O'quv qo'llanma

(ekranlovchi shlyuz
deb ham y u ritilad i) O SI m odelining 
tatbiqiy sath id a ishlab, taqdim iy sathni ham qam rab oladi va tarm oqlararo aloqaning 
eng ishonchli him oyasini ta ’m inlaydi. T atbiqiy sath shlyuzining him oyalash 
funksiyalari, seans sathi shlyuziga o ‘xshab, vositachilik funksiyalariga taalluqli. 
A m m o, tatbiqiy sath shlyuzi seans sathi shlyuziga qaraganda him oyalashning ancha 
k o ‘p funksiyalarini bajarishi m um kin:
- brandm auer orqali ulanishni o ‘m atishga urinishda foydalanuvchilarni 
identifikasiyalash va autentifikatsiyalash;
- sh ly u z orqali uzatiluvchi axborotning haqiqiyligini tekshirish;
- ichki va tashqi tarm oq resurslaridan foydalanishni cheklash;
- axborot oqim ini filtrlash va o 'z g a rtirish , m asalan, v iru slam i dinam ik tarzda 
qidirish va axborotni sh a ffo f shifrlash;
- xodisalam i qaydlash, xodisalarga reaksiya k o ‘rsatish, ham da qaydlangan 
axborotni taxlillash va hisobotlam i generatsiyalash;
- tashqi tarm oqdan so 'ralu v ch i m a ’lum otlarni keshlash.
T atbiqiy 
sath shlyuzi 
funksiyalari 
vositachilik 
funksiyalariga taalluqli 
b o 'lg an lig i sababli, bu shlyuz universal ko m p y u ter hisoblanadi va bu kom pyuterda 
har bir xizm at k o ‘rsatiluvchi tatbiqiy protokol (H T T P, FTP, S M T P, N N T P va h.) 
uchun bittadan vositachi d astur (ekranlovchi agent) ishlatiladi. T C P /IP ning har bir 
xizm atining vositachi dasturi (applicationproxy) aynan shu xizm atga taalluqli 
x abarlam i ishlashga va him oyalash funksiyalarini bajarishga m o ‘ ljallangan.
T atbiqiy sath shlyuzi m os ekranlovchi agentlar y o rd am id a kiruvchi va 
chiquvchi p aketlam i ushlab qoladi, axborotni nusxalaydi va q ay ta jo 'n a ta d i, y a ’ni 
ichki va tashqi tarm oqlar orasidagi to ‘g ‘rid an -to ‘g ‘ri ulanishni istisno qilgan holda, 
server-vositachi funksiyasini bajaradi (8.9-rasm ).
94

---

8 .9 -r a s m . T a t b iq i y s h ly u z n in g ishlash sx e m as i.
Tatbiqiy sath shlyuzi ishlatadigan vositachilar seans sathi shlyuzlarining kanal 
vositachilaridan jid d iy farqlanadi. B irinchidan, tatbiqiy sath shlyuzlari muayyan 
ilovalar (dasturiy serverlar) bilan b o g ‘langan, ikkinchidan ular O SI m odelining 
tatbiqiy sathida xabarlar oqim ini filtrlashlari m um kin.
Tatbiqiy sath shlyuzlari vositachi sifatida m ana shu m aqsadlar uchun m axsus 
ishlab chiqilgan T C P /lP ning m uayyan xizm atlarining dasturiy serverlari - H TTP, 
FTP, SM TP, N N T P va h. - serverlaridan foydalanadi. Bu dasturiy serverlar 
brandm auerlarda rezident rejim ida ishlaydi va T C P/IPning m os xizm atlariga taalluqli 
him oyalash funksiyalarini am alga oshiradi. U D P trafigiga U D P-paketlar tarkibining 
m axsus translyatori xizm at k o ‘rsatadi.
Ichki tarm oq ishchi serveri va tashqi tarm oq kom pyuteri orasida ikkita ulanish 
am alga 
oshiriladi: 
ishchi 
stansiyadan 
brandm auergacha 
va 
brandm auerdan 
belgilangan jo vgacha. K anal vositachilaridan farqli holda, tatbiqiy sath shlvuzining 
vositachilari faqat o ‘zlari x izm at qiluvchi ilovalar generatsiyalagan paketlarni 
o ‘tkazadi. 
M asalan, 
H TT P 
xizm atining vositachi-dasturi 
faqat 
shu 
xizm at 
generatsiyalagan trafikni ishlaydi.
A gar q andaydir ilovada o ‘zining vositachisi bo‘lm asa, tatbiqiy sathdagi shlyuz 
bunday ilovani ishlay olm aydi va u blokirovka qilinadi. M asalan, agar tatbiqiy 
sathdagi shlyuz faqat H TTP, FTP va T elnet vositachi-dasturlaridan foydalansa, u 
faqat shu xizm atlarga tegishli paketlarni ishlaydi va qolgan xizm atlam ing paketlarini 
blokirovka qiladi.
T atbiqiy sath shlyuzi vositachilari, kanal vositachilaridan farqli holda,
95

