O’zbekiston respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Qog’oz butilka sinovi
„Coca-Cola“ kompaniyasi qogʻoz butilkalarni sinovdan oʻtkazishni boshladi. Butilkalarning ilk naʼmunalari Daniya kompaniyasi tomonidan taqdim etilgan va u toʻligʻicha qogʻoz tolalaridan tayyorlangan. Faqat qopqoq va qogʻozning suyuqlikka tegishidan saqlovchi ichki membrana plastikdan ishlangan.
Tajribadan maqsad, butilkani 100 foiz qayta ishlanadigan, butunlay plastikdan xoli va gazlangan ichimlikning bosimiga dosh bera oladigan qilib ishlab chiqarish hisoblanadi. „Coca-Cola“ 2030-yilgacha butunlay chiqindisiz ishlab chiqarishga oʻtmoqchi. Oziq-ovqat sanoatining gigantlari esa bu tashabbusni qoʻllab-quvvatlagan.
2019-yil „Break Free From Plastic“ (Plastikdan xalos boʻlamiz) xayriya jamgʻarmasi „Coca-Cola“ jahondagi chiqindi generatorlaridan biri boʻlganligini maʼlum qilgan. Undan keyingi oʻrinlarda esa, „Pepsi“ va „Nestle“ joylashgan.

Coca cola ichimligi LTD kompaniyasi Oʻzbekistonda faoliyatini 1993-yilda boshlagan boʻlib, korxonaning rasmiy ochilishi marosimi 1994-yil mart oyida boʻlib oʻtgan. 1997-yilda Namangan va Urganch shaharlarida kompaniya zavodlari qurilgan. 1998-yili Toshkentning Bektemir tumanida qurilgan megazavod oʻz vaqtida Coca-Cola ishlab chiqarish boʻyicha Oʻrta Osiyodagi eng yirik zavod boʻlgan. Hozirgi kunda Coca-Cola Ichimligi Uzbekistan LTD kompaniyasi Coca-Cola ichimligidan tashqari, Fanta, Sprite ichimliklari va Bonaqua brendi ostidagi gazli va gazsiz suvlarini isteʼmolchilarga yetkazib kelmoqda.

2014-yil 2-may kuni Tashqi iqtsodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligida Coca-Cola International kompaniyasining Turkiya, Markaziy Osiyo va Kavkaz mamlakatlari boʻyicha prezidenti Galya Molinas bilan uchrashuv oʻtkazildi. Muzokaralar chogʻida „Coca-Cola“ kompaniyasi bilan hamkorlikni kengaytirish istiqbollari koʻrib chiqildi, deya xabar beradi vazirlik matbuot xizmati.
Bu Oʻzbekistonda „Coca-Cola“ kompaniyasi bilan bogʻliq vaziyatga oz boʻlsa-da, oydinlik kiritgan soʻnggi yarim yil ichidagi rasmiy yangiliklardan biri boʻldi. Endi, voqealar xronologiyasini tiklashga urinib koʻramiz.
2013-yil fevral. Peshtaxtalardan Koka-Kola ichimligi yoʻqoldi. Isteʼmolchilar orasida turli, xususan zavod yopilarmish, degan mish-mishlar yuribdi. Biroq „Coca-Cola“ kompaniyasining Yevrosiyo va Afrika mamlakatlaridagi kommunikatsiyalar boʻyicha direktori Dana Bolden ushbu mish-mishlarga barham beradi. U zavod yopilmagan va yopilish niyati yoʻq, shunchaki etkazib berish ishlari bilan bogʻliq vaqtinchalik muammolar kuzatilyapti, xolos, degan bayonotni bildiradi. Doʻkonlarda 1,5 litrlik ichimlikning narxi 2500 soʻm.
2013-yil aprel. Koka-Kola peshtaxtalarga qaytdi. Lekin endi 1,5 litrlik koka-kola narxi 3000 soʻmgacha koʻtarildi.
2013-yil sentyabr. Oʻzbekiston-Amerika biznes-forumi davomida „Coca-Cola“ kompaniyasining mintaqaviy menejeri Oleg Pileski 2014-yilda kompaniya Oʻzekistonga $50 mln.dan ziyod mablagʻ investitsiyalashni rejalashtirayotgani haqida maʼlum qiladi. Doʻkonlarda esa bir shisha koka-kolaning narxi 3500 soʻm.
2013-yil dekabr. Yangi yil arafasida koka-kola yana doʻkon peshtaxtalaridan yoʻqoladi. Narxlar 7000-8000 soʻmgacha koʻtariladi.
