O’z guruhida konfliktli-stresslivaziyatlarni tahlil etish. Mundarija

II.2. «G’olib-G’olib» mavqeyini amalga oshirish usullari.
Har qanday konfliktda tomonlar qarama-qarshiligi ro’y beradi. Tomonlar qarama-qarshiligi mavjud manfaatlardan faqat birining ustun kelishini nazarda tutadi. Manfaati ustun bo’lgan tomon o’zini g’olib deb hisoblay boshlaydi. Biz odatda qarama-qarshilik mavjud bo’lgan hollarda, tomonlar kurashi jarayonida g’olib–mag’lub, durrang vaziyatlarga o’rganganmiz. Ya’ni, kurashda bir tomon g’olib bo’lishi, ikkinchi tomon mag’lubiyatga mahkum qilinishiga odatlanganmiz. Shu bois, “Konflikt, ziddiyat, nizo va qarama-qarshilikda har ikki tomon ham g’olib bo’la oladi”, degan tushuncha bizga noto’g’ri tushunchadek tuyuladi.
Ko’pchilik, «konfliktda ishtirok etayotgan tomonlarning hammasi g’olib bo’la olmaydi», deb o’ylaydi. Odatda, faqat bir tomon g’olib bo’ladi, ikkinchi tomon mag’lub bo’lishi shart, degan stereotip hukm suradi. Odamlarning fikriga ko’ra, har qanday konfliktda albatta g’olib va mag’lub tomonlar mavjud bo’ladi. Kimdir maqsadiga erishadi, ammo kimnidir maqsadi ro’yobga chiqmay qoladi. Masalan, urush jarayonida, qaysidir tomon yutib chiqadi, ya’ni g’olib bo’ladi, qaysidir tomon yutqazadi, ya’ni mag’lub bo’ladi. Agar sport o’yinlarida ikki komanda durrang natija bilan o’yinni tugatganda, hyech bir komanda yutib chiqqan deb hisoblanmaydi.
Qarama-qarshilik ro’y berganda albatta g’olib bo’lishga intilish kerakmi?! Konflikt vaziyatlarda g’olib bo’lish shunchalik muhimmi?! Konfliktdagi g’oliblik aslida nimani anglatadi? Konfliktlar yechimida hamma ham g’olib bo’lishi mumkinmi, yoki albatta bir tomon o’zini yutqazgan hisoblashi shartmi?! Konfiktda «har kim ham g’olib bo’la oladi»gan yo’l yoki usul mavjudmi? Konfliktda har ikki tomon g’oliblikka erisha oladigan usulni yaratish, uni odamlar tafakkuriga singdirish, uni o’rganish, shunday malakaga ega bo’lish mumkinmi?
Konfliktlar yechimida aynan mana shunday yo’l ishlab chiqilgan, ya’ni ziddiyatli vaziyatdagi har ikki tomon ham o’zini g’olib deb anglashi mumkinligi konfliktlar yechimining o’ziga xos yutuqlaridan hisoblanadi. Konflikt vaziyatlarda
tomonlar qarama-qarshiligi natijasida har ikki tomon yutib chiqishi, bir tomon yutib chiqishi, yoki har ikki tomon ham yutqazishi mumkin. Demak, ziddiyatning qanday yechim topganligiga qarab, tomonlar vaziyatlari turlicha bo’lishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, konfliktdagi tomonlarning ziddiyat yechimidan keyingi ahvolini kuyidagi belgilash mumkin:
G’olib – Mag’lub;
Mag’lub – Mag’lub;
Mag’lub – G’olib;
Va nihoyat, eng muhim yechim – G’olib – G’olib mavqyei.
