvga muvofiq pedagogik texnologiyalarni qo‗llash uchun «Texnologiya» tushunchasining lug‗aviy mazmunini bilib olish lozim. «Texnologiya» — yunoncha so‗z bo‗lib, «tehnos»-mahorat, san‘at. «logos» - ta‘limot, fan ma‘nolarini anglatadi. «Texnologiya» ko‗proq ishlab chiqarish jarayonlari bilan bog‗liq bo‗lgan tushuncha holida qo‗llanilgan. Muayyan detallarni yo‗nish, silliqlash, jilo berish, tayyorlash, xom-ashyo mahsulotlarini qazib olish, yasash, qurish, ranglash, bezash, tashish, joylash, saqlash, foydalanish va shunga o‗xshash amallarni bajarishning o‗ziga xos usul va metodlar majmuyi -kompleksini anglatadi. Ishlab chiqarishga oid xaritalar, loyihalar, jadvallar, maket va chizmalar ham texnologiyaning tarkibiga kiradi. Shunga muvofiq texnologiya muayyan usul va metodlarni yaratuvchi hamda takominlashtiruvchi fan sifatida o‗rganiladi. Chunki sanoatda, 15
ishlab chiqarishda va qurilishda tayyorlangan loyiha talablariga qat‘iy amal qilinsa, ish bajaruvchi kafolatli natijani qo‗lga kiritishi mumkin. Albatta, bu yerda bilim yo tajribani nazardan chetda qoldirish mumkin emas. Bevosita ta‘limga oid texnologiya yoki texnologik yondashuv o‗quv-biluv jarayonini takomillashtirishga oid usul va metodlar majmui loyihasini tegishli prinsiplar asosida ishlab chiqishni nazarda tutadi. Bunda reproduktiv ta‘limga muvofiq oldindan bilib olingan qoidalar asosida o‗quv materiali belgilangan o‗quv maqsadiga mos hodda modullarga ajratiladi va nazorat testlari belgilanadi. Bu jarayon qayta nazoratdan o‗tkazilgani uchun go‗yo takror ishlab chiqarishga o‗xshash qo‗yilgan o‗quv maqsadlariga erishishni kafolatlaydi. Yuqorida ko‗rib o‗tilgan fikrlar doirasida texnologiyaga quydagicha ta‘riflar berilgan. Texnologiya — tayyor mahsulot olish uchun ishlab chiqarish jarayonlarida qo‗llaniladigan usul va metodlar majmui. Texnologiya — biror ishda, mahoratda, san‘atda qo‗llaniladigan usullar, yo‗llar yig‗indisi (izohli lug‗at). Texnologiya — ishlov berish, ahvolni o‗zgartirish san‘ati, mahorati, qobiliyati, metodlari yig‗indisi (V.M.SHepel). Bizningcha pedogogik Texnologiya —g‗oyalarni amalga oshrishning konkret yo‗l — yo‗riqlari va metodlari majmui. Demak, «texnologiya» qamrovi keng tushuncha bo‗lib, uni har qaiday sohada qo‗llash mumkin. Shunga asosan, texnologiya qo‗llanish tarmog‗iga muvofiq keladigan usul va metodlarni ishlab chiquvchi va gakomillashtiruvchi fan sifatida ta‘riflanadi. Pedagogik g‗oya — milliy g‗oyaning tarkibiy qismi bo‗lib, manaviy-axloqiy yetuk, bilimdon hamda o‗z kasbining malakali mutaxassisi bo‗lish yo‗lidagi ezgu maqsadga yo‗naltirilgan fikrlar majmuidir. Yuqorida biz tomondan keltirilgan ta‘riflarga muvofiq «texnologiya» va «pedagogik g‗oya» shunchaki oddiy tushunchalar bo‗lmay, avval har ikkisi ham tafakkur taraqqiyotining mahsuli ekanligini qayd etib o‗tish joiz. Shunga ko‗ra, 16
