O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

Kеrаkli jihоz vа mаtеriаllаr: Mikrоskоp MBR-1, MBI-3, «BIОLАM», dоimiy prеpаrаtlаr, tаrqаtmа mаtеriаllаr vа tаblitsаlаr.
Dаrsning mаqsаdi: Gametogenez jarayoni va jinsiy hujayralarning tuzilishini o’rgаnib оlish.
Spermatogenez. Erkaklar jinsiy hujayrasi – spermatozoidlar urug‘donning egri-bugri kanalchalarida paydo bo‘ladi. Sper­matogenez deb nom atanuvchi bunday jarayon balog‘at yoshiga yetganlarda boshlanadi. Urug‘donda spermatozoidlarning ishlab chiqarilishi jinsiy aktivlik so‘nguncha davom eta beradi va eg­ri-bugri nay devorida spermatogenezning turli davriga mansub bo‘lgan jinsiy hujayralar ma’lum bir tartibda joylashadi. Spermatogenez jarayoni 4 davrga bo‘lib o‘rganiladi: 1) ko‘payish; 2) o‘sish; 3) yetilish; 4) shakllanish.
Ko‘payish davrida spermatogoniy hujayralari son jihatidan ortib boradi. Spermatogoniy hujayralarinipg o‘lchamlari juda kichik. Ular spermatogen epiteliyning tashqi – periferik qavatini tashkil qiladi va bevosita bazal membrana ustida yotadi. Bazal membranada yotgan hujayralar qavati bo‘linadi, natijada, hujayralar soni ko‘payadi va bu holat sig‘ishmagan hujayral rnpig yuqori qavatga ko‘tarilishiga olib keladi. Bu hujayralar endi mitotik bo‘linish qobiliyatini yo‘qotadi va spermotogenezning keyingi o‘sish davriga o‘tadi.
O‘sish davriga o‘tgan hujayralarning o‘lchamlari osha boshlaydi. Bu davr yirik birinchi tartibli spermatotsitlar hosil bo‘lishi bilan xarakterlanadi. Bu hujayralar egri-bugri nay devorida spermatogen epiteliydan keyingi ikkinchi qavatni egallaydi.
Yetilish davrining boshlanishi bilan birinchi tartibli spermatotsit ikkinchi tartbli spermatotsit (prespermatidlar)ga bo‘linadi. Yetilish davrining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri shundaki, hosil bo‘lgan prespermatidlar interkinez davrinig o‘tamasdan qayta ikkiga bo‘linadi. Bunday bo‘linishi redaksion bo‘linish yoki meyoz deb ataladi.
Xulosa qilib aytganda, mitozdan meyozning farqi xromoso­malarning kon’yugatsiyasi yuz berishi va yetilish davrining bi­rinchi bo‘linishi va ikkinchi bo‘linishi orasida interkinez davri­ning yo‘qligidir. Bu esa spermatidlarda xromosomalar sonining ikki marta kamayishiga sababchi bo‘ladi.
Demak, yetilish davrining oxirida boshlang‘ich 1 ta spermatogen epiteliydan gaploid xromosoma tutgan 4 ta spermatid hosil bo‘ladi. Spermatidlar boshqa bo‘linmaydi va oxirgi shakllanish davriga o‘tadi.