2014-yil yanvar. Ommaviy axborot vositalarida „Coca-Cola Ichimligi Uzbekiston LTD“ MChJning 12 million dollarni oʻzlashtirishda hamda shakar etkazib berish boʻyicha hujjatlar va korxonaning moliyaviy hisobotlarini qalbakilashtirishda gumon qilinayotgan ikki nafar top-menejeri hibsga olingani haqidagi xabar paydo boʻladi.
Coca‑Cola tashkil etilganidan buyon innovatsiya va yangiliklar qilishdan to‘xtamaydi. Masalan, 1894 yil Coca‑Cola'ni maxsus idishlarga solib xaridorlarga yetkazib berish boshlanadi. Taqqoslash uchun bu vaqtda qolgan yaxna ichimliklar faqat maxsus joylarda quyib berilgan. Ko‘p o‘tmay Coca‑Cola soxta mahsulotlardan qochish uchun shisha idish (butylka)larda mahsulotini sotishni yo‘lga qo‘yadi. Keyinchalik bu shisha idishlar korxonaning ramziga aylanib qoldi.
Pepsi
PepsiCo Inc., PepsiCo — oziq-ovqat sanoati sohasidagi Amerika transmilliy korporatsiyasi, salqin ichimliklar va boshqa oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqaruvchi. Bosh qarorgohi Percheyze Nyu York shahrida joylashgan. Kompaniya 1965-yilda The Pepsi Cola kompaniyasining Frito Lay kompaniyasi bilan birlashishi natijasida tashkil topgan. Kompaniya daromadining yarmidan koʻpi Qoʻshma Shtatlardagi faoliyatdan, qolgan 20% Meksika, Rossiya, Kanada, Buyuk Britaniya va Braziliyaga toʻgʻri keladi.
Pepsi Cola kompaniyasi Shimoliy Karolina farmatsevti Kaleb Bradem tomonidan asos solingan. Boshqa koʻplab tadbirkorlar kabi, 19-asrning oxiriga kelib, barcha shtatlarda yaxshi sotilgan Coca-Colaʼga oʻxshash ichimlik yaratishga harakat qildi. Gazlangan suv, shakar siropi, vanil, efir moylari, kola yongʻogʻi va boshqa lazzatlardan tashkil topgan eng muvaffaqiyatli versiyani u [Pepsi-kola] deb atagan (1898-yil 28-avgust ichimlikning tugʻilgan kuni hisoblanadi). Coca-Cola kompaniyasiga taqlid qilib, u ichimlik konsentratini soda sotuvchilarga sotishni boshladi. 1902-yilda Bredxem oʻzini butunlay Pepsi-Colaga bagʻishlab, dorixonasini yopdi; 1903-yilda ichimlik patentlangan, 1904-yilga kelib sirop ishlab chiqarish 75 ming litrga yetgan. 1905-yilda Shimoliy Karolinada birinchi ikkita shisha quyish zavodi franchayzing sifatida ishlay boshladi, 1907-yilda ularning soni 40 taga yetdi va 1910-yillarda 250 litr sirop ishlab chiqarish hajmi 4 million litrdan oshdi. Ishlab chiqarishning keyingi oʻsishi Birinchi jahon urushi bilan toʻxtatildi, chunki asosiy tarkibiy qism shakarni sotish cheklandi va uning narxi bir funt uchun 5,5 sent (kg uchun 22 sent) etib belgilandi. Urush tugaganidan keyin shakar narxi keskin koʻtarilib, bir funt 26,5 sentga yetdi; Narxning yanada oshishini kutgan Bradem kelajak uchun shakar sotib olishni boshladi, bu xato boʻlib chiqdi - 1920-yil oxiriga kelib, shakar bozori toʻyingan va narx bir funt uchun 2 sentga tushdi, 1923-yilda Bradem kompaniyasi bankrotga uchradi[1].
1928-yilda Roy C. Megargel 35 000 dollarga tovar belgisiga boʻlgan huquqlarni sotib olib, Pepsi-Cola ishlab chiqarishni jonlantirishga urindi, ammo hech qanday natija bermadi[2]. 1931-yilda ichimlik ishlab chiqarish Loft, Incorporated(ingl.)o'zb. ), Nyu-Yorkda joylashgan karamel va alkogolsiz ichimliklar ishlab chiqaruvchi kompaniya The Coca-Cola kompaniyasi bilan aloqalarni uzgan va yangi imkoniyatlarni izlayotgan edi. Coca-Colaʼni Pepsi-Cola bilan almashtirish Loft uchun alkogolsiz ichimliklar savdosining uchinchi marta pasayishiga olib keldi. Pepsi-Cola-ni targʻib qilish uchun 1934-yildan beri u Coca-Coladan ikki baravar kattaroq (12 unsiya ≈ 360 ml), lekin bir xil narxda (5 sent) shishalarda sotiladi. Shuningdek, shu yili Kanadada, 1935-yilda Kubada, 1936-yilda Buyuk Britaniyada shoʻba korxona tashkil etildi.