«texnologiya» pedogogik g‗oya darajasida tahlil etilmasa, unda aniq maqsadni ko‗zlab bo‗lmaydi. Gap pedagogik g‗oya to‗g‗risida ketar ekan, o‗z navbatida, shaxsning ruhiy —aqliy tarbiyasiga ta‘sir etib, muayyan masad sari yo‗naltira olmasa, oddiy fikr yoki shunchaki qarashga aylanib qoladi, e‘tiqod shakllanmaydi. «Texnologiya» va «pedagogik g‗oya» tarozining ikki pallasiga qo‗yiladigan bo‗lsa, bunda pedagogik g‗oyalar qanchalik kuchli va tasirchan bo‗lib, tarbiya oluvchini maqsad hamda orzu-istak sari (yo‗naltira olsa, «texnologiya» shunchalik mazmunli, rang-barang (har xil metdlar,usul va vositalarga boy) bo‗ladi. Demak, pedogogik g‗oyalar qanchalik tarozi bossa, texnologiyaning mazmuni va amaliy jihatdan ahamiyati kuchli bo‗ladi. Pedagogik g‗oyalar shaxs e‘tiqodini shakllantirishga, uni rivojlantirishga hamda yuzaga chiqishga xizmat qilmog‗i lozim. Ana shu jarayonning mukammalligi tarbiya maqsadining kafolatli natijasini beradi. Komil insonni shakllantirishga qaratilgan ulug‗vor pedagogik ishlarga: insonparvarlik, fidoiylik, aqliy barkamollik, vatanparvarlik, ma‘naviy-axloqiy yetuklik, mehnatsevarlik, diniy bag‗rikenglik, o‗zaro hamjihatlik kabilar kiradi. Albatta pedagogik g‗oyalar jamiyat taraqqiyotiga undaydigan g‗oyalarning bir qismini tashkil etsada, yosh avlod tarbiyasida muayyan qarashlar va intilishlarni o‗z e‘tiqodiga aylanishi hamda yangi bunyodkor g‗oyalarni yaratilishida muhim ahamiyat kasb etadi. «Pedagogik texnologiya tushunchasi ingilizcha «an educational technology» so‗zidan olingan bo‗lib, «ta‘lim texnologiyasi» degan ma‘noni bildiradi. Shunday bo‗lsada, ta‘lim-tarbiyaning birligi prinsipiga muvofiq pedagogik texnologiyani shartli ravishda «ta‘lim texnologiyasi» va «tarbiya texnologiyasi» ko‗rinishda o‗rganish hamda takomillashtirish maqsadga muvofiq hisoblanadi. • Ta‘lim texnologiyasi deb - oldindan loyihalashtirilgan va aniq maqsadlarga erishishni kafolatlovchi o‗quv jarayoniga aytiladi. Ta‘lim texnologiyasi - didaktik maqsadga erishishni kafolatlovchi tizimli metodlar majmui. 17
Ta‘lim texnologiyasi - ta‘lim maqsadiga erishuvini kafolatlovchi ta‘lim shakli, metodlari va vositalari majmui. Ta‘lim texnologiyasi - qo‗yilgan maqsadga erishishning kafolatli vositasi. Ta‘lim texnologiyasi - o‗qituvchining kasb
asosida kafolatli natijaga erishishning o‗ziga xos tashkiliy — motodik vositalari majmui. YUNESKO tashkiloti ma‘qullagan ta‘rif: «Pedagogik texnologiya — bu ta‘lim shakllarini optimallashtirish maqsadida texnik vositalar, inson salohiyati hamda ularning o‗zaro ta‘sirini inobatga olib, o‗qitish va bilimlarni o‗zlashtirishning barcha jarayonlarini aniqlash, yaratish va qo‗llashning tizimli metodidir». Boshqa mualliflarning ta‘riflari: • Pedagogik texnologiya - tizimli, texnologik yondashuvlar asosida ta‘lim shakllarini qulaylashtirish, natijasini kafolatlash va obyektiv baholash uchun inson