Ammo ko’pchilik konfliktda har ikki tomon ham g’olib bo’la olishiga umuman ishonmaydi. Chunki bizning ongimizdagi stereotip mana shunday holni, ya’ni “albatta bir tomon g’olib bo’lishi shart” degan holatni qabul qilishga o’rgangan. Zamonaviy kofliktologiya ilmi esa insonlarni aynan G’olib-G’olib yo’nalishida ish olib borishga hamda ziddiyatlardan har doim g’olib bo’lib chiqib ketishga o’rgatadi. Shuningdek, faqat o’zining g’olib bo’lganligigina emas, balki boshqa insonning, ko’pincha o’ziga yaqin bo’lgan insonning ham mag’lub bo’lmaganligi, uning ham g’olib bo’lganligi katta ahamiyat kasb etadi1.Chunki siz uchun o’zingizning g’olib bo’lganligingizgina emas, balki opponentingizning ham ziddiyatdan qoniqqan holda chiqib ketishi muhimdir.
Aniq bo’lgan narsa shuki, konfliktlar hyech qachon o’z-o’zidan tugamaydi. Mavjud ziddiyatning hal etilishida ko’p narsa shaxs va uning xatti-harakatlariga bog’liq bo’ladi. Aslida konfliktlar yechimi sizga qarama-qarshi insonni mag’lubiyatga uchratish, uni yengish, unga hamla qilish, uni yo’qotib yuborish, undan o’ch olish yo’llarini emas, balki konfliktni yuzaga keltirgan muammoni mag’lub etish, unga hamla qilish, muammoni yo’qotish va muammoni yengishni o’rgatadi. Insoniy, ya’ni gumanitar qadriyatlar sirasida esa birovdan qasd olish, kek saqlash, o’ch olish, birovni qilgan gunohlari uchun jazolash, birovlarga nisbatan
zo’ravonlik o’tkazish qoralanadi. Siz o’zingizni “madaniyatli” va “oriyatli” inson sanasangiz, hyech qachon birovga nisbatan jismoniy zo’ravonlik o’tkazmaslikka
1 “G’olib-g’olib” vaziyatini tahlil qilishda quyidagi manbadan foydalanildi: WIN WIN. Based on the Fighting Fair model created by Fran Schmidt and Alice Friedman. Grace Contrino Abrams Peace Education Foundation. Inc., Miami, Florida, 1998; harakat qilasiz. Inson kuchli bo’lishi lozim, insonning kuchli ekanligi o’z kuchini ishlata olishida emas, balki o’z kuchini faqat o’zini himoya qilish uchun ishlatishida ko’rinadi. Konflikt yechimini topish o’z opponentiga qarshi kurash emas, balki uning maqsadlari va manfaatlarini tushunishga harakat qilishdir. Shu bois, ijobiy va har ikki tomon uchun foydali muloqot sirlaridan voqif bo’lish zarur. O’z jahlini, g’azab va nafratini jilovlashning eng maqbul yo’llarini o’rganish, muomala madaniyati, boshqalarni eshitish va anglashga o’tish, o’zgalarga hurmat bilan qarash kabi usullar ziddiyat ichiga kirgan har ikki tomon uchun ham konfliktlar yechimining zarur talablari hisoblanadi. Hayot haqiqati shundaki, har ikki tomon g’oliblik marrasini ta’minlaydigan yo’l mavjud. Aynan konfliktlar yechimi har vaqt g’olib bo’lish va har ikki tomon uchun ham mag’lub bo’lmaslik shart-sharoitlari, sir asrorlari haqidadir. Shunday qilib, har ikki tomon ham g’olib bo’la oladi. G’olib - G’olib tizimini o’rnatishni egallash sizlarga intstitutda, uyda, ko’chada, eng asosiysi, qalbingizda tinchlik posboni bo’lib xizmat qiladi. Nima uchun konfliktlar yechimini o’rganish lozim? Chunki, bu bilimlar hayotiy zaruratdir. Agar tinch, osuda hayot kechirishni hohlasangiz, konfliktlar yechimini o’rganish zarur. Bu bilim va malakalar sizning muvaffaqiyat va yutuqlaringiz, sizning ravnaqingiz garovidir. Konfliktlar