O'zbеkiston r

O'ZBЕKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKЕNT AXBOROT TЕXNOLOGIYALARI UNIVЕRSITЕTI
KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI


OPERATSION TIZIM
MUSTAQIL ISH


Mavzu: Operatsion tizimlari qurilishining asosiy tamoyillari

BAJARDI:Abdurahmonov Otabek

TEKSHIRDI:Abdurazzoqov Faxriddin


TOSHKENT 2023
Mavzu:Operatsion tizim qurishning asosiy tamoyillari.

Reja:

• 
  Operatsion tizim
  
• 
  Operatsion tizimli ishchi guruhlar
  
• 
  Korxona masshtabdagi va korporativ tarmoqlar
  

1.Operatsion tizim
Operatsion tizim(Inglizcha, operating system– Operatsion = «boshqaruvchi»)

• 
  bu kompyuter ishini va boshqa dasturlarning bajarilishini boshqaruvchi;
  
• 
  kompyuter bilan foydalanuvchi muloqotini tashkillashtiruvchi;
  
• 
  foydalanuvchi bilan kompyuter va uning qurilmalari o’rtasidagi interfeys;
  
• 
  har doim kompyuterning xotirasida joylashuvchi dastur bo’lib, kompyuter resurslari va dasturlar bajarilishini boshqaruvchi dasturiy paket hisoblanadi.
  

Operatsion tizim asosiy funksiyalari

• 
  jarayonlarni boshqarish (yuklash va dasturni bajarish);
  
• 
  tezkor xotirani boshqarish;
  
• 
  tashqi xotiralarni boshqarish;
  
• 
  kiritish- chiqarish vositalarini boshqarish;
  
• 
  fayl tizimlari (fayllardan nusxa olish, o’chirish);
  
• 
  tarmoq funksiyalari;
  
• 
  dasturlar va qurilmalarni himoyalash;
  
• 
  foydalanuvchi interfeysi (buyruqlar interpretatori).
  

Hisoblash texnikasi va OT tarixi

• 
  1850: Birinchi raqamli mexanik kompyuter.
  
• 
  1945 - 55: EHMning birinchi avlodi
  

• 
  Elektron lampalar va kommutatsion panellar.
  
• 
  Dasturlash butunlay mashina tilida
  

• 
  1955 - 65: EHMning ikkinchi avlodi
  
  • 
    Tranzistorlar va paketli qayta ishlash tizimlari.
    
  • 
    Katta EHM. Birinchi dasturlash tillari (assembler, Fortran).
    
  • 
    Perfokarta, magnit lentalar.
    

• 
  1965 - 80: EHMning uchinchi avlodi
  
  • 
    Integral sxemalar va ko’pmasalalik.
    
    • 
      Kichik EHM. Vaqtni taqsimlash rejimi.
      
    • 
      Ko’p foydalanuvchi tizimlar. UNIX OT.
      

• 
  1980 - ...: EHMning to’rtinchi avlodi
  
  • 
    Katta integral sxemalar. Mikroprotsessor (1 kv.sm da minglab tranzistorlar).
    
  • 
    MikroEHM. Personal kompyuterlar.
    
  • 
    UNIX / X Win. DOS/Windows.
    
  • 
    Tarmoq va taqsimlanuvchi OT.
    

• Zamonaviy operatsion tizimlar

• 
  Mikroyadro;
  
• 
  Ko’p oqimli (mnogopotochnost);
  
• 
  Simmetrik ko’pprotsessorli;
  
• 
  Obyektga yo’naltirilgan strukturalar.
  

