O’rnatilgan tizimlarda qurilmalar drayveri

 
4.2-rasm kiritish chiqarish portlari
 
Plataning modullari sxemasida har bir modulning kiritish va chiqarish ulanish 
portlari ko’rsatilgan. Dasturlash jarayonida aynan keltirilgan portlar orqali murojaat 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
www.openscience.uz
235

---

etiladi. Platada sozlash jarayonlarini amalga oshirishda bir qancha dasturlash 
muhitlari mavjuddir. Ushbu muhitlardan biri - AVR Studio 4 muhiti hisoblanadi. 
AVR Studio 4 - bu ishlab chiqarish muhiti bo’lib, (IDE, Integrated Development 
Environment), AVR-operatsion tizimlar uchun juda ham qulay muhit hisoblanadi. 
Ushbu muhit 8 razryadli AVR RISC mikrokontrollerlari uchun dasturiy muhit 
hisoblanadi. Muhitda assembler va S (si) dasturlash tillaridan foydalaniladi. 
 
4.3-rasm 
AVR Studio 4 muhiti oynasi
 
Hosil qilingan dastur .hex kengaytmali faylini mikrokontrollerga yuklab 
boshqaruv qurilmalarini ishga tushiramiz. Uning uchun maxsus dasturiy muhitlar 
mavjud bo’lib, ulardan AVRDUDE muhitidir. 
4.4-rasm AVRDUDE
 
oynasi 
4. Drayver tushunchasi 
Drayver bu - kompyuterdagi qurilmalarni (videkarta, wifi modul, bluetooth 
modul vahakazo) operatsion tizim bilan bog’lab beruvchi maxsus dastur. Bu dastur 
bo’lmasa, sizdagi qurilmalar umuman ishlamaydi. Misol uchun, notebook sotib 
oldingiz, undagi Wi-Fi modul ishlamayapti, yoki statsionar kompyuteringiz bor, lekin 
undan ovoz chiqmayapti. Tanish holatmi). Demak, xulosa shuki, drayversiz sizning 
qurilmangiz temirning o’zi. Drayver sizda mavjud bo’lishi kerak. Odatda, kompyuter 
yoki notebook sotib olsangiz, sizga qo’shimcha disk beriladi, shu diskda sotib olgan 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
www.openscience.uz
236

---

hisoblash mashinangizdagi barcha qurilmalarning drayverlari mavjud bo’ladi, 
kompyuterni yoqasiz diskni tiqasiz va drayverlarni ketma-ket o’rnatib chiqasiz, 
hammasi oddiy. 
Men bilishimcha, hozirda ko’p kompyuter do’konlari, notebook yoki statsionar 
kompyuterlarga drayver yozilgan disk qo’shib berishmayotgan ekan. 
Kompyuter sotib olayotganda, albatta, sotuvchidan drayver yozilgan disklarni 
so’rang, uyalmang va qo’rqmang.Sotib olayotganda drayver diskini olmagan bo’lsa, 
nima qilish kerak? 
Sizga kerak bo’ladigan drayverlarni topishning ko’p usullari bor, shulardan 
birini yozib o’taman.
Bu usul maxsus dastur-Driver Booster (https://t.me/planetaitsoft/100) orqali 
drayverlarni qidirish. 
1. Driver Booster dasturini o’rnatasiz. O»rnatish jarayonida internet talab 
qilinmaydi, faqat yandex brauzerlarni o’rnatish taklif qilinadi, belgilashlarni olib 
tashlab, ularni o’rnatmang. 
2. Dastur avtomat ishga tushadi, «Сканировать» bosiladi va dastur sizni 
kompyuterni analiz qiladi va qaysi drayverlar kerakligini aniqlaydi, bu holat uchun 
kompyuter internetga ulangan bo’lishi lozim. 
3.Sizga 3 xil ustun taklif qilinadi: 
Drayver o’rnatilmagan qurilmalar. 
Drayver o’rnatilgan, lekin eski versiyasi. 
Drayverning oxirgi versiyasi o’rnatilgan. 
4. O’rnatish kerak bo’lgan qurilmalarni belgilaysiz va «Обновить сейчас» 
tugmasini bosasiz, albatta internetga ulangan holda. 
5. Dastur o’z bazasida mavjud bo’lgan va sizga mos keladiganlarini o’rnatib 
beradi. 
6. Kompyuterni qayta yuklash so’raladi va barcha qurilmalaringiz ishga tushadi. 
Windows 10 va Windows 7 tizimlarida tekshirildi. Windows 10 o’rnatilgan HP 
notebook’ka dastur o’rnatilib, shu orqali 140MB’ga yaqin drayver ko’chirib 
olingandan so’ng, ko’k ekran chiqib, qayta yuklandi va muammosiz ishladi. 
Drayverlarni har doim Windows operatsion tizimi o’rnatilgandan so’ng, darhol 
o’rnating, shunda muammolar bo’lmaydi. Hamma dasturlarni qo’yib, so’ng drayver 
o’rnatsangiz, qandaydir muammo bo’lsa, yana qaytadan shu dasturlarni o’rnatish 
kerak bo’lib qoladi.Drayverlani bitta-bitta o’rnating, shunda qaysidir bittasida 
muammo bo’lsa, aynan qaysinda muammoligini bilib olasiz. 
Xulosa 
Men ushbu loyiha ishimni tayyorlash davomida o’rnatilgan tizimlarning asosiy 
tushunchalari va drayverlari to’g’risida ko’plab malumotlarga ega bo’ldim va bu 
mavzuda bilimimni boyitib oldim. Misol uchun : o’rnatilgan tizim, shaxsiy 
"Prospects of Development of Science and Education" Conference Proceedings
24 September 2021
www.openscience.uz
237

---

kompьyuterlar, elektronik qurilma, GPS (Global Positioning Satellite, PDA (Personal 
digital assistant), raqamli televidinie, telefon kamera, router, xab, CPS (Cyber 
physical system), o’rnatilgan taroq tizimlari, o’rnatilgan tizimlarin loyihalashtirish va 
drayverlar o’rnatish to’grisida turli xil malumotlarga ega bo’ldim. Hamda o’rnatilgan 
tizimlarni boshqarish dasturiy ta’minotini SN ATMega128A platasida sozlash 
afzalliklaridan tashqari, yaratilgan dasturiy ta’minotni qurilmalarga yuklab, ish 
jarayonini vizual kuzatishda bir qancha muammolar kelib chiqadi. Ushbu 
muammolarni bartaraf etish uchun SN ATMega128A platasida sozlash ishlari amalga 
oshiriladi. Bundan tashqari, keltirilgan dasturiy muhitlar foydalanuvchi uchun 
tushunarli va qulay bo’lishi bilan birga, murakkab o’rnatilgan tizimlar uchun dasturni 
yaratish va jarayonining oddiyligi, mikrokontroller turlarining mavjudligi, ularning 
qurilmalarini ish jarayonini tarkibiy qismini ishlash imkoniyatining mavjudligi va 
boshqa imkoniyatlarga ega shuningdek O’rnatilgan tizimlarda qurilmalarning 
drayverlarining so’ngi versiyasini o’rnatish kerak ekanligi bildim.