O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi a ngren universiteti Mavzu: Badiiy nutq uslubi. O’zbek sheriyati. Bir sher tarixi Mustaqil ish Bajardi : Raximova M. Guruh: Tekshirdi

MUSTAQILLIK DAVRI O‘ZBEK ShE’RIYaTIO‘zbek she’riyati istiqlol yillarida o‘ziga xos yangi adabiy-estetik
hodisa sifatida namoyon bo‘la boshladi. Badiiy ijod
maydonida shoirlar uchun erkin ijodiy muhit yuzaga keldi.
Adiblar o‘z ma’naviy dunyosini, olam va odamga doir qarashlari,
individual his-tuyg‘ularini bor holicha taqdim qila
boshlashdi.

Mafkuraviylashgan eski adabiy siyosatdan boshqacha, ya’ni

inson erkini qadrlash, Vatanning chin saodati, buyuk kelajagi
uchun qayg‘urish, milliy o‘zlikni anglash, milliy qadriyatlarni
e’zozlash kabi qator mavzular bu davr she’riyatida yetakchilik
qildi.

Vatan – ijod ahlining yuragiga eng yaqin, juda muhim

va doimiy mavzu. O‘zbek adabiyoti tarixida yurtning go‘zal
tabiatini, osmono‘par tog‘larini, dala-dashtlarini, bepoyon
qirlarini, bebaho ma’danlarini madh etgan she’rlar ko‘p
yozildi. Tabiiyki, bu muazzam va muqaddas Vatan borlig‘i
faqat moddiy ne’matlardangina iborat emas. Abdulla Oripov
bir she’rida: «Yurtim, seni faqat boyliklaring-chun Sevgan
farzand bo‘lsa, kechirma aslo!» deb xitob qildi. Zotan, bu
ko‘hna zaminda O‘zbekistonning ma’naviy muhitini, ob-havosini,
shon-sharafini, shuhratini dunyoga tanitib turgan, eng
muhimi, Vatan timsoliga aylangan ulug‘ siymolari bor. Bu
ulug‘larning nomi yurtning uzoq-yaqin tarixi sahifalarini bezaydi.
Ular orasida jahon ilm-faniga, ma’naviyat va adabiyot
xazinasiga ulkan hissa qo‘shganlari, Erkin Vohidov ta’biri
bilan aytganda, «sirli olam toqiga ilk narvon» qo‘ygani ham,
«she’riyat mulkida shoh-u sulton» bo‘lgani ham, dushmanlarga
qarshi «ko‘ksi qalqon» vatanparvarlari ham mavjuddir.
O‘z vaqtida Vatan ozodligi, hurligi va erki ramziy ravishda
shoirlar ijodining asos-negiziga joylandi.
Nafaqat o‘zbek, balki jahon adabiyoti tarixida Vatan
haqida she’r yozmagan shoir kamdan-kam topiladi. Albatta,
ularning badiiy saviyasi, ta’sir quvvati, yuraklardan joy olishi
turlicha. Ayrim holatlarda shoir Vatan so‘zini she’rida
qo‘llamasdan ham el-yurtiga mehrini izhor qilishi mumkin.
Ba’zan ayni so‘zning beto‘xtov takrori she’riyat muxlislarining
ixlosini qaytaradi. Har kim Vatanni o‘zicha tushunadi,
o‘zicha suyadi, sog‘inadi, o‘zicha kuylaydi; Vatani bilan
90 faxrlanadi. O‘z tuprog‘idan, gulidan, gulistoni-bo‘stonidan,
oshyoni-dilistonidan ajralgan bulbulning mungli fig‘oni falakka
chiqadi. Odamning o‘z yurtiga mehr-muhabbati yoki
ayriliq sog‘inchi ana shunday an’anaviy obrazlarda ham
ifoda qilinadi. She’riyatdagi Vatan haqidagi badiiy so‘z shoir tabiatiga,
ruhiyatiga, dunyoni anglashi va anglatishiga daxldor so‘zdir.
Ko‘pincha, shoirning o‘zligi, ichki «men»i bilan tashqi ijtimoiy
muhit bitta lirik qahramonda jamlanadi. Vatan o‘sha
obrazda namoyon bo‘ladi va, aksincha, shoirning o‘z dunyosi
yoki yaratgan qahramoni Vatan timsoliga aylanadi...
To‘g‘risi, har qanday adabiy hodisalar, she’riy asarlar
o‘z-o‘zidan go‘zallik kashf etmaydi. She’riyatning
ta’sir quvvati uchun shoirlarning iste’dod darajasi va shu
iste’dodni namoyon etish uchun sog‘lom adabiy muhit
muhim sanaladi. Mustaqillik davri she’riyati mazmunan yangilanib borayotgan she’riyat sanaladi. Shu bilan bir qatorda, turli she’riy
shakllar bo‘yicha tajribalar ham qilindi.
She’rda ta’sir quvvati, har bir shoirning o‘z o‘quvchisiga
o‘z aytar so‘zi va o‘ziga xos uslubi bo‘lishi lozim. Bu dunyoga bir qo‘shiq, Berib ketgin, shoirim – Marhumlar uyg‘onsinlar, Uxlolmasin tiriklar. (Usmon Azim) Bu o‘tkir va o‘ziga xos poetik tabiatli to‘rt misrada shoir o‘z zamondoshlarining badiiy jihatdan yuksak, ta’sirli, umrboqiy she’rlar yozishga chaqirayotgandek taassurot qoldiradi.
Shunday she’riy namunalarni o‘z tarkibida jamlagan o‘nlab
shoirlarning to‘plamlari aynan istiqlol yillarida dunyo yuzini
ko‘rdi.