---

ishlanuvchi m a ’lum otlar tarkibini tekshirishni ta ’m inlaydi. U lar o ‘zlari xizm at 
ko‘rsatadigan tatbiqiy sath protokollaridagi k om andalam ing alohida xillarini va 
xabarlardagi axborotlani filtrlashlari m um kin.
Tatbiqiy sath shlyuzini sozlashda va xabarlam i filtrlash qoidalarini tavsiflashda 
quyidagi param etrlardan foydalaniladi: servis nom i, undan foydalanishning jo iz vaqt 
o ra lig ‘i, ushbu servisga b o g 'liq xabar tarkibiga cheklashlar. servis ishlatadigan 
k om pyuterlar, foydalanuvchi identifiqatori, autentifikatsiyalash sxem alari va h.
Tatbiqiy sath shlyuzi quyidagi afzalliklarga ega:
- aksariyat vositachilik funksiyalarini bajara olishi tufayli lokal tarm oq 
h im oyasining yuqori darajasini ta ’m inlaydi;
- ilovalar sathida him oyalash k o l pgina q o ‘shim cha tekshirishlam i am alga 
oshirishga im kon beradi, n atijada dasturiy t a ’m inot kam chiliklariga asoslangan 
m uvaffaqiyatli xujum lar o 'tk a z ish ehtim olligi kam ayadi;
- tatbiqiy sath shlyuzining ishga layoqatligi buzilsa, b o ‘linuvchi tarm oqlar 
orasida paketlam ing to ‘p p a-to ‘g ‘ri o 'tis h i b lokirovka qilinadi, natijada, rad qilinishi 
tufayli him oyalanuvchi tarm oqning xavfsizligi pasaym aydi.
Tatbiqiy sath shlyuzining kam chiliklariga quyidagilar kiradi:
- narxining nisbatan yuqoriligi;
- brandm auem ing o ‘zi, ham da uni o ‘m atish va konfigurasiyalash m uolajasi 
yetarlicha m urakkab;
- kom pyuter platform asi unum dorligiga va resurslari hajm iga quyiladigan 
talablam ing yuqoriligi;
- foydalanuvchilar uchun shaffoflikning y o 'q lig i va tarm oqiararo aloqa 
o ‘m atilishida o 'tk azish qobiliyatining susayishi.
O xirgi kam chilikka batafsil tuxtalam iz. V ositachilar server va m ijoz orasida 
paketlar uzatilishida oraliq rolini bajaradi. A vval vositachi bilan ulanish o 'm a tila d i. 
so 'n g ra vositachi adresat bilan ulanishni yaratish yoki yaratm aslik xususida qaror 
qabul qiladi. M os holda tatbiqiy sath shlyuzi ishlashi jaray o n id a har qanday ruxsat 
etilgan ulanishni qaytalaydi. N atijad a foydalanuvchilar uchun shaffoflik y o ‘qoladi va 
ulanishga xizm at qilishga q o ‘shim cha harajat sarflanadi.
Tatbiqiy sath shlyuzining foydalanuvchilar uchun shaffofligining y o ‘qligi va 
tarm oqiararo aloqa o ‘m atilish id a o ‘tkazish qobiliyatining susayishi kabi jid d iy
kam chiliklarini b artaraf etish m aqsadida p aketlam i filtrlashning yangi texnologiyasi 
ishlab chiqilgan. Bu texnologiyani b a ’zid a