O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti “iqtisodiyot

Nazorat uchun savollar:
1 Mulk huquqi tushunchasi nima?
2 Yuridik shaxsning o‘ziga xos xususiyatlari qanday?
3 Tijorat va notijorat tashkilotlari o‘rtasidagi farq nima?
4 Tijorat tashkilotlari (korxonalar) qanday tashkiliy-huquqiy shakllarda faoliyat yuritishi mumkin?
5 Qanday asosiy xususiyatlar va korxonalar qanday tasniflanadi?
6 Korxonani kichik deb tasniflash mezonlari qanday?
7 Korxonani tashkil etish va ro‘yxatga olish tartibi qanday?
8 Korxonalarni qayta tashkil etishning shakllari qanday?
9 Qanday hollarda va qanday qilib korxona tugatilishi mumkin?

4-mаvzu. Аvtоmоbil trаnspоrti kоrхоnаlаrining аsоsiy fоndlаri
Reja
1.Аvtоmоbil trаnspоrti kоrхоnаlаrining аsоsiy fоndlаri, ulаrning tаrkibi vа tuzilishi.
2.Аsоsiy fоndlаr хаrаkаtini hisobgа оlish vа bахоlаsh.
3.Аsоsiy fоnddаrning mа’nаn vа jismоnаn eskirishi.
4.Аsоsiy fоndlаrdаn fоydаlаnish ko‘rsatkichlаri.
5.Аsоsiy fоndlаrdаn fоydаlаnish sаmаrаdоrligini оshirish yo‘llаri.

4.1.Аvtоmоbil trаnspоrti kоrхоnаlаrining аsоsiy fоndlаri, ulаrning tаrkibi vа tuzilishi
Har bir avtotransport korxonasida (ATK) ishlab chiqarish jarayoni ishlab chiqarish vositalari, ya'ni asosiy va aylanma mablag‘larning moddiy mazmunini tashkil etuvchi mehnat vositalari va mehnat ob'ektlari ishtirokida amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish vositalarini asosiy va ishchi fondlarga kiritish ishlab chiqarish jarayonida ishtirok etish xususiyatiga va tayyor mahsulotni shakllantirishda ularning roliga qarab amalga oshiriladi.
Transportning asosiy fondlari ko‘plab ishlab chiqarish davrlarida to‘liq ishtirok etadigan mehnat vositasidir, ayni paytda ularning tabiiy shaklini saqlab qoladi va uning qiymatini yangi ishlab chiqarilgan mahsulotga uning eskirishi bilan qismlarga o‘tkazadi.
Ishlab chiqarish vositalarini (mol-mulkni) asosiy fondlarga ajratish mezonlari ularning amal qilish muddati (bir yildan ortiq) va ularning qiymati hisoblanadi.
Kengaytirilgan ko‘payish jarayonida afning ishtirok etish xususiyatiga qarab, ular ishlab chiqarish va ishlab chiqarish bo‘lmagan asosiy fondlarga bo‘linadi.
Ishlab chiqarishning asosiy fondlari transport jarayonida bevosita yoki bilvosita ishtirok etadigan va o‘z xarajatlarini amalga oshirilgan transport vositalariga o‘tkazadigan mehnat vositasidir.
Korxonaning balansida bo‘lgan ishlab chiqarish bo‘lmagan uy - joylar, bolalar va sport muassasalari, madaniy va maishiy xizmat ko‘rsatishning boshqa ob'ektlari.
Noishlab chiqarish fondi ishlab chiqarish hajmi va mehnat unumdorligining o‘sishiga bevosita ta'sir ko‘rsatmasa-da, ularning doimiy o‘sishi ishchilarning moddiy va madaniy turmush darajasini oshirish bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, natijada korxonalar faoliyatiga ta'sir ko‘rsatadi.
1.Hozirgi vaqtda standart tasnifga muvofiq korxonalarning asosiy kapitali bir hil ishlab chiqarish maqsadiga va tabiiy-moddiy xususiyatlarga qarab quyidagi guruhlarga bo‘linadi:
2 binolar-zarur ish sharoitlarini yaratish uchun mo‘ljallangan arxitektura va qurilish ob'ektlari (Garajlar, ustaxonalar, ma'muriy binolar).
3 inshootlari-muayyan texnik vazifalarni bajarish uchun mo‘ljallangan muhandislik va qurilish inshootlari (yoqilg‘i omborlari, gaz stantsiyalari, kanopiler, estakada, kirish yo‘llari, avtomobil yo‘llari, suv minoralari va boshqalar).
4 tishli qurilmalar-turli turdagi energiya, shuningdek, suyuq va gazsimon moddalar (neft quvurlari va gaz quvurlari, suv tarmoqlari, elektr tarmoqlari, issiqlik tarmoqlari va boshqalar) uzatiladigan qurilmalar.
5 mashina va uskunalar, shu jumladan.:
A) energiya ishlab chiqarish va konvertatsiya qilish uchun mo‘ljallangan quvvat mashinalari va uskunalari (elektr motorlar, generatorlar, motorlar);
B)ish mashinalari va uskunalari (kir yuvish mashinalari, suv o‘tkazmaydigan vulkanizatsiya apparatlari, dastgohlar, matbuot, bolg‘alar, ko‘tarish va transport mexanizmlari va boshqalar);
C) o‘lchash va nazorat qilish asboblari va
D) hisoblash texnikasi
E) boshqa mashina va uskunalar.
6 yuk va odamlarni korxona ichida va tashqarisida tashish uchun mo‘ljallangan transport vositalari.
7 barcha turdagi asboblar va mashinalarga biriktirilgan qurilmalar.
8 ishlab chiqarish uskunalari.
9 iqtisodiy inventarizatsiya.
Asosiy vositalarning tuzilishi-har bir guruhning umumiy qiymatdagi ulushi. Turli atklarda asosiy vositalarning tuzilishi avtomobil parkining tarkibiga, texnik xizmat ko‘rsatish va joriy ta'mirlash uchun ishlab chiqarish binolarining mavjudligiga, garaj jarayonlarini mexanizatsiyalash darajasiga, transport vositalarining ishlash rejimiga va boshqalarga qarab farq qilishi mumkin.
Asosiy ishlab chiqarish fondlari, ish mavzusiga ta'siri darajasiga qarab, faol va passiv bo‘linadi. Ishlab chiqarish jarayonida bevosita ish mavzusiga ta'sir ko‘rsatadigan asosiy vositalar faoldir. Boshqa barcha asosiy vositalar passiv deb ataladi, chunki ular to‘g‘ridan-to‘g‘ri ish mavzusiga ta'sir qilmaydi, balki ishlab chiqarish jarayonining normal oqimi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Ishlab chiqarish tuzilishi OPFNING turli guruhlarining moddiy va tabiiy tarkibi bo‘yicha umumiy o‘rtacha yillik qiymatiga nisbati degan ma'noni anglatadi.