Organopatologiya qon yaratuvchi va limfoid sistema kasalliklari

giperpigmentasiya bo`lishi bilan ta'riflanadi. Kasallikning diagnozi badan terisi biopsiyasida harakterli makrofaglar topilishiga karab k>'yiladi. Bir kanchahollarda nevrologik simptomatika kuzatiladi, artritlar boshlanib, YURAK kopkoklari va miokard zararlanadi. Kasallikka davo kilinmaydigan bo`lsa, bemor

odat-da, To`rt i il ichida o`lib ketadi.INGIChKA IChAK O`SMALARI

Ingichka ichak o`smalari nisbatan kam uchraydi va xavfsiz hamda xavfli o`smalarga bulinadi. Xavfsiz o`smalardan ingichka ichakda: 1) leyomioma, 2) lipoma, 3) adenoma, 4) poliplar, 5) angioma,

6) fibroma kuzatiladi. Xavfli o`smalardan ko`pincha karsinoid (endokrin hujayralardan o`sib chiqadigan o`sma), adenokarsino-ma, leyomiosarkoma, limfoma uchraydi. O`smalarning yarmidan

ko`ra ko`progi yonbosh ichakda paydo bo`ladi.ADENOKARSINOMA

Ingichka ichak adenokarsinomasi aksari 40 yoshdan o`tgan ayol-larda kuzatiladi. Sirtdan bu o`sma xalqaga uxshagan bo`ladi va kam-dan-kam hollarda ingichka ichak yo`liga ko`zikrrin ko`rinishida

o`sib kiradi. Shilimshiq ishlab chiqaradi va o`z taraqkiyotining keyingi bosqichlarida ichakningtikilib qolishiga abab bo`ladi. Shu munosabat bilan adenokarsinoma regionar limfa tugo`nlari-ga, jigar va o`pkaga metastazlar berganidan keyingina ma'lum bo’lib qoladi.KARSINOIDKarsinoid (argentaffinoma) - endokrin hujayralardan o`sib chiqadigan o`sma - biologik faol aminlar va polipeptidlar sin-tezlash xususiyatiga ega bo`lishi bilan ajralib turadi.

Karsinoid nafas yo`llarida, biliar va pankreatik sistemada, qalqonsimon bezda paydo bo`lishi mumkin, lekin o`pincha me'da-ichak yo`lida paydo bo`ladi.O`sma manbai Diffuz endokrin sistema (APUD-sistema) dir, bu sistema hujayralari yuqorida aytyb o`tilgan organ va tuqima-larda tarqoq holda uchraydi va xuddi o`sma singari

serotoninlar, gistamin, kateholaminlar, glyukagon, gastrin va boshqa modda-lar ishlab chiqarish xususiyatiga ega o`ladi. APUD- sistema hujay-ralari neyroentodermadan kelib chiqadi. Hozir ular neyroendo-krin hujayralar deb ataladi, shunday hujayralardan o`nib chiqadigan o`smachar esa, apudomalar deyiladi. Ichak karsinoidi paydo bo`ladigan manba Qo’lchiskiy)shng enteroxromaffin hujayralaridir.Patologik anatomiyasi. Karsinoid me'da-ichak yo`lininghar qanday bo`limida: qizilo`ngach, me'da, appendiks, yonbosh ichaq yugon va tugri ichakda paydo bo`lishi mumkin. Ichak shilliq pardasida karsinoid yaralari bo`lmagan, qo’lrangnamo-oqish tusli kichik pi-lakchalar ko`rinishida uchraydi (58-rasm). O`sma odatda bitta bo`lady, lekin kuy bo`lishi ham mumkin. Asta-sekin o`sib