yechimini topa bilish – bu ikki qarama-qarshi tomonlarning g’olibligi asosidagi eng oson kelishuv yo’lidir. Konfliktlar yechimi – eng ijobiy va yaxshi munosabatlarni shakllantira bilish, ular muntazamligini saqlash iste’dodidir. Ammo g’olib-g’olib yo’nalishida ishlash, uni ta’minlash hamda ikki tomonni g’olib-g’olib shart-sharoitlariga olib kelish oson ish emas. Bu bilim va malakalar insonda tarbiyalangan va yoshlikdan uning psixologik va emosional, etik va estetik qadriyatlari tizimiga, tafakkuriga singdirilgan bo’lishi kerak. Agar bu bilim va malakalar tarbiyalangan bo’lsa, konfliktni sezgan zahoti, uning qanday rivojlanib kelayotganligi tahlil etish, uning rivojiga qarshi ma’lum choralar ko’rish, uning “olovini” o’chirish imkoniyatlarini ishga solish mumkin bo’ladi. Shu bilan birga, ko’pchilik hollarda biz konfliktning kelib chiqishi mumkinligini sezsak ham, uning oldini olish choralarini ko’rishda “bee’tiborlilik”, “erinchoqlik” qilamiz va odatdagi kundalik ishlar girdobida uning chuqurlashib ketganligini faqat kuzatib boramiz xolos. Konflikt yechimini topishda “G’olib-G’olib” strategiyasi mavjud, faqat uni qanday shakllantirish, uni qanday qurish lozimligi bilish darkor xolos. Ko’pchilik fikriga ko’ra, biror tomonning muvaffaqiyat qozongani boshqa tomonning mag’lubiyati sifatida qabul qilinadi. Aslida ham shunday-mi?! Bir tomonning g’olibligi ikkinchi tomonninng mag’lubiyati sifatida qabul qilinishi faqat sport musobaqalarida amal qiladi. Sportda albatta bitta g’olib, bitta mag’lub bo’ladi. Sportda albatta bir odam birinchi o’rin, va faqat bir odam ikkinchi o’rinni egallaydi. Ammo hayotdagi to’qnashuvlarda har ikkala o’rin ham - birinchi o’rin bo’lishi mumkin. Chunki hayotdagi to’qnashuvlarda har bir tomonning yutug’i boshqacha bo’lishi mumkin. Bir tomon o’zining ma’lum manfaatlarini, ikkinchi tomon ham o’zining ma’lum manfaatlarini himoyalab, ziddiyatda yutishi mumkin. Manfaatlar esa har xil bo’lishi mumkin. Shu bois, konfliktda – “Men yutishim kerak, shu bois men senga halaqit beraman. Men seni to’xtataman. Faqat mening aytganim bo’ladi”, deb bo’lmaydi. Konfliktda “Sening manfaating mana bunda ekan, mening manfaatim esa – bunda. Shu bois, o’zaro kelishsak, sening manfaating ham, mening manfaatim ham muhofaza qilinadi”, qabilida ish ko’rish foydaliroq bo’ladi. “Norozilikka rozilik” Konflikt vaziyatlarda va konfliktlar yechimida “norozilikka rozilik” qonuniyati amal qiladi. Norozilikka rozilik – konflikt vaziyatdan chiqib ketish uchun har ikki tomonning o’zi norozi bo’lgan tomonlaridan voz kechishi orqali, boshqa, har ikki tomonni qoniqtirgan masala borasida maqsadlarni birlashtira olish qobiliyatiga aytiladi. Shu bois, konflikt yechimi uchun – “Men yutib chiqishni hoxlayman, ammo men sening ham yutib chiqishingni hoxlayman”, “Men emas senga qarshi bo’lgan, shuning uchun men sen bilan birgaman” deya olish va mana shu qoidalarni o’z opponentiga tushuntira olish muhim. Ana shunday vaziyat vujudga kelganida har ikki tomon ham o’zini konflikt yechimidan qoniqqan va g’olib chiqqan deb hisoblaydi. Norozilikka rozilik talabining muhim xususiyati shundaki, unda siz bilan konfliktga kirgan odamning o’ziga