2
K I R I SH
Harakatli o’yinlar bolalar va o’smirlarni tarbiyalashda eng muhim va amaliy vositalardan
biri bo’lib hisoblanadi.
Harakatli o’yinlar turli xarakterdagi to’siqlarni yengish hamda har xil xislat va
qobiliyatlarni ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan jismoniy mashqlarning turli kompleksini o’z ichiga
oladi. Bundan tashqari, odatda bolalarga quvonch baxsh etadigan musobaqa momentlari ham
harakatli o’yinlar jumlasiga kiradi.
Ma’lumki, maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning o’yinlari taqlid qilish xarakteriga
ega bo’ladi. Bola tevarak-atrofdagi borliqni kuzatadi, uning elementlarini o’yinga kiritadi va shu
o’yin vositasida o’zini qurshab turgan olamni bilib oladi, unda turmush hodisalariga nisbatan
muayyan munosabat paydo bo’ladi.
O’quvchi turmushdagi, mehnat sohasidagi, tabiat hodisalari va jonivorlar hayotidagi har
xil narsalarni taqlid qilib o’ynash bilan bu hodisa va harakatlarning ma’nosiga tushuna boradi, asta-
sekin hayotiy tajribaga ega bo’ladi, qiyinchiliklarni yengishga o’rganadi, unda harakat ko’nikmalari
hosil bo’ladi va uning tasavvurlari boyib boradi.
Bolalarning o’zlari ijod qilib o’ynaydigan o’yinlariga keng o’rin berilishi zarur. Ammo
bunday o’yinlarni ota-onalar hamda tarbiyachilarning e’tibori va rahbarligidan chetda qoldirib
bo’lmaydi. O’yinni asta-sekin to’g’ri yo’lga solish bilan bolalarda kuzatuvchanlik, tashabbuskorlik,
mustaqillik, mehnatsevarlikni o’stirish va ularni atrofdagi vaziyatga, o’zining va o’rtoqlarining
harakatlariga to’g’ri baho bera bilish hamda shaxsiy muvaffaqiyatsizlikka nisbatan to’g’ri
munosabatda bo’lish ruhida tarbiyalash lozim.
Shunday qilish bilan bola asta-sekin zaruriy malakalarga ega bo’la boradi va shu
malakalar tufayli u o’z kuchini to’g’ri sarflay oladigan, o’yin paytidagi turli vaziyatlarda yaxshi
o’ylab harakat qila oladigan va kelgusida, tajribasining ortishiga qarab, turmushda uchraydigan
qiyinchiliklarni osongina yenga oladigan bo’ladi.
Bolani oilada tarbiyalashda ham, bog’chada tarbiyalashda ham uning tevarak-atrofdagi
olamni bilishga aktiv intilishi dastlab o’yinda namoyon bo’ladi. O’yin protsessida ularning borliq
haqidagi tushunchalari chuqurlashadi va mustahkamlanadi.
Bolalar oilada va bolalar muassasalarida tarbiyalanganda butunlay o’yin va ermaklar bilan
band bo’lsalar, maktabga kirish bilan ularning asosiy qiziqish va e’tibori o’qishga qaratiladi.
O’yin boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun shunday bosqichki, bunda ular yangi bilim va
tushunchalarni egallashga qaratilgan mustaqil faoliyatni boshlaydilar. Bolalar maktab tajriba
uchastkasida ishlash va uyda foydali mehnat qilishdan tashqari, bo’sh vaqtlarining bir qismini turli
3
o’yin va ermaklarga sarflaydilar. Bunday qilish ularga o’z ehtiyojlarini qondirish va yaxshi dam
olish imkonini beradi.
Harakatli o’yinlar bola harakatlarini o’stirish va takomillashtirishda katta ahamiyatga ega
bo’lgan yurish, yugurish, sakrash, biror narsani irg’itish yoki uloqtirish, biror narsaga tirmashib
chiqish kabi mashqlarni o’z ichiga oladi. Harakatlarning takomillashishi bilan birga, jismoniy
qobiliyat ham taraqqiy etadi, yurak va nafas olish sistemasining faoliyati yaxshilanadi.
Bundan tashqari harakatli o’yinlar bolalarni jismoniy jihatdan o’stirish uchungina emas,
balki aqliy va ahloqiy jihatdan tarbiyalash uchun ham muhim ahamiyatga egadir. Jamoa bo’lib
o’ynaladigan o’yinlarda bolalarda maqsadga erishish uchun farosatlilik va qat’iyatlilik ko’rsatish,
jamoa oldida, o’z xatti-harakatlari uchungina emas, balki o’rtoqlarining xatti-harakalari uchun ham
mas’uliyatni sezish xislatlari tarbiyalanadi.