boradi va kat-ta bulganidan keyin (diametri 4 sm cha bulganidan keyin) yaralana boshlaydi yoki tabiatan olipgao`xshab soladi. Buo`sma shilliq pardi yoki uning ostidagi qatlam doirasida joylashgan bo`lishi yoki ichak-ing hamma qatlamlariga o`tishi mumkin. Birmuncha keyingi mud-datlarda karsinoid regionar limfa tugo`nlari, jigarga metastazlar berishi mumkin. Jigardagi metastazlari, odatda, ko`p va kichik kichik (diametri I- 3 sm) bo`ladi. O`zining biologik xossa-lariga ko`ra karsinoid rakdan farqqilmaydi.Gistologik jI/hatdan olganda o`sma kubsimon oki poligonal shakldagi xz'jayralardan iboratdir. Bu qjayralar bir xil kat-tal ikda bo’lib, biriktiruvchi tuqima pardalari bilan bir-biri-dan ajralib turadigan grabeqo’lalar, orolchalar, naychalar, aii-nuslar xossl kplali. Yadrolari arkazida turadi va monomorf bo`ladi. O`sma hujayralarining sitoplazmasi mul bo’lib, ichida donalari bor. Mitozlar va ulkan hujayralar kamdan-kam uchraydi. O`sma ichak devoriga o`sib kirganida va metastazlar berganida tu-zilishi o`zgarmaydi. Sitoplazmasidagi donalar elektron mikroskop bilan tekshirib ko`rilganida membrana bilan uralgan bulii ko`zga tashlanadi, elektron zichligi har xil bo`lishi bilan ajralib turadi, ularning diametri 75 dan 220 nmm gacha boradi. Bu donalar kumush tuzlari bilan yaxshi buyaladi, o`smaning "argentaffinoma" degan nomi hundan olingan.58- raem. Ingichka ichak karsinoidi.339 Ichak karsinoidi odamning har kanday yoshida paydo o`lishi mumkin, lekin aksari yoshi 60 dan oshgan kishilarda uchraydi. Appendiks karsinoidi 40 yoshdan keyin uzatiladi. Bu o`sma odatda simptomsiz o`tadi va quyidagi hollardagina ma'lum beradi: ji-garga metastaz berganida, pastik ogriklar paydo bulganida, bio-aminlar va polipeptidlar sinteziga aloqador karsinoid sind-romi avj olganida. arsinoid sindromi bir kdncha ko`rinishda, Chunonchi: 1) vazomotor o`zgarishlar; 2) ichak ishining buzilishi: ich urishi, kungil aynishi, kusish; 3) bronxial astma xurujla ri; 4) YURAK xastaliklari: o`pka argeriyasi krpkrgi tavasalari ing qalin tortishi va stenozi, endokard fibrozi ko`rinishida namoyon bo`ladi. Vazomotor o`zgarishlar va ronxlarning snazmlari asosan o`sma hujayralarining bradikinin yoki gistamin ishlab chiqarishigabog`liq. Bu sindromning oshqa o`rinishlari ham o`sma-dan bioaminlar (serotonin, prostaglandinlar, gistamin, bra dikinin) chikib turishiga bog`liq o`ladi.Oqibati appendiks karsinoidi mahalidagina xayrli.IDIOPATIK YaRALI QOLITIdiopatik yarali qolit sinonimlari: nospesifik yarali ko lit, yarali proktoqolit) - bu yugon ichakning kaytalanib turadi-gan Surunkali yalliglanish kasalligi bo’lib, etiologiyash nomalum. Ichak shillik pardasining ancha yara bo’lib ketishi va ich surib uri-shi bilan ta'riflanadi.Yuqorida aytib o`tilganidek Kron kasalligi bilay nospesifik yarali qolitning ba'zi umumiy omonlari bor. Masalan, bu-lar ko`pgina hollarda poliartrit, sakroileit, ankilozlovchi spondilit, sistema qizil yugirigi ilan birga davom etadi. Bundam tashqari, Kron kasalligi bilan nospesifik yarali qolitda IILA V27 ko`payib etganligi a'lum bo`ladi. Shu bilan birga bu kasal-liklarning aniq.-ravshan tafovutlari ham bor.Idiopatik yarali qolit uyidagilar ilan ta'riflanadi: 1) yara jarayoni tugri ichak bilan sigmasimon ichakda ustun tura-di; 2) patologik jarayon nospesifik alliglanish xususiyatla-riga ega bo`ladi, holbuki Kron kasalligida granulyomatoz yallig-lanish avj olib boradi; 3) ron asalligida yalliglanish ichak devorining hamma kdtlamlariga o`tadi, holbuki idiopatik yarali qolitda jarayon ichak hilliq pardasi bilan uning ostidagi pardada cheklanib qoladi; 4) nospesifik yarali qolitda karsinoma boshlanish xavfi ncha katta bo`ladi.Idiopatik yarali qolit asosan 20 yoshdan 40 yoshgacha bulgai ayollar orasida ko`proquchraydi. Etiologiyasi va patogenezi. Nospesifik yarali qolitning paydo bo`lish sabablari va avj olib borish mexanizmi xrzir ron kasalligi bilan bir xil deb xisoblanadi. Nospesifik yarali qolitning paydo bo`lishida quyidagilarning ahamiyati or eb tax-min qilinadi: 1) tabiatan bakterial kqzgatuvchilar, 2) tabiatan virus k;o`zgatuvchilari, 3) immunopatogenetik mexanizmlar.Patologik anatomiyasi. Kasallik tugri ichakda boshlanadi va yuqoriga tarqalib, sigmasimon ichakka, ugon ichakning pastga to`shuvchi bo`limiga o`tishi mumkin. Bir kancha hollarda kasallik yugoi ichakning xdmma o`limlariga tarqalishi mumkin.Kasallikning o`tkir davrida ichak shilliq pardasi qizarib, shishib turadi. U yumshab, uzasida bir talay mayda qontalashlar, eroziyalar va yiringli yaralar paydo bo`ladi. Kasallik zo`rayib borgan davrda chak shilliq pardasi yuzasidagi mayda yaralar bir-biri bilan qo`shilib, notugri shaklda bo`ladigan birmuncha yirik yaralarni hosil qiladi (59-rasm). Tipik hollarda yaralar ichakning shilliq pardasi bilan uning ostidagi pardada o`ladi. ara-larning bir-biriga qo`shilib ketishi yugon ichak shilliq pardasining talaygina qismida katta-katta yarali joylar osil bo`lishiga olib kelishi mumkin, bundashilliq parda yaralar ora-sidagi kichkinagina ko`prikchalar ko`rinishida aqlanib qoladi. Sakdanib qolgan va shishib, qizarib turgan bundayshilliq parda xuddi tosh kuchani eslatadigan psevdopoliplar"ga o`xshab kuri-nadi.Nospesifik yarali qolitning Surunkali davrida ko`proq fibroz to’qima o`sib, chak devori kdttiklashadi, shakli aynab, kalta tortib qoladi. Kasallikning shu davrida yaralar ichakning birmuncha huqur qavatlariga o`tib, tugri ichakda yorikdar va teshik-lar, pararektal abssesslar, shuningdek rektovaginal yo`llarhosil ilishi mumkin.Nospesifik yarali qolitning boshqa birmuncha oi ir asoratla-rioham tasvirlangan. Bularga quyiagilar kiradi: 1) kasallikning o`tkir avrida kuzatiladigan tugri ichakning "toksik" dila-tasiyasi, 2) ichakning yorilib, peritonit boshlanishi.Mikroskop bilan tekshirib ko`rilganida kasallikning o`tkir davrida ichak shilliq pardasida giperemiya, shish va mayda qonta-lashlar borligi topiladi. Shilliq pardaning asl plastinkasida

