Maydoni - 66,5 ming km2 Suv hajmi- 1064,0 km3 Chuqurligi- 53,4 metr Sho`rligi - 10-11 0/0 Quyilgan suv hajmi- 62,0 km3 OROL DENGIZI 1957-YILDA Maydoni - 55,7 ming km2 Suv hajmi- 815,0 km3 Chuqurligi- 48,2 metr Sho`rligi - 14-16 0/00 Quyilgan suv hajmi- 18,1 km3 OROL DENGIZI 1977-YILDA Maydoni - 41,2 ming km2 Suv hajmi- 624,0 km3 Chuqurligi- 38,3 metr Sho`rligi - 19-20 0/00 Quyilgan suv hajmi- 3,9 km3 OROL DENGIZI 1989-YILDA Maydoni - 32,5 ming km2 Suv hajmi- 400,0 km3 Chuqurligi- 32,5 metr Sho`rligi - 22-24 0/00 Quyilgan suv hajmi- 21,0 km3 OROL DENGIZI 2000-YILDA 1964 Umumiy maydoni 64800 km2 2001 Umumiy maydoni 21100 km2 2009 Umumiy maydoni 8730 km2 100% 32,5% 13,5 % Orol dengizining qurib boorish dinamikasi Hajmi km3 hisobida yillar 1960-2009 yillar oralig‘ida Orol dengizi hajmining kamayish dinamikasi
Suv hajmi 13 marotabadan ko‘proqqa qisqardi;
Hududi 7 marotabadan ko‘proqqa qisqardi;
Suv darajasi 26 metrga pasaydi.
Qirg‘oqlari 100 kilometrlab uzoqlikka chekindi;
G‘arbiy qismida suvning tuzlanganlik darajasi 120 gramm/litrga yetgan;
Sharqiy qismida ushbu ko‘rsatkich 280 gramm/litrni tashkil etadi.
Orol bugungi kunda 2009-yil Oroning qurib qolgan sarxadlari Orol dengizida baliqchilik 2000
1985
1960
24,4
Ming/t
4,0 Ming/t
3. Orol dengizi muammolarini hal etish choralari Orol dengizi — Oʻrta Osiyodagi eng katta berk shoʻr koʻl. Maʼmuriy jihatdan Orol dengizining yarmidan koʻproq jan.-gʻarbiy qismi Oʻzbekiston (Qoraqalpogʻiston), shim.-sharqiy qismi Qozogʻiston hududida joylashgan. Oʻtgan asrning 60-yillarigacha Orol dengizi maydoni orollari bilan oʻrtacha 68,0 ming km2 ni tashkil etgan. Kattaligi jihatidan dunyoda toʻrtinchi (Kaspiy dengizi, Amerikadagi Yuqori koʻl va Afrikadagi Viktoriya koʻlidan keyin), Yevrosiyo materigida (Kaspiydan keyin) ikkinchi oʻrinda edi. Dengiz shim.-sharkdan jan.-gʻarbga choʻzilgan, uz. 428 km, eng keng joyi 235 km (45° sh.k.) boʻlgan. Havzasining mayd. 690 ming km2, suvining hajmi 1000 km3, oʻrtacha chuq. 16,5 m atrofida oʻzgarib turgan. Havzasining kattaligi uchun dengiz deb atalgan.
1990-yillardan boshlab Orol fojeasining halokatini boshidan kechirayotgan barcha mamlakatlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti, shuningdek boshqa xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar minbarlaridan jahon hamjamiyatining diqqat-e’tiborini Orol muammosiga, uning mintaqaviy va global xavfsizlik bilan chambarchas bog‘liq ekanligiga jalb etib kelishmoqda.
1993-yil 28-sentabrda BMT Bosh Assambleyasiningning 48-sessiyasida va 1995-yil 24-oktabrdagi 50-sessiyasida Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlari vakillari jahon hamjamiyatini Orol va Orolbo‘yini qutqarishda ko‘mak berishga chaqirdilar hamda ushbu muammoni xalqaro moliyaviy tuzilmalar, rivojlangan davlatlar ko‘magisiz va BMTning shafeligisiz amalga oshirish mumkin emasligiga BMTning e’tiborini qaratishdi.
1993-yilda Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston ishtirokida tashkil etilgan Orolni Qutqarish Xalqaro Jamg‘armasi (OQXJ) bunga yorqin misol bo‘ladi. OQXJ faoliyatining hozirgi vaqtdagi asosiy natijasi Orol dengizi havzasi mamlakatlari uchun uchta ko‘mak Dasturining qabul qilinishi bo‘ldi (ODHD – 1, ODHD – 2, ODHD – 3).
Orolbo‘yining biofondini saqlash, ekologik muammoning atrof muhitga va eng asosiysi mintaqada yashayotgan insonlarning hayotiga halokatli ta’sirini qisqartirish kabilar tashkilotning muhim vazifasi qilib belgilab olindi.
1997-yilning oktabrida Toshkent shahrida donorlarning texnik masalalar bo‘yicha xalqaro uchrashuvi bo‘lib o‘tdi. Ushbu uchrashuv natijasida “Orol dengizi havzasida atrof muhit va suv resurslarini boshqarish” xalqaro loyihasini amalga oshirish boshlandi.
Konferensiyada 60 dan ziyod xalqaro tashkilotlar, Yaponiya, Germaniya, XXR va arab davlatlarining yirik moliyaviy institutlari vakillari hamda yetakchi tadqiqot markazlar mutaxassislarining ishtirok qildi.
Konferensiya yakunida 1,5 mlrd. AQSh dollarini tashkil etadigan Orol fojeasining og‘ir oqibatlarini yumshatishga yo‘naltirilgan loyihalarni amalga oshirish bo‘yicha Toshkent Deklaratsiyasi va Ish rejasi qabul qilindi.
