Oвid haydarov
Yüklə 1,27 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.Demokratik huquqiy davlat va erkin fuqarolik jamiyatini barpo etish – O‗zbekistonning pirovard maqsadidir. O‗zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov ta‘kidlab o‗tganidek: ―Biz shunchaki demokratik jamiyat emas, demokratik odil jamiyat qurmoqchimiz... Adolat va haqiqat g‗oyasi ijtimoiy hayotimizning barcha sohalarini qamrab olmog‗i darkor. Adolat va haqiqat g‗oyasi qonunchilik faoliyatimizning zamini, bosh yo‗nalishi bo‗lmog‗i shart‖ 1 . Darhaqiqat, adolat tushunchasi bilan qonun ustuvorligi tushunchasi bir-biri bilan chambarchas bog‗liq bo‗lib, qabul qilinayotgan qonunlarimiz zamirida adolat yotishi lozim. Adolatga asoslangan qonunlarning hayotga tatbiq etilishi adolatning tantana qilishiga olib keladi. Demokratik jamiyatning eng muhim belgilaridan biri - jamiyat a‘zolarining qonun oldida tengligining, Konstitutsiya va qonunlarning tengligining ta‘minlanganligidir. Shuningdek, Konstitutsiya va qonunlarning pirovard maqsadi inson, uning huquq va erkinliklarini ta‘minlashdan iborat bo‗lmog‗i lozim. ―Qonun ustuvorligini ta‟minlash, shaxs, oila, jamiyat va davlatning huquq va manfaatlari muhofazasini kuchaytirish, aholining huquqiy madaniyati va huquqiy ongini oshirish, fuqarolarni qonunga bo„ysunish va hurmat ruhida tarbiyalash – bu rivojlangan bozor iqtisodiyotiga asoslangan chinakam demokratik, huquqiy davlat va erkin fuqarolik 1 Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. 3-жилд. –Т.: Ўзбекистон, 1996. 10-б. 53 jamiyati qurishning nafaqat maqsadi, balki uning vositasi, eng muhim sharti hisoblanadi‖ 1 . Qonun ustuvorligining mohiyati O‗zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining III bob, 15- va 16-moddalarida belgilab qo‗yilgan. Konstitutsiyaning 15-moddasiga muvofiq, “O„zbekiston Respublikasida O„zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarning ustunligi so„zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish ko„radilar” deyilgan. ―Qonun ustuvorligi – huquqiy davlatning asosiy prinsipidir. U hayotning barcha sohalarida qonunning qat‘iyan hukmronligini nazarda tutadi. Hech bir davlat organi, hech bir xo‗jalik yurituvchi va ijtimoiy siyosiy tashkilot, hech bir mansabdor shaxs, hech bir kishi qonunga bo‗ysunish majburiyatidan xalos bo‗lishi mumkin emas. Qonun oldida hamma barobardir. Qonunning ustuvorligi shuni bildiradiki, asosiy ijtimoiy eng avvalo, iqtisodiy munosabatlar faqat qonun bilan tartibga solinadi, uning barcha qatnashchilari esa hech bir istisnosiz huquq va normalarni buzganligi uchun javobgar bo‗ladi‖ 2 , - deb ta‘kidlagan edi I.Karimov. Qonun ustuvorligi – fuqarolik jamiyat barpo etishning asoslaridan biri bo‗lib hisoblanadi. Shu bilan birga, adolat mezoni hisoblanadi. Chunki, qonun ustuvorligi ta‘minlansagina adolat qaror topadi, insonlar millati, tili, urf-odati, an‘anasi, qadriyatlari, diniy e‘tiqodi, jinsi, ijtimoiy ahvoli kabilarda tenglikka erishadilar. U mamlakat iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ma‘naviy hayotida barqarorlik ta‘minlanishining asosi hisoblanadi. Qonun oyoq osti qilingan mamlakatda talon-torojlik, tengsizlik, adolatsizlik, zo‗ravonlik va boshqa bir qator salbiy holatlar yuzaga keladi. Ana shuning uchun ham qonun ustuvorligi umuminsoniy qadriyat darajasiga ko‗tarilgan. Qonun bilan yashashni millat vakillarining dunyoqarashiga aylanishiga erishish, milliy rivojlanishning muhim yo‗nalishini tashkil qiladi. Ammo u oson ish emas. Chunki, demokratik jamiyatga o‗tish jarayonida iqtisodiy sohada vujudga keladigan muammolar oddiy insonlardan tortib, to mansabdor shaxslargacha qonunni chetlab o‗z iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ma‘naviy-ma‘rifiy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan harakatlar qilish jarayonini vujudga keltiradi. Bu salbiy 1 Каримов И.А. Хавфсизлик ва тинчлик учун курашмоқ керак. 10-жилд. –Т.: Ўзбекистон, 2002, 28-б. 2 Каримов И.А. Ўзбекистон миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура. 1-жилд. –Т.: Ўзбекистон, 1996. -Б.321. 