neytrofillar va mononuklearlar paydo bo`ladi. Nospesifik yarali qolit uchunkriptalarda oldiniga yiringli yalliglanish boshlanishi harakterlidi, bu jarayon shu kriptalardan yiringli nekrotik yalliglanish ko`rinishida tarkalib borib, yaralar hosil bo`lishiga olib keladi. Bundayyaralarning devorlari vatubi neytrofillar bilan infiltrlangan, shu hujayralarning atrofida limfositlar, plazmatik hujayralar va ba'zan semiz hujayralar joylashgan bo`ladi. Yaqin atrofdagi tomirlarda vasqo’lit va tromboz ko`zga tashlanadi.Yuqorida aytib o`tilgan "psevdopoliplar" shilliq pardaningbir talay yalliglanish hujayralari bilan infiltrlangan, gra-nulyasion tuqimali orolchalaridan iborat bo`ladi. Yaralarning dam-badam qo`zib turishi bilan ta'riflanadigan Surunkali ka-sallikda fibroz o`zgarishlar ustun turadi. Sklerotik jarayonlar shilliq pardaning o`zidagina bo’lib qolmasdan, yugon ichak de-vorininghamma qatlamlariga tarkalgan bo`lishi mumkin. Lekin bu jarayonlar Kron kasalligidagidan ko`ra kamroq ifodalangan bo`ladi.Shilliq ardada shilimshiq xreil bo`lishi susayadi, uzoq da-vom etib kelayotgan yalliglanish jarayoni munosabati bilan epiteliy metaplaziyasi va atipik displaziya boshlanadi. Bu narsa key-inchalik rak paydo bo`lishiga olib keladi. Kasallik nechoglik uzoq davom etib borsa, displaziya darajasi sho`ncha yuqori va karsinoma paydo bo`lish xavfi sho`ncha ko`p bo`ladi. Chunonchi, dastlabki 10 yil davomida karsinoma 1 foiz xdllarda kuzatilsa, kasallik 20 yil davom etib borganhollarda yaralarning xavfli o`smaga ayla-nishi endi 15 foizga yetadi. Bundayrak endofit tarzda infiltr-lanib o`sib boradi va tez metastazlar beradi.O`tkir jarayon Surunkali tusga kirmaydigan hollardagina yara-larbitib, epiteliyning regenerasiyalanishi kuzatiladi. Bundayhollarda regenerasiya shilliq pardaning butunlay asliga

