O‘zbеkiston r

O‘ZBЕKISTON RESPUBLIKASI RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR
VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKЕNT AXBOROT TЕXNOLOGIYALARI UNIVЕRSITЕTI
KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI


Raqamli texnologiyalar kafedrasi
MA’LUMOTLAR BAZASI
fanidan laboratoriya ishlari bo‘yicha


USLUBIY KO‘RSATMA
Toshkent- 2023
MUNDARIJA

	Kirish…………………………………………………………………..	4
	Ma’lumotlar bazasini loyihalash, mohiyat – aloqa diagrammasini qurish.	6
	Rеlyatsion ma’lumotlar bazasini loyihalash.	12
	SQL tilida jadvallar yaratish, o‘zgartirish va o‘chirish.	16
	Ma’lumotlarni tanlash va ular ustida amallar.	22
	AND, OR, NOT mantiqiy stanndart so‘zlardan foydalanish.	26
	Ma’lumotlarni saralash. Where standart so‘zidan foydalanish.	31
	Laboratoriya ishlarini bajarishga topshiriq variantlari	1290
	Foydalanilgan adabiyotlar	130
	1-ilova	132
	2-ilova	133

KIRISH


Hozirgi kunda inson faoliyatida ma’lumotlar bazasi (MB) kerakli axborotlarni to’plash, saqlash va qayta ishlashda muhim o’rin tutmoqda. Chunki jamiyat ishlab chiqarishining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o’zimizga kerakli ma’lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo’layapmiz. Shuning uchun ham MB bilan muloqot qilish axborot almashinuv texnologiyasining eng dolzarb muammolaridan biriga aylanib borishi hozirgi davr taqozosidir.
Axborot texnologiyalarining taraqqiyoti va axborot oqimlarining tobora ortib borishi insoniyatni ma’lumotlarni o’z vaqtida qayta ishlash choralarining yangi uslublarini qidirib topishga majbur qilmoqda. Ma’lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun MBni yaratish, so’ngra undan oqilona foydalanish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biriga aylandi.
Shuni ham e’tiborga olish kerakki, mа’lumоtlаr bаzаsi dasturiy mahsulotlari rivojlanishi vaqt o’tishi bilan tоbоrа standartlashib bоrmоqdа. Bu jаrаyon har хil kоmpyuter muhitlаridа fаоliyat ko‘rsаtuvchi ахbоrоt tizimlаrini yarаtishdа yagоnа stаndаrt til yarаtish zaruriyatini keltirib chiqardi. Stаndаrt til bir buyruqlar to‘plаmini bilgаn fоydаlаnuvchilаrgа ulаrni shахsiy kompyuter, tаrmоq avtomatlashtirilgan ishchi joyi (AIJ) yoki katta EHMdа ishlаshlаridаn qаt’iy nаzаr mа’lumоtlarni yig’ish, saqlash, izlаsh vа uzаtishgа imkоn berаdi. Ana shunday standart tillardan biri SQL tilidir.
SQL(Structured Query Language) so'rov tili ko'p operatorlardan tashkil topgan bo'lib, bu operatorlar orqali foydalanuvchilar va dasturlar Oracle(MBBT) dagi ma'lumotlar bazasiga murojaatni amalga oshirishi mumkin. Oracle utilitalari yoki har xil dasturlar SQL operatorlarisiz bazaga murojaatni amalga oshirishi mumkin, lekin so'rovlarni amalga oshirishda bu so'rov tilidan foydalanmaslikning iloji yo'q.
1970 yil iyun oyida E. F. KODD o'zining E.F. Codd, "A Relational Model of Data for Large Shared Data Banks" maqolasini ommaga taqdim etdi. Bu maqola "Communications of the ACM" jurnalida chop etildi. Hozirgi kunda Koddning bu modeli "relyastion ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimi(RMBBT)" ning yakuniy modeli deb qabul qilindi. Kodd ning modelni yo'lga qo'yish maqsadida IBM firmasi SEQUEL(Structured English Query Language) tilini ishlab chiqdi. Keyinchalik bu til SQL tiliga o'zgartirildi, lekin haligacha "sikvel" deb ham yuritilmoqda. 1979 yil Relational Software(hozirgi vaqtdagi Oracle) korporatsiyasi SQL ning birinchi tijoriy ishlanmasini ommaga taqdim etdi. Hozirgi kunda SQL tili RMBBTning standart tili hisoblanadi.
SQL tili so'rov-natija ko'rinishida ishlaydi. So'rovlar har bir element uchun emas, butun bir guruh uchun beriladi va natija olinadi. SQL uchun ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlar qay shaklda, qay tartibda joylashganini umuman ahamiyati yo'q, foydalanuvchilar ham bu ma'lumotlarni bilishi shart emas. Faqatgina operatorlarni to'g'ri yozish orqali istalgan ma'lumotlarni chiqarish mumkin bo'ladi.
SQL tili barcha ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari uchun umumiy standart til hisoblanadi. Bundan kelib chiqadiki, agar siz bu tilni bir marotaba o'rganib olsangiz, istalgan MBBT lari bilan ishlay olasiz. Bitta MBBT da yaratilgan biror sql operatorlar yig'indisi(kichik so'rov dasturi)ni, istalgan MBBT ga ko'chirish mumkin bo'ladi.