O’zbekiston-finlandiya pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti kimyo yo’nalishi maktabda laboratoriya darslarini tashkil etish fanidan zanjir Reaksiyalar Mavzu: Azot va ammiak olish va ular bilan tajribalar o`tkazish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
O’ZBEKISTON-FINLANDIYA PEDAGOGIKA INSTITUTI
TABIIY FANLAR FAKULTETI KIMYO YO’NALISHI MAKTABDA LABORATORIYA DARSLARINI TASHKIL ETISH FANIDAN
Zanjir
Reaksiyalar

Mavzu: Azot va ammiak olish va ular bilan tajribalar o`tkazish .Mineral o`g`itlar tarkibini aniqlash.



Bajardi:­­ Arabova O.
Tekshirdi: Tilyabov M.

Samarqand-2023
1)Quyidagi zanjir reaksiyada oraliq mahsulotlarni toping.
N ₂→N₂O→NO→HNO₂→NaNO₃→KNO₃→NO₂→NaNO₂→NaNO₃
NH₃→NH₄NO₃
Kimyoviy reaksiya tenglamalar.
N₂ + O₂ →N₂O
N₂O +O₂→NO
2NO + 4H2O→2HNO₃ +3H₂
2HNO₃ + 2Na→2NaNO₃ + H₂
NaNO₃+ K→KNO₃ +Na
KNO₃→K+NO₂ + O₂
NO₂ + Na →NaNO₂
2NaNO₂ + NO →2NaNO₃
N₂+3H₂→2NH₃
NH₃ + HNO₃→NH₄NO₃
Azot va ammiak olish bo`yicha ma`lumotlar.
Azot hayot uchun muhim element bo'lib, aminokislotalar, nuklein kislotalar va boshqa biomolekulalarning asosiy tarkibiy qismidir. Ammiak esa qishloq xo'jaligida o'g'it sifatida va turli kimyoviy moddalar ishlab chiqarishda keng qo'llaniladigan birikmadir.
Azot va ammiak olishda bir qancha kimyoviy reaksiyalar mavjud bo‘lib, bu reaksiyalar ishlab chiqarish manbasi va usuliga bog‘liq. Azot va ammiakni olish uchun reaksiya tenglamalarining ba'zi misollari:
Azot
Xaber-Bosch jarayoni azot va vodorod gazidan ammiak ishlab chiqarish usulidir. Bu jarayon uchun reaksiya tenglamasi:
N₂ + 3H₂ → 2NH₃
Bu reaksiya ekzotermik bo'lib, yuqori harorat va bosimda sodir bo'ladi. Jarayon o'g'itlar uchun ammiak ishlab chiqarishda keng qo'llaniladi.
Azot fiksatsiyasi
Azot fiksatsiyasi - atmosfera azotini o'simliklar va hayvonlar foydalanishi mumkin bo'lgan shaklga aylantirish jarayoni. Bu tabiiy ravishda chaqmoq urishi yoki azotni fiksator bakteriyalar ishtirokidagi biologik jarayonlar orqali sodir bo'lishi mumkin. Bakteriyalar tomonidan azot fiksatsiyasining reaktsiya tenglamasi:
N₂ + 8H⁺ + 8e- → 2NH₃ + H₂
Bu reaktsiya siyanobakteriyalar kabi ma'lum turdagi bakteriyalarda topilgan heterosistalar deb ataladigan maxsus hujayralarda sodir bo'ladi.

Ammiak
Yuqorida aytib o'tilganidek, Ammiak ishlab chiqarish uchun Haber-Bosch jarayoni ham qo'llaniladi. Bu jarayon uchun reaksiya tenglamasi yuqorida keltirilgan.
Ostvald jarayoni
Ostvald jarayoni azot va kislorod gazidan ammiak olishning yana bir usuli hisoblanadi. Bu jarayon uchun reaksiya tenglamasi:
4NH₃ + 5O₂ → 4NO + 6H₂O

2NO + O₂ → 2NO₂

3NO₂ + H₂O → 2HNO₃ + NO
Bu jarayonning birinchi bosqichi ammiak va kisloroddan azot oksidi (NO) va suv hosil qiladi. Ikkinchi bosqich NO ni azot dioksidiga (NO₂) oksidlaydi. Yakuniy bosqichda azot dioksidi suv bilan reaksiyaga kirishib, azot kislotasi (HNO3) va azot oksidi hosil bo'ladi. Ammiak nitrat kislota ammiak bilan reaksiyaga kirishishi natijasida hosil bo'ladi:
HNO₃ + NH₃ → NH₄NO₃
Bu jarayon o'g'itlar, portlovchi moddalar va boshqa kimyoviy moddalar ishlab chiqarishda qo'llaniladigan nitrat kislota ishlab chiqarish uchun ishlatiladi.
Bular azot va ammiak olishda ishtirok etadigan ko'plab reaktsiyalarning bir nechta misolidir. Kimyo sanoati zamonaviy hayot uchun zarur bo'lgan o'g'itlar, kimyoviy moddalar va boshqa mahsulotlarni ishlab chiqarish uchun ko'p jihatdan ushbu reaktsiyalarga tayanadi.