O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali pochta aloqalari texnalogiyasi fakulteti

3. Ichma - ich joylashgan siklik jarayonlari
Ichma-ich joylashgan siklik algoritmlar . Ba’zan, takrorlanuvchi algoritmlar bir nechta parametrlarga bog‘liq bo‘ladi. Odatda bunday algoritmlarni ichma-ich joylashgan algortmlar deb ataladi.
Ichma-ich joylashgan takrorlanuvchi jarayonlar asosan ikki va undan yuqori bo’lgan o’lchovli massivlarda kuzatiladi. Misol tariqasi soddaroqi ikki o’lchovli massivni ko’rib chiqamiz.
Bosh.
N, M
i = 1,. N
k = 1,.
A[i, k]
i = 1,. N
k = 1,.
A[i, k]
Tamom
shbu blok sxemada ikki o’lchovli massivning satri N va ustuni M ga teng bo’lgan massiv kiritlgan va u chop qilingan. Quyida shu blok sxemaning Visual Studio muhiti C# dasturlash tilidagi kodi keltirilgan:


Undan quyidagicha natija oldim:

Ichma-ich joylashgan siklik algoritmlar. Ba’zan, takrorlanuvchi algoritmlar bir nechta parametrlarga bog‘liq bo‘ladi. Odatda bunday algoritmlarni ichma-ich joylashgan algortmlar deb ataladi. Misol sifati berilgan nxm o‘lchovli aij –matritsa elementlarining quyidagicha yig‘indisini hisoblash masalasini qaraylik.

Bu yig‘indi hisoblash uchun, i ning har bir qiymatida j bo‘yicha ko‘paytmani hisoblab, avval yig‘indi ustiga ketma-ket qo‘shib borish kerak bo‘ladi. Bu jarayon quyidagi blok–sxemada aks ettirilgan. Bu yerda i-tashqi sikl - yig‘indi uchun, k-esa ichki sikl-ko‘paytmani hosil qilish uchun foydalanilgan.
Bosh.
N
S=0; i=1;
Tamom.

P=1; j=1;

S
i < n
-
;
+
j=j+1;

i = i + 1;

j < n

S = S + p;
+ -
Microsoft Visual Studio 2012 muhiti C# dasturlash tilidagi kodi va undan olgan natijam:

Ichma-ich joylashgan siklik algoritmga doir yuqorida blok-sxema keltirilgan. Rekurrent algoritmlar.Hisoblash jarayonida ba’zi bir algoritmlarning o‘ziga qayta murojaat qilishga to‘g‘ri keladi. O‘ziga–o‘zi murojaat qiladigan algoritmlarga rekkurent algoritmlar yoki rekursiya deb ataladi. Bunday algoritmga misol sifatida Fibonachchi sonlarini keltirish mumkin. Ma’lumki, Fibonachchi sonlari quyidagicha aniqlangan. Bu rekkurent ifoda algoritmiga mos keluvchi bloksxema 2.15-rasmda keltirilgan. Eslatib o‘tamiz formuladagi i-indeksga hojat yo‘q, agar Fibonachchi sonining nomerini ham aniqlash zarur bo‘lsa, birorta parametrkalit kiritish kerak bo‘ladi.

Bosh.
N
Tamom
Fibonachchi sonlarining n- hadini hisoblash algoritmi. Amalda shunday bir masalalar uchraydiki, ularda takrorlanishlar soni oldindan berilmagan-noma’lum bo‘ladi. Ammo, bu jarayonni tugatish uchun biror bir shart berilgan bo‘ladi.

Xulosa
Men ushbu mustaqil ishini yozish davomida algoritmlarni kelib chiqish tarixini, ularning dastlab atalgan nomlarini va ularning xossalarini, turlarini o’rganib chiqdim. Algoritm turlaridan takrorlanuvchi jarayonlarni, ichma- ich takrorlanuvchi jarayonlarni, ketma-ket yaqinlashuvchi algoritmni, ya’ni iteratsion jarayonlarni to’liq yoritib berishga harakat qildim. Xulosa o’rnida aytishim mumkinki, ichma-ich takrorlanuvchi jarayonlar asosan, ikki va undan yuqori o’lchovli massivlarda keng qo’llaniladi. Siklik jarayonlar uchun Microsoft Visual Studio 2012 muhiti C# dasturlash tilida ‘for’, ‘while’, ‘do…while’ sikllaridan foydalaniladi. Asosan, siklning takrorlanishlar soni oldindan ma’lum bo’lmasa, ya’ni hisoblash jarayonida qaysidir o’zgaruvchining qiymatiga bo’gliq bo’lsa u holda ‘do… while’ yoki ‘while’ operatoridan foydalaniladi.

Mustaqil ishimda yana ixtiyoriy sonning o’ninchi darajasigacha bo’lgan barcha qiymatlarini chiqaruvchi algoritmni 16-betda keltirib o’tganman. Uning dasturini Microsoft Visual Studio 2012 muhiti C# dasturlash tilidagi kodini ko’rsatib o’tdim, unda while operatoridan foydalanganman. Yana kurs ishimning 11-betida ichma-ich ‘do…while’ siklik operatoridan foydalanilgan masalaning blok sxemasi va dasturini keltirganman.

Foydalanilgan adabiyotlar.
1. В.И.Игошин. Математическаya логика и теориya алгоритмов.
2. Издательство Саратовского Университета,1991.209-211с.
3. О.П.Kузнецов. Дискретнаya математика длya инженера.
4. М:Энергоатомиздат, 1982, 144-155 с.
5. Н.А.Kриницкий,Г.А.Mиронов, Г.Д. Фролов. Программирование и алгоритмические yaзыки,M:Наука,1979, 63-66 с.
6. E.З. Любимский, В.В. Mартынюк, Н.П.Tрифонов
7. Программирование, M:Наука, 1980,13-17 с.