1941-yilda Loft, Inc. Pepsi-Cola shoʻba korxonasi bilan birlashgandan soʻng, yangi kompaniya The Pepsi Cola Company nomi bilan tanildi, uning aktsiyalari Nyu-York fond birjasida roʻyxatga olina boshladi. Ikkinchi jahon urushi davrida shakar sotishdagi cheklovlar kompaniyaga unchalik taʼsir qilmadi, chunki u 1940-yildan beri Kubada oʻzining shakarqamish plantatsiyalariga ega edi. 1948-yilda Pepsi Cola kompaniyasi ichimlikni qutilarda sotishni boshladi; bir vaqtning oʻzida shtab-kvartira Long-Aylenddan Manxettenga koʻchirildi.
1950-yildan 1959-yilgacha kompaniyani The Coca-Cola kompaniyasining savdo boʻyicha sobiq vitse-prezidenti Alfred Stil boshqargan. Uning rahbarligida kompaniya foydasi 1,3 million dollardan 14,2 million dollargacha oʻsdi, bunga uning rafiqasi (1955-yildan beri) har fursatda Pepsi-Cola reklama qilgan mashhur aktrisa Joan Krouford katta yordam berdi.
Donald Kendall kompaniyani 1963-yilda qabul qilib oldi. Uning hukmronligi davrida Patio, Teem, Tropic Surf, Diet Pepsi, Pepsi Light kabi brendlar bilan mahsulot assortimenti kengaydi. Pepsi Cola kompaniyasi 1965-yilda Dallasda joylashgan chips va boshqa gazaklar ishlab chiqaruvchi Frito-Lay kompaniyasi bilan birlashgandan soʻng PepsiCo deb oʻzgartirildi; bu kompaniya 1939-yilda Herman Lay tomonidan HW Lay & Company nomi bilan asos solingan, 1959-yilda u Fritos bilan birlashgan, Pepsi bilan birlashgunga qadar Frito-Lay mahsulot assortimenti 32 nomdan iborat boʻlib, sotuvlar 100 milliondan oshdi[4]. 1966-yilda kompaniya Sharqiy Yevropa va Yaponiyada oʻz faoliyatini boshladi[3]. 1970-yilda kompaniya aylanmasi 1 milliard dollarga yetdi.1970-yillarda ikkita restoran tarmogʻi, 1977-yilda Taco Bell va 1978-yilda Pizza Hut xarid qilindi. Garchi Coca-Cola kompaniyasi Yevropa va Osiyoning koʻp qismidagi ishtiroki boʻyicha PepsiCo’dan ancha oldinda boʻlgan boʻlsa-da, PepsiCo birinchi boʻlib SSSRda (1972-yildan beri yetkazib berish, 1974-yildan ishlab chiqarish) va Xitoyda (ishlab chiqarish 1983-yildan) va Yaqin Sharq va Lotin Amerikasi bozorlarini ham muvaffaqiyatli o‘zlashtirdi.
1980-yillarning boshlarida yangi mahsulotlar qatoriga Pepsi Free (kofeinsiz Pepsi-Cola) va Slice (tabiiy limon va laym sharbatidan tayyorlangan ichimlik) kiradi. 1986-yilda PepsiCo kompaniyasini Frito-Lay gazaklar boʻlinmasini ilgari muvaffaqiyatli boshqargan Ueyn Kallovey boshqargan. 1985-yildan 1993-yilgacha toʻqqizta brend nomi joriy etildi, sotib olindi yoki tarqatish huquqiga ega boʻldi: Lipton Original Iced Teas (muzli choy), Ocean Spray (sharbatlar), All Sport (sport ichimliklari), H2Oh! (gazlangan suv), Avalon (shishadagi suv) va Mug (root pivosi). Bu davrda restoran boʻlimi 1986-yilda Kentucky Fried Chicken (KFC) va 1990-yilda Hotʼn Now bilan toʻldirildi, shuningdek, 1992 va 1993-yillarda California Pizza Kitchen (pitseriya), Chevys (Meksika oshxonasi), East Side Marioʻs (Italiya oshxonasi) va DʼAnjelo sendvich doʻkonlari[1] sotib olindi.
