O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi X. S h e n n a y e V, T. B a y m u r a t o V sug‘urta ishi

Nazorat va muhokama uchun savollar:
1. Sug‘urta zaxirasini shakllantirish manbasini ayting.
2. Sug‘urta zaxirasini shakllantirishdan maqsad nimaga qaratilgan?
3. O‘zbekiston Respublikasining «Sug‘urta faoliyati to‘g‘risida»gi Qonunida
sug‘urta zaxiralari haqida nima deyilgan?
4. Sug‘urta zaxirasining mablag‘lari qaysi yo‘nalishlarda foydalaniladi?
5. Sug‘urtachining daromadlari qaysi manbalar hisobidan shakllanadi?
6. Sug‘urta zaxirasining qanday turlarini bilasiz?
7. Zararlarni qoplash zaxiralarining mazmunini gapirib bering.
8. Ogohlantiruvchi tadbirlarni moliyalashtirish uchun nima sababdan zaxira
tashkil etiladi?
9. Sug‘urtaning tub ma’noda tadbirkorlik faoliyatiga aylanishi uchun qanday
shartlar bajarilishi talab etiladi?
10. Sug‘urta hodisasi sodir bo‘lishi natijasida yetkazilgan zararlar qanday
holatlarda qoplanadi?
4-mavzu.
Sug‘urta faoliyatida risklar
va risklar transferi
Sug‘urta faoliyatida risklar.
Sug‘urta faoliyatida risklar transferi.
Bozor munosabatlari sharoitida iqtiso-
diyot subyektlarining ko‘proq daromad
olish sa’y-harakatlari doimo risk bilan
bog‘liqlikda kechadi. Shu nuqtayi nazardan «risk» tushunchasi
nazarda tutilgan holatga nisbatan kutilmagan hodisa yuz berishini
anglatadi. Iqtisodiyot subyektlari faoliyatiga ta’sir etishi ehtimoli
bo‘lgan quyidagi risklarni ajratib ko‘rsatish mumkin:
— tadbirkorlik risklari. Ular subyektning daromad va xarajat-
lari darajasiga ta’sir etuvchi omil sanaladi hamda faoliyati nati-
jasi ularga bog‘liq bo‘lib qoladi;
— sof risklar. Ular zararga olib keluvchi sug‘urta hodisasi yuz
berishi bilan bog‘liqdir.
XXI asr boshida yangi risklar ham paydo bo‘lmoqda. Masa-
lan, iste’molchilarni himoya qilish harakati fuqaroviy javobgarlik
Sug‘urta faoliyatida
risklar

---

2 8
sug‘urtasini yuzaga keltirdi. Ishlab chiqarish oqibatlari va ularning

atrof-muhitga ta’siri masalasi bilan bog‘liq bo‘lgan ekologik risklar
ham namoyon bo‘lmoqda. Keyingi yillarda texnologik risklar 15
foiz atrofida ortganligi sababli sug‘urta tashkilotlari uchun keng
imkoniyatlar aynan ularni sug‘urtalashda kuzatilmoqda.
Bu jarayonda sug‘urta faoliyatining istiqboli bir tomondan,
unga talab ortib borayotganligida ko‘zga tashlansa, ikkinchi
tomondan, u bilan shug‘ullanish foydali tadbirkorlik sifatida qara-
layotganligida namoyon bo‘lmoqda.
Subyektlarning turli risklarini qayta taqsimlash orqali «sug‘ur-
talanuvchi — sug‘urtachi» o‘rtasida tuzilgan shartnomaga binoan
sug‘urtalash amalga oshiriladi. Bunday qayta taqsimot faqat ehti-
mollik va tasodifiylikka ko‘ra, riskka ega bo‘lgan manfaatlar gu-
ruhi mavjudligida yuz beradi. Agar shartnomaga ko‘ra, sug‘urta
munosabatlarida qatnashuvchi ikkala tomon ham bunday
hamkorlikdan kutilgan samaradorlikni o‘z sarf-xarajatlariga
nisbatan foydali deb hisoblasa, risk transferi
1
yuzaga keladi. Uning
foydaliligini har bir subyekt o‘z manfaatdorligi nuqtayi nazari-
dan baholaydi (5-chizma).
Sug‘urtalanuvchi uchun manfaatdorlik sug‘urta shartnomasi-
ni tuzishi orqali o‘z riski darajasini qanchalik kamaytira olganligi,
shartnomaning amal qilishi davrida esa, riskning yuz berishi oqiba-
1
Transfer (lot. transferre) — ko‘chirmoq, oshirmoq, sotish ma’nosida (bu
o‘rinda sug‘urtalash nazarda tutilgan. Qarang: Ìþëëåð Â. Ê. Àíãëî-ðóññêèé
ñëîâàðü: 53000 ñëîâ. -18-e èçä. Ñòåðåîòèï. — M.: Ðóñ. ÿç., 1981. — ñ. 781.
5-chizma. Sug‘urta faoliyatining risklar transferi sifatida