O`smirlik davrida og`ishgan xulq shakllanishi va unga ta’sir etuvchi omillar
Yüklə 266,11 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Ijtimoiy omillar:
Oilaviy omillar: Shaxsiy omillar: Fiziologik omillar: 1) erkinlik hamda ijtimoiy tartib qoidalardan qochish; 2) qulay sharoit qidirish, hissiy hotirjamlik; 3) o’z (men)iga past nazar bilan qarash, boshqalarga tobelik; 4) moddiy kam ta’minlanganlikni his qilish, ota-ona xulq-atvoridan uyalish; 5) ijtimoiy tartib-qoidalarni buzish; huquqbuzarlik, bezorilik, mayda o`g`rilik, fohishalik, giohvand moddalarni iste’mol qilish; 6) kamta’m inlanganlik, ota- onalarning ishsizligi; 1) ota- ona, o`qituvchi, kattalar va bolalar o`rtasida muloqotdagi muammolar; 2) bolalar ga kattalar tomonidan diqqat- e’tiborning yetishmasligi; 3) ota- onalar bilan farzandlar o`rtasidagi o`zaro tushunishning yo`ligi va ikki tomonlama intilishning yetishmasligi; 4) ota- onalarning o`g`il va qiz bolalarga nisbatan qo`pol muomalada bo`lishlari; 5) ko`r- ko`rona otalik va onalik mehr- muhabbatining hukm surishi; 1) o`rtoqla r, sinfdoshlari, boshqa tengdoshlari bilan o`zaro aloqa; 2) o`z- o`zini tushunmaslik va o`ziga salbiy munosabat; 3) hayotiy yo`nalishlardagi orzu va havaslar; 4) ichki ruhiy yolg`izlik, o`zgalarning tushunmasigi; 5) baxtsizl ikdan qiynalish, shaxsiy qiyinchiliklar; 6) shaxsiy muvaffaqiyatsizli k, muammolardan havotirga tushish, irodasizlik; 7) tashkilo tchi emasligi; 1) agressivl ik, jahldorlik, asabiylashish va ruhiy zo`riqish; 2) bolaning ko`p kasal bo`lishi; 3) qo`zg`al uvchanlikning kuchayishi; 4) o`zini- o`zi boshqara olmaslik; 5) o`zlashti rishda aqlan qolib ketish; 6) o`quvchi ning aqlan zaiflashishi; 7) psixofizi ologik va jinsiy tomondan bir xilda rivojlanmaganlik; 8) tug`ma xususiyatlar; 9) tug`ma nuqsonlar; 10) orttirilga n nuqsonlar. 2 G`.Shoumarov, B.Umarov, F.Akromova. Yoshlarda xulq og`ishi va tarbiya buzilishining oldini olish bo`yicha psixologik maslahatlar. Uslubiy qo`llanma. T.- 2015. 7) bola hayotida ijtimoiy- iqtisodiy tomondan qiyin vaziyatlarga tushish; 8) jamiyat tuzilmasi; ijtimoiy institutlar, turmush tarzi, ijtimoiy me’yorlar. 6) oila davrasida, muhitida doimiy janjallarni qaror topganligi va ularni bartaraf etishga intilish yo`ligi; 7) ota- onalarning beqaror his- tuyg`ulari, kayfiyatlari, ularning tartibsiz, tasodifiy harakterga ega bo`lishi; 8) farzand va ota-onalarning shaxsiy qiziqishlarini o`zaro mos tushmasligi va tubdan qarama- qarshi ekanligi; 9) farzand lar nazarida ota- onalarning salbiy xulq-atvori, ularning ichish va chekishlari, giyohvandligi va intim qiliqlari; 10) ota- onalarning muntazam 8) o`qishd agi qiyinchilik, og`ir vaziyatlarga uchrash; 9) hissiy havfsizlik “himoya qiluvchi”ni qidirish; 10) spirtli ichimlik ichish va jamoat joyida chekish; 11) toksiko maniya; 12) maktab qoidalarini buzish, uyga berilgan vazifani bajarmaslik; 13) mustaq il bo`lishga intilish; 14) o`zgala rga tobe bo`lmaslik; 15) o`ziga ishonchning yetarli emasligi; 16) irodavi y-hissiy jihatdan zaifligi; 17) yolg`izl ik, o`zgalarni tushunmasligi; 18) ijtimoiy xulq-atvor ravishda o`zaro janajallari; 11) noto`liq oilalar; 12) bolalar ning qobiliyatini kattalar tomonidan salbiy baholanishi; 13) ota- onalarni ma’naviy axloqsizligi. ko`nikmasini kamligi; 19) bo`sh vaqtni to`g`ri tashkil qilinmasligi; 20) o`ziga e’tiborni xohlashi. O`smirlarda deviant xulq-atvorning sabablari: - Biologik omillar (genetik, psixofiziologik va fiziologik); - Ijtimoiy omillar (makro va mezofaktorlar (davlatdagi ijtimoiy-iqtisodiy inqiroz, mafkuraning o`zgarishiamiyatda an’anaviy qadriyatlar ta’sirining pasayishi, ommaviy axborot vositalarining salbiy ta’siri va boshqalar), mikro omillar (bolalar rivojlanishi muammolari: oilada, guruhda, tengdoshlarda muloqot qilishdagi qiyinchiliklar va deviant ijtimoiy guruhlarning har bir bolaga ta’siri, maktabda bolani tarbiyalash va o`qitishning salbiy tomonlari); - Psixologik omillar (yuqori darajadagi tashvish, tajovuzkorlik, intellektual rivojlanish darajasining pasayihi va o`z xatti-harakatlarini boshqarish qobiliyati, xatti-harakatlarning muvofiqligi, bolaning tushunmasligi, umumiy e’tirof etilgan “jamiyat me’yorlariga rioya qilish, shaxsning o`sishi, o`smirlarning shakllanishi”, xulq-atvorning asotsial motivlar guruhi va boshqalar) 3 . Bundan tashqari, o`smirlarning deviant xulq-atvorining sabablarini ikkita katta guruhga birlashtirish mumkin: ijtimoiy muhit omillari va tibbiy-biologik omillar. Ijtimoiy muhit omillariga quyidagilar kiradi: - To’liq bo’lmagan oilalar. Mazkur oilada bitta ota-ona tomonidan tarbiyalangan holda, bolalar bilan patologik munosabatlar xavfi mavjud bo`lib, ular shartsiz bo`ysunish, yetarli ishtirok etmaslik va tushunmovchilik talabiga 3 https://www.dissercat.com/content/vzaimosvyaz-deviantnogo-povedeniya-podrostkov-i-uslovii-obucheniya-v- sovremennoi-shkole asoslangan. Shuningdek, qarama-qarshi jins vakillari bilan o`zaro munosabatlarning namunasi yo’q. - Asotsial oilalar. - Ziddiyatli (konflikt) oilalar. Ota va ona o`rtasidagi keskinlik, tez-tez janjal, tushunmaslik tarbiyaga salbiy ta’sir qiladi va deviant xatti-harakatlarga olib keladi. - Ta’lim va tarbiyadagi xatolar. Ta’lim va tarbiyadagi xatolar o`smir bilan qanday aloqa o`rnatishni bilmagan yoki istamaydigan o`qituvchilarning e’tiborsizligi tufayli paydo bo’ladi. Bunday xatti-harakatlar sinfdoshlar va o`qituvchilar bilan ziddiyatli vaziyatlarni shakllantirish uchun asos bo`lib xizmat qiladi. O`smirlarda deviant xulq-atvorining shakllanishiga olib keladigan sabablarning ikkinchi guruhi tibbiy va biologik omillar bilan ifodalanadi, ularga quyidagilar kiradi: - Og`ir irsiyat og`ishlarning rivojlanishiga insonning adaptive funksiyalarining tabiatini cheklaydigan himoya mexanizmlarining kamayishi ta’sir qilishi bilan bog`liq. Bu xususiyatlar bolada aqliy zaiflik, g`ayritabiiy harakter xususiyatlari, alkogolizm va giyohvandlikka moyillikni meros qilib olganida kuzatilishi mumkin. - MNS (markaziy nerv sistemasi) patalogiyasi. Miyaning asab hujayralarida yuzaga keladigan biologik kamchilikning rivojlanishi hayotning birinchi yillarida jiddiy kasalliklar paydo bo`lganda sodir bo`ladi. Bu omil hissiy beqarorlik, adaptive qobiliyatlarning pasayishi orqali o`zini namoyon qiladi. - O`smirlik davrining o’ziga xos xususiyatlari. Umuman olganda, o`smirlik davrida tanadagi gormonal o`zgarishlar yuzaga keladi, bu deviant xatti- harakatlarning paydo bo`lishiga yordam beradi. Bolaning miya yarim shari faol ravishda yetuklashadi, yuqori aqliy funksiyalar shakllanadi. Bularning barchasi harakter belgilarning kuchayishi orqali namoyon bo`ladi va g`ayrioddiy xatti- harakatlar sodir etilishiga olib keladi. Tadqiqotlarning ko`rsatishicha, tarbiyasi qiyin, injiq, xulqi salbiy bolalar kelib chiqishining ijtimoiy sabablaridan tashqari, pedagogik va psixologik sabablari ham mavjud. |