O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi I. U. Raxmonov

m
4
1
m
3
m
3
1
m
2
m
2






C
1
=1

1,05
– yakshanba va bayram kunlarida ishlashni hisobga olib 
boradigan koeffitsient. 
C
2
=0,8

 0,9
– bir oy davomida quvvat o‘zgarishini hisobga oladigan 
koeffitsient. 
3. Bundan tashqari, yillik aktiv quvvat sarfi quyidagicha aniqlanishi 
mumkin: 


yil
yil
rt
o
yil
nom
ish
yil
Т
Р
T
Р
К
Э
.
'
.


T
yil
- korxona yoki sexning bir yillik ish fondi (haqiqiy ish soati); 
P
nom 
- elektr iste’molchilarini quvvati; 
P
o’rt.yil
- o‘rtacha quvvat; 

---

61 
α 
- texnologik ma’lumotlar asosida energiya iste’molini smenalar 
bo‘yicha aniqlovchi yillik koeffitsient. 
α 
- koeffitsienti ayrim smenalarini tekis yuklanmasligini, yuklanishni 
mavsumiy tebranishini, hamda ishlab chiqarishni doimiy emasligini, 
yakshanba va bayram kunlari ishlashini hisobga oladi. 
yil
rt
o
yil
T
P
Э
.
'


4. Loyiha ishini bajarish arafasida yillik elektr energiya sarfini 
taxminan quyidagicha aniqlash mumkin: 
m
m
yil
T
Р
Э

Bu yerda,
T
m
- yuklama maksimumlarini bir yilda qabul qilinish vaqti; 
P
m
- aktiv maksimal quvvat. 
5. Yoritish qurilmalari uchun aktiv energiyani yillik sarfi: 
yo
m
yo
nom
yo
t
yil
Т
Р
К
Э
.
.
.



Bu yerda, 
K
t.yo
- yoritish kurulmalarining talab koeffitsienti; 
P
nom.yo
 
- yoritish kurulmalarining nominal quvvatlari yig‘indisi; 
T
m.yo
 
- yoritish yuklamasi uchun quvvat maksimumini bir yildagi 
ishlatish vaqti. 
6. Reaktiv energiyani bir yildagi sarfi quyidagi ifodalar bo‘yicha 
aniqlanadi: 
2
1
4
4
3
3
2
2
1
.
'
2
.
)
(
;
C
C
T
T
T
T
Q
Э
tg
Э
Э
Т
Q
Э
rt
o
r
a
r
r
m
m
r










Bu yerda, 
Q
o’rt.
- eng og‘ir yuklangan smena uchun o‘rta reaktiv 
quvvat; 
Q
m
- maksimal reaktiv quvvat; 
tgφ
2
- quvvat koeffitsientini bir yil davomidagi o‘rtacha qiymati 
bo‘yicha aniqlanadi; 

---

62 
T
m.r
- reaktiv energiya maksimumini bir yilda ishlatilish soati. 
4.3. Hisobiy yuklamani aniqlashning yordamchi usullari. 
1.
 
Mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan elektr energiyasining 
solishtirma sarfiga asoslangan usul. 
Yuklamalar grafiklari davomli o‘zgarmas yoki juda kam o‘zgaradigan 
elektr iste’molchilar uchun smenaga taaluqli bo‘lgan o‘rtacha quvvatni 
hisobiy yuklagan sifatida qabul qilinadi. Bular turkumiga ventilyatorlar, 
nasoslar, kompressorlaning elektr yuritmalari, elektroliz vannalarining 
to‘g‘irlagich agregatlari qarshilik pechlari, kimyo va qog‘oz sanoatidagi 
ko‘plab iste’molchilar kiradi. Bunday iste’molchilarning hisobiy 
yuklamalarini mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan elektr energiyasining 
solishtirma sarfi orqali topish maqsadga muvofiqdir: 
m
s
s
a
m
s
x
Т
Э
N
P
.
.
.


Bu yerda, 
Э
a.s
- elektr energiyasining mahsulot birligiga to‘g‘ri 
keladigan solishtirma sarfi, kVt·soat; 
N
s.m
 
- smenada tayyorlanadigan 
mahsulotlar soni; 
T
s.m
- eng katta yuklamali smena davomiyligi, soat. 
Mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan elektr energiyasining miqdori mavjud 
korxonalardagi elektr sarf ko‘rsatgichlarini tahlil qilish natijasidagi 
aniqlanadi. Quyidagi jadvalda korxonalarning ba’zi mahsulotlari uchun 
belgilangan elektr energiyasining o‘rtacha me’yorlari keltirilgan. 
4.2-jadval
Mahsulot 
O‘lchov birligi 
Sarfning 
o‘rtacha 
solishtirma 
me’yori 
Cho‘yan 
Elektrotexnik po‘lati 
Marten po‘lat 
Qora metall prokati 
kVt·s/T 
9,7 
677,2 
11,9 
102,5 

---

63 
Po‘lat trubalar 
133,3 
Siqilgan havo 
kVt·s/ming m
3
80 
Temir madan qazib chiqarish 
Margens madan qazib chiqarish 
kVt·s/T 
56,5 
90,2 
Neftni qayta ishlash 
Gazni qayta ishlash 
kVt·s/T 
kVt·s/ming m
3
29,5 
15,8 
Arralangan yog‘och 
kVt·s/ming m
3
19 
Sement 
Temir beton konstruksiyalari 
Asbit 
kVt·s/T 
kVt·s/m
3
kVt·s/T 
106 
28,1 
600,5 
Paxta ipli gazlama 
Junli gazlama 
Shoyi gazlama 
kVt·s/ming m
3
1100 
2390 
1210 
Agar ayrim texnologik agregatlar bo‘yicha elektr energiyasining 
solishtirma sarfi 
Э
a.si
ma’lum bo‘lsa, u holda hisobiy yuklama ushbu 
munosabatlar orqali aniqlanishi mumkin: 
Sex uchun 
.
.
.
1
.
.
.
us
x
s
m
n
i
y
si
a
s
x
P
Т
N
Э
P




Zavod uchun 
x
m
m
uz
x
s
x
z
x
K
P
P
P
.
1
.
.
.










Bu yerda, 
Э
a.si

N
y.i
- ayrim agregat uchun elektr energiyasining yillik 
sarfi; 
P
x.us
, P
x.uz
- eng ko‘p yuklangan smena uchun umumsex va 
umumzavod iste’molchilarining hisobiy quvvatlari; 
T
m.s
- sex aktiv 
yuklamasi maksimumining soatlar soni(ma’lumotnomalardan olinadi); 
n
- 
sexdagi agregatlar soni; 
m 
- zavod sexlarining soni; 
K
m.x
- 
maksimumlarning har xillik koeffitsienti. 
Elektr energiyani solishtirma sarfi usulini sanoat korxonasining ishlab 
chiqaradigan yillik mahsulotining miqdori ma’lum bo‘lganda dastlabki 
hisoblashda ishlatish mumkin. Bu usulning afzalligi shundan iboratki, 

---

64 
hisobiy yuklama aniqlanayotganda elektr iste’molchilarning nominal 
quvvatlarini bilishning zaruriyati yo‘q.