xos ma’lum norozi bo’lgan tomonlari va talablari mavjud bo’lishi mumkinligini siz tan olasiz. Ya’ni, “Ha, sen mening ishdan kech kelishimdan norozi bo’lishing mumkin. Ha, mening ishdan kech kelishim seni qiynaydi, sen turli yomon oqibatlar haqida kuyinasan. Ha, agar men boshqa ayol bilan yurayotgan bo’lsam, sen men bilan ajralishga haqlisan. Ha, bunday qilish uchun senda imkoniyat bor. Ammo, agar men boshqa ayol bilan yurmayotgan bo’lsamchi?! Ammo men sen bilan yashashni, bolalarni birgalikda o’stirishni istasamchi?!” Ya’ni, bu holatda er o’z xotinining rashk qilishidan norozi. Ammo shunga qaramay u xotinining rashk qilishi mumkinligini tan olmoqda. Biroq rashq qilish uchun sabab bo’lishi, fakt bo’lishi kerak. U esa yo’q. O’z xotinining rashq qilish huquqining tan olinishi, ya’ni erda norozilik uyg’otgan vaziyatning er tomonidan tan olinishi, xotinni boshqacharoq - tinchroq, aqlliroq, sabrliroq tarzda fikr qilishi uchun imkoniyat yaratadi va tomonlarni bir biriga yaqinlashtiradi. “Ha, bilaman siz ishlaysiz. Ha, bilaman sizning ishingiz mas’uliyatli. Ammo meni aldayaptilar, asli boshqa joydalar degan o’ylar meni qiynaydi. Bilaman, faktlar mening qo’limda yo’q. O’zim ham sezib turibman, buning sababi rashkda ekanligini. Ammo rashk ham birdaniga kelib chiqmaydi-ku. Unga ham asos borku?! Agar siz qayerda ekanligingizni, ishdagi vaziyatlarni men bilan ochiq-oydin o’rtoqlashsangiz, do’stlaringiz oilalari bilan meni tanishtirib qo’ysangiz, mendan sir yashirmasangiz mening ko’nglimda ishonch paydo bo’lar edi. Men ham siz bilan birgalikda bolalarni tarbiyalashni xoxlayman. Aslida, sizni yo’qotib qo’ymaslik uchun shunday qilaman. Indamasam, mening hissiyotlarim siz uchun noaniq bo’lib qoladi. Siz aslida mening ko’nglimda mana shunday fikrlar kechayotganligini bilishingiz kerakday tuyuladi. Agar men aziz bo’lsam, siz mana shu rashkni yengish uchun menga kuch bera olasiz. Agar, yo’q xotin men to’g’ri odamman, behudaga rashk qilaverma, sen menga keraksan, desangiz, mening ko’nglimda sizga nisbatan ishonch va hotirjamlik uyg’onadi. Men tinch bo’lsam, sizni ham hadeb qiynayvermayman...” Har ikki tomonning ma’lum manfaatlari saqlanib qolinishi hisobiga, har ikki tomon ham umumiy yechimni qo’llashga moyillik bildiradi, bunday yechim esa sizning inson sifatida “mard”ligingizning tan olinishiga olib keladi. “Men siz uchun mana bu narsani qilishga tayyorman, ammo siz men uchun mana bu narsani qilib bering”, “Men sizni ishxonagacha tashlab qo’yaman, ammo siz menga mashinani yuvishga yordam berasiz”, “Men xisobot uchun materiallarni to’playman, ammo siz ularni tartib bilan joylashtirasiz” – bular kelishuv yo’lidir. “G’olib-G’olib” bo’lish usuli asli muvaffaqiyat usuli hisoblanadi. Bu usul qarshi tomonlarga umumiy yechimga kelish imkoniyatini yaratadi. Boshqa odamning biror bir narsadan “noroziligini” qabul qilish, umuman odamlar biror narsadan norozi bo’lishlari mumkinligini qabul qilishga teng keladi. Masalan, qaynona o’z kelinining ro’mol o’ramasligidan norozi bo’lishi mumkin. Kelin esa, qaynonasining ko’chada ham ro’mol o’rashni talab etayotganligidan norozi bo’lishi mumkin. Kelinning eri, ya’ni qaynonaning o’g’li esa, xotitining “ko’chada chiroyli bo’lib yurmaganligi, yasanishga bee’tiborliligidan” norozi bo’lishi mumkin. Qaynonaning eri, ya’ni qaynota, kelin o’g’lining aytganlarini bajarishga harakat qilmayotganligidan norozi bo’lishi mumkin. Qaynota, kelin uning o’g’lini hurmat qilib, ko’chalarda yasanib yurmaganligini uning o’z eriga bo’ysunmaganligi qabilida baholashi mumkin. Agar har bir tomon o’z noroziligi bilan bir qatorda boshqalarning ham noroziligini qabul qila olsa, tomonlar bir to’xtamga, kelishuvga yetib kelishi osonlashadi. Bizdan ba’zi bir hollarda boshqa odamlarning norozi bo’lishlari mumkinligi – bu tabiiy hol. Biz o’z hayotimizda birvarakayiga va turli vaziyatlarda barchani to’laligicha rozi qila olmaymiz. Buni uddalash qiyin. Shuning uchun bizning so’zlarimiz, amallarimiz boshqalarda ham norozilik uyg’otadigan vaziyatlar kelib chiqadi. Ammo biz mana shu norozilikka tinch va osuda, tafakkur orqali yondoshsak, boshqalarning noroziligini qabul qilsak, o’z munosabatlarimizni yangi talablarda qurishimiz uchun sharoit yaratilgan bo’ladi. Qaynona o’g’lining xohishini, xotin erining xohishini, ota onaning xohishini tushunib, ular o’zaro kelishgan holda biror bir hammaga ma’qul bo’lgan yo’lni qidirib topishga imkon yaratishadi. Ammo mana shu vaziyatda bir qonuniyatni e’tiborga olish lozim. Aslida inson erki tushunchasi shu insonga tegishli eng muhim hayotiy talab va narsalarning faqat va faqat mana shu inson tomonidan hal etilishini ko’ndalang qo’yadi. Insonning boshqa, o’ziga yaqin insonlar bilan bo’lgan muloqoti o’zaro hurmat, birovlarning qarashlarini ardoqlash, ularga diqqat bilan qarash, ularning ham xissiyotlarini hurmatlash asosiga qurilganda, har bir tomon o’zga tomonning xis-tuyg’ulariga e’tiborlilikni o’rgangan bo’ladi. Har qanday konfliktda har ikkala tomonni qanoatlantiruvchi hamda g’oliblikka olib keluvchi yechim mavjuddir. Shunday bo’lsa ham, o’z yechimini topa olmayotgan konfliktlar ham bor. Ammo bu fikr, bunday konfliktlarda ikkala tomon bir–biri bilan muloqot qila olmaydi, degani emas. Balki bunday holatlarda ikkala tomon uchun “norozilikka rozilik” bildirish eng yaxshi va maqbul yo’ldir. Konflikt yechimining “norozilikka rozilik” qonuniyatini oddiy bir misol orqali ko’rib chiqsa bo’ladi. Masalan, 6 yosh va 4 yosh bo’lgan aka-ukalar bitta qurtni talashib, urishib qolishdi. Ikkalasi uchun oydin haqiqat shundaki, ikkalasi ham qurtni yemoqchi. Ammo ular bir narsaga qarshi – agar qurt o’ziga emas, boshqasiga tegsa, ular norozi bo’lishadi. Agar ularga “Sizlar aka-ukasizlar, kelinglar qurtni o’rtasidan bo’lamiz. Ikkalangizga teng tegadi. Shunda siz zo’-o’-o’r bola bo’lasiz. Yaxshi odam bo’lasiz. Aka-ukalar bir-birini qo’llashi kerak-ku” deb, o’qitib ham qo’ysangiz, ish juda yengil ko’chishi aniq. Ikkala aka-ukalarning noroziligi asosida ularning roziligi tamoyili ishlab chiqiladi. Qurt teng ikkiga bo’linadi va har bola o’z manfaatining amalga oshganligiga iqror bo’ladi. Ammo, agar bolalar talashayotgan narsa, boshqa, masalan velosiped bo’lsa-chi?! Qanday qilib ularni yagona yechimga olib kelish mumkin? Qanday qilib ularni qoniqtirish mumkin? Bu haqida o’zingiz o’ylab ko’ring!
Biz har doim ham bir xilda fikrlaymizmi?!