va texnik vositalarning o‗zaro ta‘sirini inobatga olib, ta‘lim maqsadlarini oydinlashtirib, o‗qitish va bilim o‗zlashtirish jarayonlarida qo‗llaniladigan usul va metodlar majmuidir. Pedagogik texnologiya — ta‘lim metodlari, usullari, yo‗llari haqida tarbiyaviy vositalar yig‗indisi, u pedagogik jarayonning tashkiliy—uslubiy vositalari majmuidir. Pedagogik texnologiya — bu o‗qituvchi (tarbiyachi)ning o‗qitish (tarbiya) vositalari yordamida o‗quvchi (talaba)larga muayyan sharoitda ta‘sir ko‗rsatishi va aks ta‘sir mahsuli sifatida ularda oldindan belgilangan shaxs sifatlarining jadal shakllanishini kafolatlaydigan jarayondir. Yuqorida keltirilgan ta‘riflarda ma‘lum ma‘noda uyg‗unlik va o‗ziga xos tomonlar ko‗zga tashlanib turganligini sezish qiyin emas. Shunday bo‗lsada, pedagogik texnologiyani takomillashtiruvchi metodlar bilan pedagogik g‗oyalar uyg‗unligi va izchilligi talimotiga oid tadqiqiy izlanishlar bu masalaga yanada oydinlik kiritishi muqarrarligini ko‗rsatib o‗tish lozim. 18 Yana shu narsani alohida ta‘kidlash lozimki, YUNESKO ta‘rifida «Tizimli metod»,- deb qaraladi. Vaholanki, PT da «metodlar majmui» olinishi lozimligi PT ga barcha mualliflar tomonidan berilgan ta‘riflarda ko‗rinib turibdi. Tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini jadallashtirishning asosiy omillari: ta‘lim maqsadlarini kuchaytirish; o‗quv motivatsiya (qiziqtirish)ni kuchaytirish; ta‘lim mazmunidagi axborot sig‗imini kengaytirish; ta‘limda faol metod va shakllarni qo‗llash; o‗quv amallarini bajarish suratini oshirish; o‗quv mahoratini rivojlantirish; ta‘limda kompyuter va boshqa texnika vositalarini qo‗llash.Lekin bu an‘anaviy tarzda amalga oshiriladigan ta‘lim ishlari manzilga uzoq va notekis yo‗l bilan, gohida adashib ketayotgan yo‗lovchining harakatiga o‗xshaydi. Ilg‗or davlatlardagi pedagogik texnologiya esa bu ko‗zlangan manzilga tezroq borayotgan va qisqa yo‗l tanlangan harakatga o‗xshaydi. Ikkinchi vazifa shundaki, ta‘lim samaradorligiga erishish majmuini pedagogika fani tadqiqotlarining mustaqil yo‗nalishi sifatida olib qarash lozim. Bunday vazifa, bir tomondan, mohiyati va e‘tibori jihatidan fanlararo aloqadorlik tahlilida aynan pedagogik jarayonlarni ajratish imkonini yaratadi. Pedagog olim J.G‗.Yo‗ldoshev o‗z tadqiqotlarida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni amada qo‗llash qonunini asoslab, ya‘ni ta‘lim samaradorligi mezoni ekanligini o‗rganib, o‗z navbatida zamonaviy pedagogik texnologiyalar davr o‗tishi bilan takomillashtirilishi lozimligini ham nazariy, ham amaliy jihatdan asoslab berdi, ya‘ni biz xozirgi paytda tasviriy san‘atni o‗qitishda qo‗llayotgan eng samarali texnologiyalarni inkor etuvchi ta‘limni tashkil etishda o‗z samarasini beruvchi muayyan fikr shakllanar ekan. O‗quv jarayonini texnologik yondashuv asosida tashkil etishda o‗qituvchi mahoratining o‗rnini ilmiy-nazariy jihatdan asoslash olimlardan V.P.Bespalko, J.G‗.Yo‗ldoshev, M.Ochilov, O‗.Tolipov, B.L.Farberman, E.G‗oziyev va boshqa olimlarning tadqiqot ishlarida ham aks etgan bo‗lib, bu tadqiqotlarda ta‘lim zamonaviy texnologiyalar asosida tashkil etish jarayonida shaxsning ruhiy olami va tafakkur dunyosining o‗rniga alohida e‘tibor berilgan. Jumladan, ta‘limga 19