Mustaqillik yillarida qator katta va yosh avlod ijodkorlariningo‘nlab she’riy kitoblari nashr etildi. Tabiiyki, bu

she’riy ko‘ngil izhorlarida har bir shoirning o‘z badiiy olami,
mahorati va his-tuyg‘ulari aks etgan. O‘quvchi jahonshumul
o‘zgarishlar davrini o‘z ko‘zlari bilan ko‘rgan katta avlod
shoirlari ijodida istiqlolga shukronalik, yoshlarda esa faxr-iftixor
tuyg‘ulari bilan sug‘orilgan she’rlarga duch keladi.
91 Hurmatli Yurtboshimiz 1987 yili O‘zbekiston xalq shoiri Zulfiyaxonimning 80 yoshga to‘lishi munosabati bilan yuborgan tabriknomasida bunday satrlar bor: “Muhtaram Zulfiyaxonim!
Siz latif ijodingiz bilan millionlab kishilarga ezgulik, muhabbat va sadoqatdan saboq berdingiz. Hayot Sizni har doim ham ayagani yo‘q. Aslida bu yorug‘ dunyoda ayriliq va hijron azobi hammaning ham boshida bor. Doimo g‘am-anduhni matonat bilan mahv etgan, armonlaridan tirik orzular yaratgan, tog‘dek bardoshi bilan sadoqat va vafo ramziga aylangan Siz kabi ayollar juda kam topiladi…”
Zulfiyaxonim yuqoridagi e’tirofning har bir so‘ziga munosib umr kechirdi. U shoira, sevimli yor, ayol-ona bo‘lib o‘zbek ayolining fazilatlarini hamma joyda ulug‘ladi, sharafladi, namoyon etdi. U hayotlik paytida yozib olganim mana bu xotiralar ham fikrimiz isboti:
“…Hamid Olimjonning vafotidan uch-to‘rt oy o‘tib she’r yoza boshlagan bo‘lsam-da, u dardli satrlarni hech kimga o‘qimasdim ham, gazeta-jurnallarda chiqarmasdim ham. U mening o‘z dardim, og‘rig‘im edi. Hammaning g‘amu tashvishlari o‘ziga yetib ortardi o‘sha paytda.
1945 yilning bahori. Yerda, ko‘kda nur. Daraxtlar guldor gumbazday bo‘lib, ularning ichida quyosh kukunlari chaqnardi. Allaqanday behishtiy manzara hokim. O‘zingni qayerga qo‘yishni bilmaysan. Hammaning ko‘zida xushnudlik, ruhlari baland. Ikkinchi jahon urushi tugamagan bo‘lsa-da, g‘alaba yaqin edi. Bu men uchun Hamid Olimjonsiz kelgan ilk bahor edi, hamma narsa uni eslatardi. Bahor bo‘lsa-da, yuragimga qil sig‘masdi. Shunday kayfiyatda borarkanman, G‘afur G‘ulom kelib qoldilar.
– Qayoqqa ketyapsan? – deb so‘radilar.
– Qayerga borishimni bilmayman. O‘sha yoqqa, – dedim Hamid Olimjon yotgan tomonga ishora qilib. – Menga hozir… shunday yerosti yo‘li bo‘lsa-yu, u orqali dasht­larga chiqib ketsam. Na gul ochiladigan va na o‘t ko‘karadigan…
– Nima deyapsan? – gapimni bo‘ldilar G‘afur aka. – Mana bu bahorgi dun­yo­­­­ni tomosha qil. Sen bunday gaplarni og‘zingga olma! Bu – yomon gap. Undan ko‘ra she’r yozgin, – dedilar.
Shu suhbatdan ko‘ksim to‘lib uyga bordim-da, kechki ovqatdan keyin bolalarimni uxlatib, ularning yonidagi stolimga o‘tirdim. Qancha vaqt o‘tirganimni bilmayman. Qaynonam Komila buvi juda ajoyib, mehribon, jannati ayol edilar… xonam eshigini ochib:
– Bolam, ancha vaqt bo‘ldi, charchab ketdingiz. Yoting, ertalab ishga boradigan odam, – dedilar.
– Ayajon, men juda yaxshi o‘tiribman. Siz uxlayvering.
She’rni bitirdim, oqqa ko‘chirdim, yaxshi kayfiyat bilan ishga jo‘nadim. Lekin ko‘nglim nimagadir ilhaq. Keyinroq bir she’rda yozganimdek:
She’rim yozib… nuqta qo‘yiboq Bir tinglovchi qolaman izlab…
Ishxonamda yonimdagi besh redaktor o‘z ishlari bilan band. Bir vaqt G‘afur akam kelib qoldilar. Men yangi yozilgan “Bahor keldi seni so‘roqlab” she’rini o‘qib berdim. Aziz do‘stim, bu o‘sha – hammamizga qadrdon, sevimli bo‘lgan she’r. Keling, uni Zulfiyaxonimdan tinglagan kabi yana takror o‘qiylik: G‘afur G‘ulom bilan suhbatga qaytamiz.
…Kechinmalar satrma-satr bosib kelib, holdan keta-keta o‘qib tugatdim. She’rni diqqat bilan tingladilar.
– …Qishning yoqasidan tutib so‘radi seni, U ham yosh to‘kdi-yu, chekildi nari… – dedilar G‘afur aka. – Yaxshi aytibsan!
Nigohlariga behol boqaman. Ziyrak ko‘zlari jiqqa yosh. Birdan o‘rinlaridan turdilar-da, o‘kirganday buyruqnamo dedilar:


– Yozma bunaqa she’rlarni, jigarim! She’rga shoir qalbidagi hayajon, bo‘ronlarning o‘n foizigina tushadi. Qolgan to‘qson foizi seni xarob qiladi, singlim! Lekin yaxshi yozibsan, ofarin! – dedilar.
Yakunlovchi bandni qayta o‘qittirdilar: Hijroning qalbimda,
sozing qo‘limda, Hayotni kuylayman, chekinar alam.
Tunlar tushimdasan, kunlar yodimda, Men hayot ekanman, hayotsan sen ham. Mana bu juda soz! – dedilar. – Endi ikki kishi uchun yashab, ikki kishi uchun yozishing kerak. Alamni qalam ko‘taradi. Lekin g‘am-anduhga muk tushib yotish hammaning ham qo‘lidan keladi. Yengishga qodirligingni tabriklayman. Omon bo‘l! – deb chiqib ketdilar.
Charchoqlarimni bahor o‘zining zilol, mayin kaftlari bilan silab o‘tgan kabi yengil o‘rnimdan turdim…” Hayot shiddatli daryo kabi oqaveradi, yangi zamonlarning yangi avlodlari tarixga kirib kelaveradi. Zulfiyaxonim kabi “Baxtim shu – O‘zbekning Zulfiyasiman”, deb faxrlangan va bu iftixorga munosib yashagan insonlar nasllarga ibrat bo‘lib qolaveradi.


ADABIYOTLAR
1. Aminov M., Madvaliyev A., Mahkamov N., Mahmudov N. Ish yuritish. (amaliy qo‘llanma) – Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2017.-455 b.
2. Mahmudov N., Rafiyev A., Yo‘ldoshev I. Nutq madaniyati va davlat tilida ish yuritish (Darslik)-Toshkent: Cho‘lpon, 2013.
3. Lutfullayeva D. Mustaqillik davri rasmiy-idoraviy ish uslubi taraqqiyoti. (Monografiya.)-Toshkent, 2020.