kelib, odatdagi epiteliy xreil qilishi bilan tugallanadi. Lekin yara-lar qaytalanib tursa va fibroz boshlangan bo`lsa, regenerasiya tabaqalashmagan epiteliy va mayda kriptalarhosil bo`lishi bilan tugallanadi.Klinik manzarasi. Nospesifik yarali qolitning asosiy simp-tomlari ich surib turishi, tenezmlar, ichak sanchiklari bo`lishi-dir. Axlagga

qon, shilimshiq aralashib to`shadi, tana haroratio’sh ko`tarilib, odam ozib boradi. Ichakdan talaygina qon ketib turishi hammumkin. Jigarning zararlanishi hamharakterlidir, bu - jigarning eF distrofiyasi, periholangit, fibrozlovchi xo-langit ko`rinishida namoyon bo`ladi.Nospesifik yarali qolit harxil o`tadi. Ko`pincha vaqti-vaqti bilan ko`zib, Surunkasiga davom etib boradi. Kasallik ko`zishini ba'zan qattiqhayajonlar va jismoniy zuriqishlar ta'siriga bog-liq deb qisoblanadi. Kasallik kattiq ko`zib qolgan yoki zo`r ich ketar bilan birdan boshlanib qolgan davrda yugon ichak keskin kengayib ketishi mumkin, yugon ichakning toksik dilatasiyasi yoki toksik megaqolondeb shuni aytiladi. Bundayasoratzudlik bilan qolonektomiya qilishni talab etadi. asallikning boshsa xavfli asoratlariga ichakdan bir talay qon ketishi va yaralar teshilib, peritonit boshlanishi kiradi. Yuqon ichak strikturalarini ichak karsinomasi deb uylab, yanglishish oson.Yarali qolitning oqibati qar xil bo’lib, kasallikning nechog-lik zurligiga bog`liq. Kasallikning birinchi oylarida o`lim hol-lari ko`proq uchrab turadi, kasallik Surunkali tusga kirishi bilan o`lim hollari kamayib boradi. Kasallik birdan boshlanib, xa deganda qaytavsrmaydigan bo`lsa, bemorlarning ko`pchiligi peritonit, sepsis, qon ketishi, suv-elektrolitlar muvozanatining buzilishi singari asoratlardan birinchi yilning o`zidayoq o`lib ketadi. Yugon ichak raki paydo o`lishi kasallik oqibatini ancha yomonlashtirib kuyadi. Shu munosabat bilan endoskopiya va biopsiya usullaridan foydalanib, yugo}1 ichak shilliq pardasining ahvolini doim nazorat qilib borish zarur.

YUQON IChAK O`SMALARI

Yug-on ichakda uchraydigan o`smalarning har xil turlari tas-virlangan: mezenximadan kelib chiqadigan o`smalar, karsinoid, limfomalar, epitelial o`smalar shular jumlasidandir. Ichakning barcha xildagi o`smalari orasida poliplar bilan rak ko`proquch-raydi. Ushbu bobda shular tasvirlab o`tiladi. POLIPLARYugon ichak poliplari uchta asosiy turga bulinadi: I) o`sma-mas poliplar, 2) adenomatoz (bezli) poliplar, 3) naslga alokd-dor bo`lgan

polipoz sindrom.O`smanas poliplar yugon ichakning xavfsiz o`smalari jumla-siga kiradi, adenomatoz, ya'ni bezli poliplar esa xavfsiz buli-shi xdm, xavfli bo`lishi xdm mumkin. Polipoz sindrom nixryatda kam uchraydi. Adenomatoz (bezli) poliplar tubulyar, vorsinkasm-mon yoki aralash tuzilishga ega bo`lishi mumkin. Katta yoshli