1996-yilda Kallovey PepsiCo rahbari etib Rojer Enriko bilan almashtirildi. U ilgari restoran boʻlinmasini boshqarganiga qaramay, yangi rahbarning birinchi qadamlaridan biri ushbu faoliyat sohasini tark etish edi - 1997-yilda Taco Bell, Pizza Hut va KFC Tricon Global restoranlariga birlashtirildi (yilda). 2002-yil Yum deb oʻzgartirildi! Brendlar, birlamchi ommaviy taklif orqali sotilgan; boshqa zanjirlar alohida sotildi. Bunga 1996-yilda Lotin Amerikasidagi idishlarni quyish kompaniyalaridan ko‘rgan katta yo‘qotishlarni qoplash zarurati sabab bo‘lgan, bundan tashqari, PepsiCoʼning o‘z restoran tarmoqlari mavjudligi sababli, boshqa tarmoqlar Pepsi-Cola va kompaniyaning boshqa ichimliklarini sotishdan bosh tortgan. 1998-yilda PepsiCo sharbat bozoriga Seagram Company, Ltd.(ingl.)o'zb. ni 3,3 milliard dollarga sotib oldi. Dunyodagi eng yirik sharbat ishlab chiqaruvchisi Tropicana Products(ingl.)o'zb. sotib oldi. 1999-yilda eng yirik Pepsi-Cola shisha kompaniyasi The Pepsi Bottling Group(ingl.)o'zb. sotildi (shuningdek, birlamchi ommaviy taklif orqali restoran tarmoqlari). Joylashtirish summasi 2,3 milliard dollarni tashkil etdi, PepsiCo 35% ni saqlab qoldi. Natijada, Rojer Enriko hukmronligining toʻrt yilida kompaniyaning daromadi uchdan bir qismga kamaydi, ammo sof foyda 100 million dollarga oʻsdi, qarz 8 milliard dollardan 2 milliard dollarga qisqardi.
2000-yil oktyabr oyida South Beach Beverage Company (SoBe savdo belgisi) aksiyalarining asosiy qismi sotib olindi. Oʻsha yilning oxirida Quaker Oats Company(ingl.)o'zb. tomonidan sotib olingan dunyodagi eng mashhur sport ichimliklari Gatorade brendiga egalik qilgan (faqat AQSHda u 86,3% oʻrinni egallagan). PepsiCo The Coca-Cola Company va Groupe Danoneni chetlab o‘ta oldi.
21-asrning birinchi oʻn yilligi oxirida kompaniya Rossiyada bir qator yirik xaridlarni amalga oshirdi, 2008-yilda Lebedyanskiyni 1,4 milliard dollarga va 2011-yilda Wimm-Bill-Dannni sotib oldi. 2007-yilda Ukrainadagi eng yirik sharbat ishlab chiqaruvchi Sandora 678,7 million dollarga sotib olindi.
2010-yilda ikki yirik shisha idishni ishlab chiqaruvchi kompaniyalar PepsiCoga qayta birlashtirildi (7,8 milliard dollarlik aksiyalar qaytarib sotib olindi) - Pepsi Bottling Group (PBG) va PepsiAmericas(ingl.)o'zb. ), ishlab chiqarish hajmi boʻyicha dunyodagi ikkinchi yirik oziq-ovqat guruhini (Nestle dan keyin) yaratishga olib keldi.
2015-yilda PepsiCoʻning asosiy moliyaviy ko‘rsatkichlari pasaydi, shu jumladan, daromad 5 foizga kamaygan. Bunga kompaniya uchun muhim ikki davlatda – Rossiya va Braziliyada iqtisodiy vaziyatning yomonlashuvi sabab boʻldi: mineral resurslarga jahon narxlarining tushishi aholining xarid qobiliyatining pasayishiga va ushbu mamlakatlar milliy valyutalarining 2012-yilga nisbatan qadrsizlanishiga olib keldi. Bundan tashqari, semizlikka qarshi kampaniya tufayli AQSHda PepsiCo mahsulotlariga talabning pasayish tendensiyasi kuzatilmoqda, 2005-yildan beri gazlangan ichimliklar savdosi 14% ga kamaydi.
2022-yilda PepsiCo Rossiya Qurolli Kuchlarining Ukrainaga bostirib kirishi munosabati bilan oʻz mahsulotlarini Rossiyada sotishni toʻxtatadi.