Biz bir tomonga qaraganda har doim ham bir xil narsani ko’ramizmi?!
Kattalar hayotida ziddiyatlar ancha murakkab bo’lishi aniq. Chunki kattalar hayotida ikki odam bir narsaga, ya’ni bir tomonga karaganda, ular har doim bir narsani ko’radi, bir narsani anglaydi degani emas. Masalan, televizorda “Go’zallik konkursini” ko’rsatmoqda. Ayol kishi go’zallik konkursida qizlarning qanday kiyim kiyganligi, ularning qanday modada tikilganligi, rangi ro’yi, qizlarning qanday yurishiga e’tibor qaratadi. Bizning o’zbeklar ko’proq konkursantlarning qosh-ko’ziga e’tibor berishadi. Ular uchun “qora qosh, qora ko’z”lilar chiroyli ko’rinadi. Ko’zlar esa albatta “katta-katta” bo’lishi shart. Xuddi shu ko’rsatuvni ko’rayotgan erkaklar esa batamom boshqa kriteriylar asosida qizlarga qaraydi. Erkaklar uchun qizlarning qanday kiyim kiyganligidan ko’ra, qanday kiyim kiymaganligi balki muhimroqdir. Ular bir narsani ko’rmoqda va bir tomonga qaramoqda! Biroq ularning ko’rsatuvdan olgan xissiyotlari, xulosalari, emosiyalari turlichadir. Demak, bir xil vaziyatda hamda bir xil holatda ikki odam turlicha qarorlar va xulosalarga kelishi mumkin. Va bu ikki xillilik - tabiiy narsadir. Boshqa odam, u senga qanchalik yaqin bo’lmasin, boshqacha fikrlashi va boshqacha xulosalarga kelishi mumkin. Demak, ziddiyatlar o’zgalarning qarashlari, fikrlari, xulosa qilish tamoyillari biznikidan o’zgacharoq ekanligini tushinish, anglash zaminida yechiladi va hal etiladi. Ana shunday bir xil narsa va hodisaning ikki inson tomonidan ikki xilda talqin qilinishini er va xotinning o’z birinchi uchrashuvini qanday so’zlab berishida kuzatish mumkin. Xotinning esdaliklari: O’shanda men yangi kremplin ko’ylak kiyib olgan edim. Havo rangda edi. Rosa chiroyli edi. Xilpirab turar edi. Men bu ko’ylakni mazza qilib kiyar edim. Hozir ham gapiryapmanu, kayfiyatim ko’tarilib ketyapti. Menga “Panorama” kino-teatriga borasan”, deyishdi. Soat 16-00 ga. “Borganda, u odam o’zi seni topadi”, deyishdi. Men bordim. Panoramani oldi juda keng. Qaysi tomonda kutishni bilmadim. Aylana boshladim. O’zi hyech kim yo’q edi. Ancha kutdim. Hyech kim oldimga kelmadi. Endi jahlim chiqib, “E, qaytib ketaveraman. O’zi kim kimni kutishi kerak. Erkak bo’lganidan keyin ertaroq kelishi kerak-ku”, deb tursam, “Siz Sayyoramisiz?” deb kelib qoldilar. Jahlim chiqqan edi.