odam-larda ko`pincha giperplastik poliplar va tubulyar tuzilishdagi adenomatoz poliplar uchraydi. Odamlarning yoshi ulgaygan sari poliplar xdm ko`proquchraydigan bo’lib boradi. Ular yakka yoki ko`p bo`lishi mumkin. Erkaklar va ayollarda bir xilda uchrayveradi. Ichakning turli qismida paydo bo`ladi. Aksari ular tukri va sig masimon ichakda, goxr yugon ichakning yuqoriga ko`tarilib bora-digan bo`limida bo`ladi. Adenomatoz

poliplarning kelib chiki-shida epiteliy hujayralaridagi genlarning alterasiyaga uchrashi (K-ras protoonkogenlarning aollashuvi va r53-o`sma supressor-lari genlarining yuqolib ketishi) muhim ahamiyatga ega.O`smanas poliplar

O`smanas poliplarning ikki turi: giperplastik va yuvenil xillari tafovut kilinadi.Giperplastik poliplar. Bundam poliplar paydo bo`ladigan manba kriptalar epiteliysidir. Normada hujayralarning ko`payishi kriptalarning pastki uchdan bir qismida kuzatiladi. Yangi xrsil bo`lgan yoshhujayralar shilliq pardaga o`tib yetuq kddahsimon va absorblovchi hujayralarga aylanadi, bular vaqti kelganda desk-vamasiyaga uchraydi. Proliferativ zona kengayib

boradigan bo`lsa, ortiqcha miqdorda paydo bo`ladigan hujayralar polip hosil qiladi.Giperplastik poliplar shilliq pardadan o`sib chiqqan pushti-namo rangli kichikroqhaltumlardan iborat bo’lib, ichak burmala-rining uchida utiradi. Ularning diametri odatda 5 mm ni tai!kil etadi. Bundan kattaroq bo`ladigan poliplar kam uchraydi. O`zining tashqi ko`rinishi jihatidan bu poliplar bezli poliplardan farqqiladi. Gistologik jixdtdan olganda, kriptalarning birmuncha kattalashib ketganligi bilan ta'riflanadi. Bu kriptalar qis-man yetilmagan hujayralar bilan rplangan bo`ladi, shularning orasida qadahsimon va absorblovchi hujayralar xdm uchraydi. Epitelial hujayralarning yadrolari odatdagi tuzilishga ega bo`ladi. Kriptalar kichikroqbiriktiruvchi to’qima qatlamlari bilan bir-biridan

ajralib turadi, shu biriktiruvchi tuqima qatlamlarida kamdan-kam uchraydigan yalliglanish hujayralarini ko`rish umkin. Giperplastik poliplar tabiatan xavfsiz va malignizasiya-lanmaydigan bo`ladi.

Yuvenil, ya'ni norasidalarda bo`ladigan poliplar, shilliq parda o`z plastinkasining gamartomasidir, unda bir talay ezsimon kistalar topiladi. Bundaypoliplar diametri 1 sm dan 3 sm

gacha boradigan, yuzi silliq, dumaloq shaklli o`smasimon tuzilma kurn-nishida ko`zga tashlanadi. O`zo`nligi 2 sm acha boradigan oyoqqchasi bo`ladi. 5 yashargacha bo`lgan bolalarda uchraydi, odatda, TVFpn ichakda bo`ladi, lekin yugon ichaning har kanday bo`limidaoham topi-lishi mumkin. Uchrashi mumkin bo`lgan asoratlari jumlasiga oyoqcha-sining buralib qolib. polipning nekrozga uchrashi kiradi. Yuvenil poliplar ichakdan qon ketib turadigan manba bo`lishi mumkin. Ular tabiatan xavfsiz tuzilmaaar bo’lib, malignizasiya-ga uchramaydi.Eezli (adenomatoz) poliplarGistologik tuzilishiga ko`ra adenomatoz poliplar quyidash-larga: tubulyar, vorsinkali va aralash (tubulovorsinkali) adenomatoz poliplarga bulinadi.Tubulyar adenomatoz polip, odatda oyoqchali, yakka yoki bir talay (2 tadan 10 tagacha) bo`ladi. Sirtdan Karaganda iametri I sm ga xdm bormaydigan malina boshchasiga o`xshab ko`rinadi. Uning o`zo`nligi bir necha santimetrga boradigan ingichka oyoq.chasi bo`ladi. Poliplar qizgish tusli, yumshoq bo’lib, oyoq.chasi odatda ingichka ichak shillik pardasi bilan qoplangan. Bezli poliplarning gistologik tuzilishi har xil, xavfsiz o`sma tarzida xdm, maligniza-siyaga uchrab, tipik adenokarsinomaga aylangan poliplar tarzida xdm bo`lishi mumkin.Polipning xavfsiz xili shilliq pardaning kalinlashib ketishi bilan ta'riflanadi. Bundashilliq parda bir-biriga zich akdlib turgan bezsimon bir talay tubulyar tuzilmalardan iborat