Operatsion tizim – kompyuter yoqilganida yuklanadigan dasturdir. U foydalanuvchi bilan muloqotga kirishadi, kompyuterning resurslari (tezkor xotira, disklardagi joylar va hokazolar)ni boshqarishni amalga oshiradi, boshqa dasturlarni bajarish uchun ishga tushiradi. Operatsion tizimi foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga kompyuterning uskunalari bilan aloqa qilishning qulay usuli (interfeys)ni ta’minlaydi.
Operatsion tizimining zarurligining asosiy sabablari, kompyuter vositalari bilan ishlash va resurslarini boshqarish uchun eng sodda amallar - bu eng quyi darajadagi amallardir, shuning uchun foydalanuvchiga va amaliy dasturlarga zarur bo‘lgan harakatlar bir necha yuzlab yoki minglab shunday amallardan iborat bo‘ladi.
Operatsion tizimlar bajaradigan vazifasiga, masalalarga ishlov berish rejimiga, tizim bilan bog‘lanish usuliga, qurish usullari bo‘yicha sinflarga ajratiladi. Vazifasiga qarab sinflarga ajratishda operatsion tizimlarning turlari ko‘pligi yaqqol tashlanadi. Chunki hisoblash texnikasi turlari qancha bo‘lsa, operatsion tizim turlari ham shunchadir: meynfreym operatsion tizimlar, server operatsion tizimlar, ko‘pprotsessorli, shaxsiy kompyuterlar uchun uchun, real vaqt operatsion tizimlar, mobil va boshqalar operatsion tizimlariga bo‘linadi.
Serverlar bir vaqtning o‘zida ko‘p sonli foydalanuvchilarga xizmat qiladi va ularga o‘zaro dasturiy va apparat resurslarni bo‘lib olish imkonini beradi. Serverlar bosmadan chiqarish qurilmalari, internet va fayllar bilan ishlash imkonini yaratadi. Serverda Web-sahifalar saqlanadi va talablarga ishlov beradi, UNIX, Windows, Linux server operatsion tizimlariga misol bo‘la oladi.
Bir nechta protsessorlar birlashtirilgan tizimlarda ishlash uchun, maxsus operatsion tizimlar talab qilinadi. Ko‘p protsessorli operatsion tizimlarlar maxsus aloqa imkoniyatiga ega bo‘lgan server operatsion tizimlar laridan iboratdir.
Real vaqt operatsion tizimlaridan, hisoblash tizimi boshqaradigan jarayonlar qat'iy vaqt chegaralarini qoniqtirishi kerak bo‘lgan hollarda foydalaniladi. Agar hodisalar ko‘rsatilgan qat'iy vaqt diapazonida ro‘y berishi kerak bo‘lsa - bu qat'iy real vaqtdir. Agar vaqti-vaqti bilan amallar bajarilishi muddatini o‘tkazib yuborish mumkin bo‘lsa, mumkin, raqamli audio va multimedia tizimlari, bu moslashuvchan real vaqtdir. Misol qilib VxWorks va QNX operatsion tizimlarini keltirish mumkin.
Monolit operatsion tizimlarda tizim hamma qismlari o‘zaro mustahkam bog‘langan. Shuning uchun ham uning u yoki bu qismini o‘zgartirish va olib tashlash Operatsion tizimlar ning butun arxitekturasini mukammal bilishni talab qiladi va boshqa modullarni o‘zgartirish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu hollarda, mikroyadro funksiyalari yagona adres makonida bajarilgani uchunqator muammolar kelib chiqishi mumkin. Bu esa o‘z navbatida nizolar kelib chiqishi xavfini va yangi drayverlarni ishga tushirish muammolarini keltirib chiqaradi. Bunday tizimlar bo‘laklarga bo‘linmagan, ya'ni srukturaga ega emas. operatsion tizimlar protseduralar fig‘indisidan iborat bo‘lib, ularning har biri zaruriyat tug‘ilganda ixtiyoriy boshqa protsedurani chaqirishi mumkin. Bunday tizimni tuzish uchun hamma alohida protseduralar kompelyatsiya qilinib, kompanovщik yordamida yagona ob'yekt fayliga birlashtiriladi. Monolit tizimlar, uzilishlar mexanizmini quvvatlashi mumkin.