Основные понятия, компоненты и модели

2.6.3 Loyihalash protsedurasi

Informatsion tizimlarni loyihalah jarayoni etarlicha murakkab masala . U ma’lumotlarning infomantiqiy modelini tuzishdan, ya’ni mohiyatni identifikatsiyalash boshlanad. Keyin loyihalashning datamantiqiy model protsedurasining quyidagi qadamlarni bajarish kerak bo’ladi.
1.Ma’lumotlar bazasi jadvalining (asosiy jadval) har bir bog’liqsiz mohiyatini (sterjen) tasvirlash va bu asosiy (bazaviy) jadval birinchi kalitini spetsifikalash lozim.
2.Har bir assotsiyani (“ko’p-ko’pga yoki ko’pdan ko’pga va boshqa ko’rinishdagi aloqalar) asos jadval ko’rinishida tasvirlash kerak . Bu jadvalda assotsiya a’zolarini mosligini aniqlash uchun tashqi kalitlarni tadqiq kilish kerak
3.Har bir xususiyatni tashqi kalit bilan asosiy jadval sifatida tasvirlash lozim. Jadvalning tashqi kalitiga va uning boshlang’ich kalitiga qo’yilgan cheklashlarni spetsifikatsiyalash lozim.
4.Avvalgi punktlarda qaralgan har bir belgilanishlarni tashqi kalit bilan asos jadval sifatida tasvirlash lozim. Shu turdagi har qanday tashqi kalitlarni cheklashlarni spetsifikatsiyalash lozim.
5.Har bir xususiyatni asos jadvaldagi maydon ko’rinishida tasvirlash kerak, qaysiki shu xususiyat bilan aniqlanuvchi mohiyatni ochib beradi.
6.Normallashning qandaydir printsiplarini bevosita buzushning oldini olish maqsadida, normallash protsedurasini bajarish lozim.
7.Normallash jarayonida qandaydir jadvallarni bo’laklash jarayoni sodir bo’lsa, ma’lumotlar bazasining infomantiqiy modelini takomillashtirish lozim va sanab o’tilgan qadamlarni takrorlash kerak.
8.Loyihalashtirilayotgan ma’lumotlar bazasi yaxlitligiga qo’yiladigan cheklanishlarni ko’rsatish va hosil qilingan jadval va maydonlarni qisqacha tasvirlab berish kerak (agar lozim bo’lsa).


2.7 “Kutubxona” ma’lumotlar bazasini loyihalashga misol


2.7.1 Qo’llanish va predmet sohasi
Kutubxona nashrlarini xarid qilish uchun (monografiya, ma’lumotnoma, maqolalar to’plami va boshqalar) ma’lumotlar bazasi ma’lumotlarni saqlash uchun mo’ljallangan, kitob alohida turlarining(pereplet) har bir nashrlari joyi haqida axborot hamda kitobxonlar haqida ma’lumot. Kutubxona kataloglari kiritish uchun, ma’lumotlar bazasida kutubxona statistikasi va kerakli nashrlarni qidirish haqida ma’lumotlar saqlanishi lozim, asosiy qismi annotirlangan katalog kartochkalarda joylashgan. Adabiyotlarga so’rov analizi(kitobxonlar va hodimlar) shuni ko’rsatmoqdaki, kerakli nashrlarni qidirish uchun(mavzusi, muallifi, rassomi, nashiryoti va boshqalar bo’yicha) va kerakli ma’lumot(misol uchun, annotatsiya bo’yicha) saralash uchun quyidagi atributlarni katalog kartochda belgilab ko’rsatish mumkin:

1. 
   Muallifi(familiya va ism(initsiali) yoki har bir muallifning tahallusi).
   
2. 
   Nashiryot nomi(sarlavhasi).
   
3. 
   Tom nomi(qismi, kitob, chiqishi).
   
4. 
   Nashr turi(to’plam, ma’lumotnoma, monografiya, …).
   
5. 
   Tuzuvchi(familiya va ismi(initsiali) har bir tuzuvchi nashri).
   
6. 
   Tili, tarjima qilingan nashiryoti.
   
7. 
   Tarjimon(familiyasi va har bir tarjimonning initsiali).
   
8. 
   Qaysi tahrir ostida(familiya va ismi(initsiali) har bir titul redaktori).
   
9. 
   Rassom (familiya va ismi(initsiali) har bir rassom-illyustrator) – badiy nashrlar uchun, orginal illyustr rasmlar.
   
10. 
    Nashr takrorriyligi(ikkinchi, o’n birinchi va hokazo).
    
11. 
    Qayta nashrning xarakteri(to’g’irlangan, to’ldirilgan, qayta ishlangan, stereotip).
    
12. 
    Nashr joyi(shahar).
    
13. 
    Nashiryot(nashiryot nomi).
    
14. 
    Nashr yili.
    
15. 
    Nashiryot annotatsiyasi yoki referati.
    
16. 
    Kutubxona shifri(misol uchun, BBK 32.973).
    
17. 
    Muallif belgisi(misol uchun, D27)
    

Kutubxona shifri va muallif belgisi kataloglarni tayyorlash va nashrlarni javonlarga joylashtirish uchun ishlatiladi: tarkibi bo’yicha (kutubxona shifri bilan) va alifbo bo’yicha(muallif belgisi bilan). Biblioteka-bibliografiya klassifikatsiyasi (BBK) nashrlarni bilim sohasi bo’yicha va tarkibi bilan birgalikda taqsimlaydi. Unda raqam-xarf indekslar qadama qadam struktura bo’yicha ishlatiladi. BBK shifri maxsus belgilangan xonalar taqsimlash, stellaj va javonlarni, hamda kataloglarni tuzish va statistik hisobotlar uchun foydalaniladi.
Muallif belgisi, muallif familiyasi(taxallusi)ning yoki nashr nomining(muallifsiz nashrlar uchun) birinchi xarf va sondan tashkil topadi, slogu bilan birgalikda, eng yaqin familiya xarfiga(nomiga) yozilgan kitoblar javonlarga alifbo tartibi bo’yicha joylashtiriladi.
Ob’ekt va atributlar alohida nusxa nashrlari(pereplet) uchun ko’rsatish, saqlash joyi va kitobxonlar uchun quidagi tegishli bo’ladi:

18. 
    Xona raqami(pereplet saqlash joyi).
    
19. 
    Xonadagi stellaj raqami.
    
20. 
    Stellajdagi javon raqami.
    
21. 
    Pereplet (inventar raqami) raqami.
    
22. 
    Pereplet olingan sanasi.
    
23. 
    Konkret pereplet narxi.
    
24. 
    Konkret perepletni konkret joyda joylashtirilgan sanasi.
    
25. 
    Pereplet o’rnatilgan joyining o’zgarishi sanasi.
    
26. 
    Kitobxonlik guvohnomasining raqami(formulyar).
    
27. 
    Kitobxon familiyasi.
    
28. 
    Kitobxon ismi.
    
29. 
    Kitobxon sharifi.
    
30. 
    Kitobxon adresi.
    
31. 
    Kitobxon telefoni.
    
32. 
    Kitobxonga konkret pereplet berilgan sanasi.
    
33. 
    Kitobxonga berilgan konkret pereplet muddati.
    
34. 
    Perepletni qaytarish sanasi.