bo`ladi. Ularning orasida biriktiruvchi tuqima tortmalari joylashgan. Tuqima atipizmi harakterlidir. Naysimon uzilmalarni krplovchi hujayralar baland bo’lib, bazal membranaga turri kdrab turadi. Mitozlar ko`p, lekin ular atipik bo`lmaydi. Naysimon tuzilmalar ba'zi yerlarda zich joylashib, riptaimon tuzilmalarni xrsil qiladi. Epitelial hujayralarning yadrolari har xil shakl va kattalikda bo’lib, mitozlar juda ko`p uchraydi. Tubulyar adenomalarda surrichsimon tuzilmalardan iborat joylar ham uchraydi. Xuddi mana shu joylarda juda aynab ketgan (atipizm) va keyinchalik rak xrsil kiladigan xu'jayralar ham uchraydi. Sof holdagi tubulyar adenomatoz poliplar juda kamdan-kam rak o`sma-siga aylanadi.Kasallikning oqibati malignizasiyaga uchragan hujayralarning olgan joyiga bog`liq. O`sma epiteliy ichida, shuningdek shilliq parda doirasida usgan bo`lsa, kasallikning oqibati xayrli, cho`n-ki bundaypolipni olib tashlab, darddan kugo`lish mumkin. Lekin o`sma ichak musqo’l kdglamidan ham nariga o`tib ketgan bo`lsa, bu holda neoplastik hujayralarning limfa tomirlari bilan uch-rashuvi uchunqo’lay sharoit yuzaga keladi. Mana shunday hollarda o`smaning limfogen yo`l bilan metastaz berishi mumkin bo’lib qoladi. Polip oyoqchasi o`zo`nligining ham ma'lum ahamiyati bor-ligi aniq-pangan, chunki polip tugridan-turri shilliq pardaiing o`zida utirgan bo`lsa, bu narsa invaziyaning birmuncha erga boshla-nishi uchunsharoit turdirib beradi.

Tubulyar adenomatoz polip klinik jihatdan belgisiz kechishi mumkin, lekin ko`pincha kamqonlik va qon ketishi o`rinishida namoyon bo`ladi.Vorsinkali adenomatoz polip ko`p uchraydi, bu polip bezli po-lipdan ko`ra kattaroq bo`ladi. Aksari turridan-tugri shilliq par-daning o`zida utiradi, goxr oyoq.chali bo`ladi, diametri 2 sm dan ortiq keladi. Aksari tugri va sigmasimon ichakda paydo bo`ladi. Tuzilishi bo`lakli, rangi qo’lrang tusda bo’lib, tashqi ko`rinishi jihatdan gulkaramga o`xshab ketadi. Polipda qon quyilgan va yara bo’lib ketgan, har xil tuzilishga ega bo`lgan joylar bo`lishi mumkin, Chunonchi, papillyar tuzilish bilan birga tubulyar tuzilgan va shoxlanib ketgan joylar ham ko`zga tashlanishi mumkin.Polipning oyoqchasi fibroz tuqimadan tuzilgan, tomirlar bilan ta'minlangan va epiteliy bilan krplangan bo`ladi. Hujay-ralari bir qator joylashib, o`rtacha ifodalangan displaziyaga

uchragan bo`lishi mumkin. Ular odatda yetilmagan bo`ladi. Boshqahollardahujayralar ruy-rost anaplaziyali ko`p atorli kdtlam-larni HOSIL qiladi. Anaplastik xz'jayralar ba'zan bir-biriga taqalib turadigan bezlar xrsil qiladi va aksari bazal membranaga, shilliq pardaning musqo’l kavatiga o`sib kirib, invaziv rak paydo bo`lishiga olib boradi. Vorsinkali adenomatoz poliplar kliniklarda ular belgi bermaydi, vorsinkali tuzZala rakka aylanib ketishi mumkin (10 foiz dollar bulganila)."'Yo`FOH IChAK RAKI

