О‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

Imzoni
tekshiruvchi
Xesh qiymat
Xesh qiymat
Xesh qiymat
Xesh qiymatlar 
teng bo’lsa imzo 
haqiqiy bo’ladi
Shaxsiy kalit
Ochiq kalit
19-rasm. ERI sxemasi 

---

60 
ERIni shakllantirish jarayoni. 
Faraz qilaylik, 
A
tomondan 
𝑀𝑀
xabarni 
imzolash talab etilsin. Buning uchun xabar 
𝑀𝑀
ning xesh qiymati hisoblanadi: 
𝑆𝑆
=
ℎ
(
𝑀𝑀
).
Shundan so’ng, xabarning xesh qiymati 
𝑆𝑆
foydalanuvchining shaxsiy kaliti 
bilan “shifrlanadi” (bu haqiqiy shifrlash emas, shunchaki shaxsiy kalit bilan 
𝑆𝑆
ustida biror amal bajarishdan iborat) va imzo 
𝑆𝑆
= [
𝑆𝑆
]
𝐴𝐴
hosil qilinadi. Hosil qilingan 
imzo ma’lumotga biriktirilib 
{
𝑀𝑀
,
𝑆𝑆
}
qabul qiluvchiga uzatiladi. 
ERIni tekshirish jarayoni. 
Faraz qilaylik, 
𝐵𝐵
tomondan 
𝑀𝑀′
xabarga qo’yilgan 
imzo 
𝑆𝑆
ni tekshirish talab etilsin. Buning uchun 
𝐵𝐵
tomon dastlab xabar 
𝑀𝑀′
ni xesh 
qiymatini hisoblaydi: 
𝑆𝑆
′
=
ℎ
(
𝑀𝑀
′
).
𝑆𝑆
tomonning ochiq kaliti bilan 
𝑆𝑆
ni “deshifrlaydi” 
(bu haqiqiy deshifrlash emas, shunchaki ochiq kalit bilan 
𝑆𝑆
ustida biror amal 
bajarishdan iborat) va 
𝑆𝑆
ni hosil qiladi. Agar ikki xesh qiymatlar (
𝑆𝑆
va 
𝑆𝑆′
) o’zaro 
teng bo’lsa, ERI to’g’ri deb topiladi (demak xabar yaxlit), aks holda esa yo’q. 
Rad – etishdan himoyalashni tushunishdan oldin, MAS asosida yaxlitlikni 
ta’minlashga biror sodda misol olaylik. Faraz qilaylik, 
𝑆𝑆
tomon o’zining dilleriga 
𝐵𝐵
tomondan 100 ta aksiyani olishga buyurtma berdi. Berilgan buyurtmani yaxlitligini 
ta’minlash uchun 
𝑆𝑆
tomon 
𝐵𝐵
tomon bilan taqsimlangan kalit 
𝐾𝐾
𝐴𝐴𝐴𝐴
yordamida MAC 
ni hisoblaydi. Ma’lum vaqt o’tgandan so’ng, buyurtmalar tayyor bo’ladi. Biroq, 
𝑆𝑆
tomon to’lovni amalga oshirishdan oldin aksiyalarning narxi tushib ketadi. Bu 
vaqtda, 
𝑆𝑆
tomon buyurtmani men bermadim deb turib oladi va uni rad etadi. Bunga 
yaxlitlikni ta’minlash uchun hisoblangan MAC ni har ikkala tomon ham hosil qilishi 
sabab bo’ladi.
Mazkur holat ERI bilan amalga oshirilsachi? Ya’ni, 
𝑆𝑆
tomon buyurtmani 
o’zining shaxsiy kaliti bilan imzolab 
𝐵𝐵
tomonga yuboradi. Bu yerda 
𝑆𝑆
tomon 
buyurtmani men bermadim deb rad eta olmaydi. Sababi, buyurtmani imzolash faqat 
shaxsiy kalit bilan amalga oshiriladi. Shaxsiy kalit esa, faqat 
𝑆𝑆
tomonga ma’lum.