1675167563 BIOLOGIYADAN MURAKKAB MASALALAR JUMAYEV
2022-2023-O’QUV YILI UCHUN ~ 33 ~
uglevodlar – glukozaga, yog`lar – glitserin va yog` kislotalariga, nuklein kislotalar –
nukleotidlarga parchalanadi. Bu bosqichda juda kam energiya ajraladi va barchasi issiqlik
energiyasi sifatida tarqalib ketadi.
2.
Ikkinchi bosqich. To`liqsiz parchalanish bosqichi. Bu bosqichning boshqa nomlari
anerob, kislorodsiz, glikoliz, achish bosqichi nomlari bilan ham yuritiladi. Bu bosqich
hujayra sitoplazmasida fermentlar ishtirokida amalga oshadi. Glukozaning
parchalanishida fosfat kislota va ADF ishtirok etadi va ATF hosil qiladi:
C
6
H
12
O
6
+ 2ADF + 2H
3
PO
4
→ 2C
3
H
6
O
3
+ 2ATF + 2H
2
O ;
Sut kislota
Bu jarayon mexanizmi ko`p bosqichli murakkab bo`lib, hosil bo`ladigan modda riaksiya
jarayoniga qarab o`zgarib turadi. Glikoliz jarayonida atseton, atsetat kislota, achish
jarayonida esa karbonat angidrid va etil spirit hosil bo`ladi. Glikoliz jarayoni
mikroorganizmlar, achish jarayoni esa bakteriya va zamburug`larning faoliyati natijasida
amalga oshadi. Lekin barcha riaksiyalarda 2 molekula ATF hujayrada to`planadi. Bu
ATF ajralib chiqqan jami energiyaning 40% ini tashkil qiladi. Bu bosqichda jami 200 kj
energiya hosil bo`ladi. Uning 40% i ATF shaklida hujayrada to`planadi, 60% i esa
issiqlik energiyasi sifatida tarqalib ketadi.
3.
Uchinchi bosqich. Bu bosqich kislorodli, aerob parchalanish nomlari bilan ham
yuritiladi. Bu bosqich fermentlar yordamida tezlashtiriladi va hujayraning
mitoxondriyasida kechadi. Oldingi bosqichda hosil bo`lgan barcha moddalarning
kislorod ishtirokida parchalanishi kuzatiladi. Oksidlangan moddalarning barchasidan
oxirgi mahsulot sifatida karbonat angidrid va suv hosil bo`ladi. Bu bosqichda 2600 kj
energiya hosil bo`ladi. Bu energiyaning 44,6 % miqdori issiqlik energiyasi sifatida
tarqalib ketadi, 55,4 % miqdori esa hujayrada ATF shaklida to`planadi. ATF shaklida
to`plangan energiya 36 mol ATF ni tashkil qiladi:
2C
3
H
6
O
3
+ 6O
2
+ 36ADF + 36H
3
PO
4
→ 36ATF + 6CO
2
+ 42H
2
O ;
Anaerob va aerob (to`liq) parchalangan glukoza molekulasining umumiy tenglamasi
quyidagicha:
C
6
H
12
O
6
+ 6O
2
+ 38ADF + 38H
3
PO
4
→ 38ATF + 6CO
2
+ 44H
2
O ;
Barcha tirik organizmlar energiyani olish turiga qarab ikkita katta guruhga bo`linadi:
1.
Avtotroflar – anorganik moddalardan hayot faoliyati uchun zarur bo`lgan organik
moddalarni hosil qiluvchi organizmlar.
2.
Geterotroflar – tayyor oziq moddalar bilan oziqlanuvchi organizmlar.