Ko`p uchrab turadigan o`smalar jumlasiga kiradi va me'da ichak nuli o`smalari orasida uchinchi urinni egallaGdi qon ichak ning barcha xavfli o`smalari orasida o`smalari 95-98 foizni t "

kil kqiladi. Boshqa o`smalardan limfomalar karsinovd va atasvirlangan, bularning xqammasi bir alikdTg 5q

Gepk ™I"I-F°H IChaK RZKI °DaTDa 50 yo"n paydo di, erkaklar bilan ayollarda bir xilda uchrayveradi Fakat ichak raki bunga kirmaydi. Rakning bu xili eokqj"pap; lkuzatiladi. Rak paydo b o`lishida odam ovqninqKJrol uynaydi deb xisoblanadi. Mol yogi, o"sillar uGevodTap ko`p iste'mol kilinadigan, sanoati taraniy etGnmamlaGtGao da rak bilan kasallanish 4-6 baravar ko`proq; uchraydi 1Etiologiyasi ka patogenezi. Shgoi ichak adenoma, ari va raki genlarining yuQolpb ketishi. K-ras rOTOONkog1Gap Fomosomaning kiska yelkasida, supressor-genlar ™a 2 1 soma o`zo`n elkasining 5-segmentida va 17R-Xromqotning lkasida joylashgan bo`ladi. 18-xromosomaning qisqa yelkasida UyFOH ichak rakiiing mutasiyaga uchragan geni joilashadiki, u xromosoma

delesiyasi natijasida yuzaga keladi. Rak paydo bo`lishida ku-yidagilarning ahamiyati borligi tajriba tekshirishlarida niq-langan: 1) mol gushti va mol yoshni ko`p iste'mol qilish; 2) ichakda ko`p miqdor anaerob mikroflora paydo bo`lishi; 3) ikkilamchi ut kislotalarining kanserogen ta'siri; 4) ovkdtda kletchatka yetish-masligi; 5) mikroelementlar va rakka karshi vitaminlar bo`lmish vitamin A, S va Ye larning yetishmay kdlishi.

Ovqatda xayvon yoglari va oqsillarining ko`p bo`lishi ichakda anaerob flora (klostridiyalar, bakterioidlar) xrsil o`lishiga yo`l ochadi. Bu anaerob mikroblaryugyo`n ichak shilliq pardasini zararlantiradigan eF va ut kislotalarini ko`pay giradi va replikasiya jarayonlarini boshlab beradi. Bundan tashqari, u jarayon-larda kanserogenlar jumlasiga kiradigan nitrozoaminlar ham xrsil bo`lishi mumkin. Ma'lumki, kletchatka ichak peristaltika-sini kuchaytiradi. Kletchatkani yetarlicha iste'mol kilmaslik peristaltika susayib, kanserogen oddalarning ichak shilliq prdasiga uzoq muddat ta'sir o`tqazib turishiga yo`l ochadi. Bundan tashqari, kletchatkaga boy oziq moddalarning yetishmasligi rakka qarshi vitaminlar qatoriga kiradigan A, S va Ye vitaminlari tanqisligiga olib keladi. Aholiey usimlik kletchatkasiga boy ovkdtlar bilan ovkdtlanadigan Afrika mamlakatlarida muton ichak raki uchramasligi ham