zamonaviy yondashuv, ta‘limni zamonaviy texnologiyalar asosida tashkil etish hozirgi davr talabidir. J.G‗.Yo‗ldoshev; «Hozirgi ta‘lim tarbiya sohasida rivojlanib borayotgan yo‗nalishlardan biri zamonaviy pedagogik texnologiyalarni o‗quv jarayonida qo‗llash bo‗lib, uni amalga oshirish dolzarb vazifalardandir» deb bejiz aytmagan. Shuningdek, O‗. Tolipov o‗qituvchining faol, samarali faoliyat ko‗rsatishga yo‗naltirilgan tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonining metodik ishlanmsidan farqli ravishda, ta‘limning pedagogik texnologiyasi ta‘lim oluvchiga nisbatan yo‗naltirilgan bo‗lib, ularning shaxsiy, shuningdek o‗qituvchi bilan birgalikdagi faoliyatini hisobga olgan holda, o‗quv materiallarini o‗zlashtirishga qaratilishini hamda pedagogik texnologiyalarning markaziy muammosi o‗quvchi shaxsini rivojlantirish orqali ta‘lim maqsadiga erishishni ta‘minlashdan iboratdir deb ta‘kidlaydi. Jumladan u rivojlantiruvchi ta‘lim texnologisining yetakchi tamoyillari sifatida quyidagilarni ko‗rsatadi: moslanuvchanlik, uyg‗unlik, yaratuvchanlik, tabiiylikni xis etish. Pedagog olima B.R.Jo‗rayeva esa o‗z ilmiy tadqiqotida asosiy e‘tiborni pedagogika o‗quv yurtlari faoliyatida pedagogika turkum fanlarining tutgan o‗rni va ularning imkoniyatlarini o‗rganishga qaratib, pedagogik turkum fanlarni o‗qitish asosida bo‗lajak o‗qituvchilarning pedagogik madaniyatini shakllantirish masalasining o‗z ijobiy yechimiga ega bo‗lishi, o‗qituvchilarning pedagogik madaniyatini shakllan-tirishda ularning ijtimoiy-madaniy yo‗naltirilganliklari muhim ahamiyatga ega ekanligini ta‘kidlaydi. Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati muallif tomonidan o‗qituvchining pedagogik madaniyati modelining yaratilganligi hamda tadqiqot muammosi mohiyatining yoritilishida texnologik g‗oyalar asosida ish ko‗rilganligi bilan belgilanadi]. Biroq yuqorida tahlil etilgan ilmiy tadqiqot ishlarida tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda o‗qituvchi mahoratining o‗ziga xos xususiyatlari hamda didaktik imkoniyatlari alohida tadqiqot muammosi sifatida qaralmagan. Bizning tadqiqotimiz ayni shu jihati bilan xarakterlanadi. 20 Shunday qilib, tahlil etilgan va o‗rganib chiqilgan masalalar tadqiqot ishimizning dastlabki holatini obyektiv belgilab olish imkoniyatini yaratadi, ya‘ni tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda o‗qituvchi mahoratining pedagogik mohiyatini quyidagilar ochib beradi: -tasviriy san‘at darslariga yangicha yondashuvni tashkil etish; -tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etishda o‗qituvchi mahoratining didaktik shart-sharoitlarini yaratish; -ta‘lim samaradorligini oshirish omillari, shakl, usul, metod va vositalarini o‗quv jarayoniga tatbiq etish; -ta‘lim samaradorligini oshirishga yo‗naltirilgan ilmiy-metodik tavsiyalar ishlab chiqish va ularni o‗quv jarayoniga tatbiq etish; -tasviriy san‘atni o‗qitishda o‗quv jarayonini texnologik yondashuv asosida tashkil etish jarayonida fanlararo aloqadorlikning ta‘minlanishiga erishish. Bitiruv malakaviy ishimizninng o‗quv jarayonini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish tadqiqot predmeti sifatida qaralishi 1.2 paragrafda o‗z ifodasini aks etgan. Yüklə 39,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|