Qo’polgina qilib, “Ha, men. Nimaydi?, -dedim. Ular, kulib turib, “Yo’q. Hyechnima. Faqat biz endi birga bo’lsak kerak.” – dedilar. Men o’z hayolimda “Bu – jinnimi?!” deb o’yladim. Ammo “Nimaga kech qoldingiz?”, deb so’ray olmadim. O’shanda nimaga kech qolgan edingiz?!” Erning esdaliklari: O’sha vaqtlarda onam hyech xoli-jonimga qo’ymay “qachon uylanasan” ashulasini erta tongdan aytishni boshlar edi. O’sha kundan bir haftacha oldin onam yana “Bir qizni topdim. Menga ma’qul. Yaxshi qiz ekan. Surishtirdim. Hamma maqtayapti. Bir borib ko’r”, deb aytib qoldilar. “Xo’p” dedimu, qutildim. O’sha kuni ertalab onam birdaniga “Bugun uchrashuving” deb qoldilar. Ammo men uchrashuvga hyech ham bora olmasdim. Chunki katta majlis aytib qo’yilgan edi. Ruxsat so’ra olmasdim. Yana bunday sabab bilan. Onamga esa, “Men bora olmayman. Aytib qo’yinglar ularga. Ovora bo’lishmasin”, desam, baloga qoldim. Shuning uchun indamay ishga ketaverdim. Nima bo’lsa – bo’lar deb. Majlisda o’tiribman-u, u yoqda meni kutishayotgani menga tinchlik bermaydi. Keyin uchrashuvga, gul pul degandek olib borish kerak. Unga ham vaqtim yo’q. Shuning uchun, “Kech qolib bo’lsa ham boraveraman. Agar xushro’y qiz bo’lsa va ayniqsa, meni kutib turgan bo’lsa, unga uylanaman”, deb o’zimni tinchlantirdim. Borib qarasam, turibdi. Jahli chiqqan, chimirilgan, ammo kutyapti. Biroz tashqarida kuzatdim, nima qilarkin deb. U yoq, bu yoqqa qarab qo’yadi-da, yana kutaveradi. Keyin, ketishga chog’lanayotganligini sezib qoldimda, “Oldiga borib, men sizga uylanaman” dedim. “Men sizga uylanaman”, deganimni eshitdiyoq, hovri tushib, muloyim bo’lib qoldi. Keyin aylanishga ketdik. Hamma sovg’alarni yo’lda olib berdim. O’ziyam, meni kutgani uchun rosa mehmon qilganman. Og’zi ochilib qolgan. Xotin: E, menga hyech ham “Senga uylanaman”, demagansiz. Har xil narsalarni o’ylab topaverasiz. Uyga borsam, “Nimaga kutib turmading” deb, dadam urishardilar. Sizni o’zi dadam topgan edi. Dadamdan qo’rqqanimdan kutaverganman. Nima, dabdurustdan, na salom bor, na alik bor, “Senga uylanaman” deganmisiz. Hyech ham unaqa bo’lmagan. O’ylab topmang. Er: Nimaga o’ylab toparkanman. Men aytganday bo’lgan. Qarasam, bechora qiz shuncha meni kutgan. Qiz bolani yigit kishini shuncha kutishi umuman tarixda bo’lmagan hodisa. Men, sabr va qanoatli qiz ekan, deb o’ylaganman. Menga indamay kutishi yoqqan, ma’qul bo’lgan. Shu narsaga chidagan, hayotda ham hamma narsalarga chidam bilan qaraydi, deb hayolimdan o’tgan. Rosa kuzatganman. Miq etmay kutyapti. Oldiga kelib, o’zimni tanishtirsam ham, qo’pollik qilib, “Bor. Tur yo’qol!” deb haydab solmagan. Ko’zlari menga katta-katta bo’lib ko’ringan. Ko’zlarini katta bo’lib ko’ringani aslida jahli chiqqanidan ekan. Keyin ko’zlari kichrayib ketdi. Ko’rinib turibdiki, birinchi uchrashuvdagi bir xil voqyea tasnifi ikki odamda turlichadir. Har bir odam o’ziga xos narsalarni, o’zining xotirasida qolgan narsalarnigina gapirmoqda. Ikkila odam ham gap aynan birinchi uchrashuv haqida ketayotganligini anglashadi. Ammo mana shu birinchi uchrashuv qanday o’tganligi borasida fikrlar boshqa boshqadir. Odamlarning idrok qilish qobiliyati turlichadir. Insonning idroki, ya’ni uning narsalarga qarab ularni anglashi ko’p obyektiv va subyektiv faktorlarga bog’liq bo’ladi. Tajriba, ma’naviy qadriyatlar, xis-tuyg’ular, psixologiya, shaxs tafakkuri, ular ehtiyojlari ana