rak paydo bo`lishida ovqat tabiatining ahamiyati borligini ko`rsatadi.Patologik anatomiyasi. Yugon ichak raki shu ichakning har xil qismidan joy oladi, lekin sigmasimon va ryF-ri ichakda ko`proq, yugon ichakning pastga to`shuvchi qismida kamroq uchraydi. Irsiy ichak polipozi, surgichli poliplar, yarali polipda o`sma, odatda, multisentrik tarzda o`sib boradi. Juda kamdan-kam lollarda o`sma o`zgarishga uchramagan ichak shilliq pardasidan o`sib chiqadi.Yo`g`on ichakning chap yarmida, jumladan tutri ichakda uchraydi-gan o`smalar ichakning yuqoriga ko`tariluvchi qismidagi o`smalarga Karaganda kattaroq bo`ladi. Turri ichak raki odatda konsentrik tarzda o`sib boradi, shu munosabat bilan oradan 1-2 yil utgach, ichak strikturasi boshlanib, ichak to`tilishiga xos manzara yuzaga keladi. O`smaning o`rta qismi odatda nekrozga uchraydi va ichakde-vorini teshib chiqishi mumkin. O`sma tugo`nlari seroz parda osti-da va seroz pardada mayda-ayda oqish tugo`nchalar ko`rinishida ko`zga tashlanadi. Perforasiya yuz berganida pararektal absses-slar va peritonit boshlanadi. Tugri ichak raklari regionar limfa tugo`nlari va jigarga metastazlar beradi.Yugon ichakning o`ng yarmida uchraydigan rak polipsimon tuzi-lishga ega bo’lib, ekzogen tarzda ichak yo`liga arab o`sib boradi, sirtdan gulkaramga uxshaydi (60-rasm). Bundayrakning yara bo’lib ketishi kam ko`riladi. O`sma katta yoki kichik bo`lishidan qatiy nazar, u ichak devoriga o`sib kirib, ichak tutkichga o`tadi, regionar limfa tugo`nlariga, shuningdek birmuncha olisdagi organlar-ga, birinchi galda jigarga metastazlar beradi.Kurichak raki va ichak yuqoriga ko`tariluvchi qismining raki kamdan-kam hollarda ichak to`tilishi manzarasii yuzaga keltira-di. Yuyo`n ichak raki yarali qolit ustiga paydo bo`lgan mahallarda o`sma ichak o`liga dumbayib chiqmasdan, balki, odatda ichakning butun devoriga bir tekisda infiltrlanib usadi, kamdan-kam

metastaz beradi.Yugon ichak o`ng va chap tomonlari rakining gistologik tuzi-lishi bir xil, lekin ularning anatomik farklari bo`ladi. Yugon ichak raki 95 foiz hollarda adenokarsinomadan, goxr shilimshiq

rakdan iborat bo`ladi. Tugri ichakning anusga yaqin joyida yasenhujayrali raq mslanoqarsinoma bulganligi asvirlangan.Tugri ichak rakining avj olib borishida 4 bosqich tafovut etiladi: I bosqichida o`sma shilliq parda doirasida o`sib, musqo’l qatlamidan nariga utmaydi, II bosqichida o`sma musqo’l qatlami-dan ugib, seroz pardaga yetib boradi, III bosqichida limfa tugo`nlariga, IV bosqichida olisdagi organlarga metastazlar beradi. Klinik manzarasi. Y>ton ichak rakining boshlaotich davri belgi bermasdan o`tadi. Kasallik zo`rayib borgan sayin yuton ichakning chap yarmida spazmlar boshlanib, korinning pastki chap kvadran-tida ogrik turadi, noxush sezgilar paydo bo`ladi, axlatga qon ara-lash to`shadi. Yugon ichak o`ng yarmining raki aksari belgi bermasdan o`tadi, goxr axlatda qon yuklari topilib qoladi,Ko`pincha temir tanqisligiga aloqador anemiya boshlangan ma-xalda o`smani aniqdab olish mumkin bo`ladi. Bemornpng darmoni kurib, ishtaxasi yuqolishi, ozib borishi ham haraktsrli, kasal o`sma tarkdlayotgan maxdldan boshlabok oza boshlaydi. Xuddi shu davrda jigarda ikkilamchi metastazlar paydo bo`lishi tufayli gepatomegaliya ham qayd silinadi. O`sma tugri ichakda bo`lgan ma-xallarda retrovaginal yoki retrovezikal teshik yaralar paydo bo’lib, okrikdar boshlanishi, ichak to`tilishiga xos manzara yuz berishi mumkin. Tugri ichak biopsiyasi diagnostik;.! uchunmuhim ahamiyagga ega.Ohibati rakning nechoglik avj olganiga, uning vakgida aniq-langan-aniqdanmaganiga, radio- kimyoterapiyaga nechoglik se $gir-ligiga bokliq I va 11 bosqichdagi o`smasi bor kasallarning 75-80 foizi odatda 5 yil umr ko`radi. Kasallikning III bosqichila 5 yilcha umr ko`radiganlariing soni a gigi 10 foizga boradi.APPENDISITAppendisit - appendiksning yalliglanishi - me'da-ichak yo`li-ning eng ko`p tar kalgan kasalligidir. O`tkir appendisit aksari odam hayotinish biriichi um yilligida uchraydi. Erkaklar bu