54 jarayonlarning oldi olinmasa juda noxush holatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Demokratik jamiyatda qonun ustuvorligi tamoyilining ahamiyati juda muhimdir. Chunki Birinchi Prezidentmiz I.A.Karimov aytganlaridek, «huquqiy davlatning quroli ham, ko‗zi ham, o‗zi ham, qalqoni ham - qonundir» 1 . Demokratik jamiyatda qonun ustuvorligi avvalambor demokratiyaga xos bo‗lgan xususiyatlarni amalga oshirishni ta‘minlaydi, ya‘ni boshqacha qilib aytganda, qonun belgilagan har bir narsa majburiy yoki ta‘qiqlov xarakteriga ega va ushbu qoida jamiyatda istiqomat qiluvchi barcha shaxslarga taalluqlidir. Ya‘ni bu yerdan shunday tushuncha vujudga keladi, barcha qonun oldida barobardir. Qonun ustuvorligining ahamiyati haqida so‗z yuritar ekanmiz, avvalambor, xalqning manfaatlari, jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlar, davlat ishini tashkil etish va shunga o‗xshash boshqa masalalarda muhim ahamiyatga ega. Qonun ustuvorligiga erishish uchun avvalambor ularni qabul qilish jarayonida puxta va mukammal qilib, jamiyatda kelajakda uzoq vaqt o‗z foydasini bera oladigan darajada ishlab chiqish lozim. Bundan tashqari qonunlarni qabul qilish jarayonida shuni e‘tiborga olish lozimki, ya‘ni jamiyat, xalq ushbu qonunga ehtiyoj sezayaptimi yoki yo‗qmi. Aynan shu masala ham qabul qilinadigan qonunning hayotda qay darajada jamiyatga naf keltirishi yo keltirmasligini belgilab beradi. Qonun ustuvor bo‗lgan jamiyatda noroziliklar ham bo‗lmaydi, chunki barcha soha vakillari qonun asosida faoliyat yuritar ekan norozilik va tushunmovchilikning o‗zi bo‗lmaydi. Qonunlarning ustuvorligi jamiyatdagi barcha fuqarolar uchun shu jumladan, davlat xizmatida ishlovchi shaxslar uchun, shuningdek jamiyatdagi barcha sohalarga taalluqli bo‗lganligi uning yanada mukammal tus olishigi olib keladi. Qonun ustuvorligi haqida so‗z yuritganda uning ustuvorligini ta‘minlovchi davlat organlari haqida ham unutmasligimiz lozim. Chunki qonun qabul qilinishining o‗zi bu uning jamiyatda o‗z-o‗zidan ustuvor xususiyatga ega degani emas, buning uchun davlat organlarining bu borada xizmatlari va mehnatlari talab etiladi. Qolaversa, qonunlarga itoat qilishda, uning ijrosini ta‘minlashga mas‘ul bo‗lgan kishilar har doim oddiy fuqarolarga ―etalon‖ bo‗lishlari lozim bo‗ladi. Ular tomonidan qonunlarning buzilishiga qaratilgan har bir kichik hatti-harakat nafaqat umumiy taraqqiyotga, 1 Х. Бобоев, 3. Ғофуров, 3. Исломов. "Миллий истиклол мафкураси ва тараққиѐт". –Т.: Янги аср авлоди, 2001. 115-б. 55 shuningdek fuqarolarning hokimiyatga ishonchining barbod bo‗lishiga olib keladi. Shu ma‘noda ham qonun ustuvorligini ta‘minlashda fuqaroga qaraganda uning ijrosi uchun mas‘ul bo‗lganlar ko‗proq yetakchilik qilishlari talab etiladi. Qonunlarning har qanday shaxs, guruh, siyosiy kuchlar yoxud ijtimoiy tabaqalar manfaatlaridan ustun bo‗lishini real ta‘minlash orqaligina demokratiyani rivojlantirish, uning jamiyatda amal qilishiga erishish mumkin bo‗ladi. Uning amal qilishi har ikkala hokimiyat va fuqaro manfaatlariga mos keladi. Qonun ustuvorligini ta‘minlashning asosiy omillarini quyidagicha e‘tirof etish mumkin: - qonun chiqaruvchi jarayonni muttasil demokratlashtirib borish – insonparvar, adolatli xalqchil qonunlar yaratilishining garovidir; - qonunning sifatini mukammallashtirish, uning ichki mexanizmi puxta, yuridik texnika nuqtai-nazaridan benuqson bo‗lishiga erishish; - qonunchilikni isloh qilish va takomillashtirishda ―qonunda ta‘qiqlanmagan hamma narsaga ruxsat beriladi‖ (fuqarolar uchun). ―Faqat qonunda mustahkamlangan narsalargagina ruxsat beriladi‖ (mansabdor shaxslar va davlat idoralari uchun) degan prinsipga qat‘iy amal qilinishiga erishish; - qonunchilik faoliyatining yaqin yillar va istiqbolga mo‗ljallangan strategiyasini hamda qonun ustuvorligini ta‘minlash konsepsiyasini yaratish; - qonunlar amal qilishining ijtimoiy mexanizmiga e‘tibor qaratish. Bu sohadagi ijtimoiy omillar (ta‘sir etuvchi kuchlar, vositalar) ni sinchiklab o‗rganish; - aholining huquqiy madaniyati va savodxonligini oshirish. Qonun ustuvorligini ta‘minlash demokratik jamiyatni shakllantirishning asosiy vazifasi bo‗lib hisoblanadi. Shuni alohida ta‘kidlash kerakki, avvalo qonunlar fuqarolarning bevosita yoki bilvosita ishtiroki bilan ishlab chiqiladi, ularning xohish va irodasini o‗zida aks ettiradi. Ammo ko‗pgina qabul qilingan qonunlar real hayotga joriy qilinmasdan qog‗ozda qolib ketadi. Bularning sababi: Yüklə 1,27 Mb. Dostları ilə paylaş:
|