shunday faktorlardandir. Mana shu idrok qilishdagi farqlar konfliktga olib kelishi mumkin. Yuqoridagi misolda ayol kishining nazdida chiroyli bo’lgan qiz, erkakning nazdida “mundayroq” bo’lishi mumkin. Agar er “Sen chiroyda nimani ham tushunarding?!” deb o’z xulosasini qo’pollik bilan aytsa, bizning o’zbek ayollari ochiqchasiga e’tiroz bildirmasa ham, erining “go’zallik” borasidagi qarashlari ancha sayoz ekanligiga o’zi ishonadi. Ko’pchiligimiz hayotimiz davomida o’zimizni ba’zi an’anaviy va jamiyat tomonidan qabul qilingan talablar asosida chegaralashga harakat qilamiz. Konflikt yechimida ana shunday chegara «g’olib-mag’lub» strategik usuliga teng keladi. “G’olib-Mag’lub” holati bizning ongimizga o’rnashib qolgan noto’g’ri tamoyildir. Ya’ni ziddiyatga kirayotganda biz “G’olib-G’olib” strategiyasi mavjudligini bilmasak, undan bexabar bo’lsak, bizning ongimizda mavjud stereotip ishlay boshlaydi, bu stereotip esa – men albatta g’olib chiqishim kerak, opponentimga keskin “qarshilik” ko’rsatishim kerak, degan noto’g’ri tafakkurga asoslangan bo’ladi. Buning mazmuni shundaki, konflikt yechimini qidirganda biz faqat shu chegara doirasida fikr yuritib, yangi usullarga yo’l bermaymiz. Shu bois, konflikt yechimida «G’olib-G’olib» strategiyasiga yetishish uchun yangicha qarash, ijodiy yondoshish, har turli variantlarni ko’rib chiqish talab qilinadi. Bu maqsadga yetishish uchun esa biz o’z dunyoqarashimizni o’zgartirishimiz lozim. Shu bois, biz “G’olib-G’olib” strategiyasi uchun kuyidagi tamoyillarni sizlarga tavsiya etamiz.


Xulosa
Konfliktni uning kelib chiqqanligi, rivoj topib, ildiz otgan paytidagina emas, balki uning ilk kelib chiqish davridayoq bilib, oldini olish unumliroq bo’lib, shunday yo’l yaxshi natijalarga olib keladi. Ammo keng quloch yoyib ketgan, bir emas, balki bir necha tomonlarni o’z domiga tortib olgan, bir necha yillarga davomli cho’zilib, ko’pchilikka aziyat keltirgan konfliktlarni ham hamma uchun qoniqarli yechimga olib kelsa bo’ladi. Biroq bunday vaziyatlarda konfliktda ishtirok etayotgan barcha tomonlardan konflikt yechimiga tayyorlik, uning mazmunini muhokama etishga hozirlik, kompromisslarni to’g’ri va achinmay qabul qilish, norozilikka rozilik, layoqatlilik, o’z so’zida turish kabilar talab etiladi.
Konfliktning vujudga kelayotganligini uning signallari, ya’ni belgilari aniq va ravshan ko’rsatib beradi.
Shunday qilib, konfliktning yechimi topish usullari mavjud, ularni bilish kerak va ularni real hayotda qo’llash zarur. Konfliktlarning “g’olib-g’olib” usuli har ikki tomonning manfaatlarini saqlab qolishga qaratilgan yo’ldir. Demak, mazkur paragrafda ko’rib chiqqan masalalar asosida “Konflikda kim yutib chiqadi?” degan savolni “Konfliktda hamma yutib chiqishi imkoniyati mavjud-mi?” savoli bilan o’zgartirish lozim. Chunki, haqiqatan ham ziddiyatli vaziyatda barcha ishtirok etuvchi tomonlar g’olib bo’la oladi. Konfliktlar yechimi aynan G’olib bo’la olish qonuniyatlarini o’rgatadi. Buning uchun G’oliblik strategiyasini qo’llash lozim:
 g’olib bo’lishlikning birinchi talabi o’z opponentiga qarshi kurash emas, balki uning maqsadlari va manfaatlarini tushunishga harakat qilishdir;
 norozilikka rozilik amallari qo’llash;
 boshqalarning fikrlari, qarashlari va xulosalari biznikidan o’zgacharoq bo’lishi mumkinligini tushunish va qabul qilish;
 ochiq samimiy muloqotga tayyorlik;