O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

5.6. Nazorat uchun savollar
1.
Sovitish tizimining vazifasini ayting? 

---

26 
2.
Sovitish tizimi elementlari nimalardan tashkil topgan? 
3.
Suv nasosining vazifasi nimadan iborat? 
4.
Suv nasosi nima yordamida va qayerdan harakatni oladi? 
5.
Radiatorning vazifasi nimadan iborat? 
6.
Radiator qopqog‘ida qanday klapanlar bor? 
7.
Radiatorga bug‘-havo klapani nima maqsadda qo‘yilgan? 
8.
Kengaytirish bachogining vazifasi nimadan ibrat? 
9.
Termostatning vazifasi nimadan iborat? 
10.
Suyuq va qattiq to‘ldirgichli termostatlar bir-biri bilan nima 
bilan farq qiladi? 
11.
Sovitish tizimida suyuqlikning optimal harorati qaysi oraliqda 
bo‘lishi kerak? 
12.
Sovitish tizimida termostatning o‘rnatilishi sababi nima? 
13.
Shamol parrak (ventilyator) nima uchun kerak? 
14.
Suyuqlik bilan sovitish tizimi havo bilan sovitish tizimiga 
nisbatan qanday afzalliklarga ega? 

---

27 
6 – LABORATORIYA ISHI 
 
DVIGATELNING MOYLASH TIZIMI TUZILISHI VA 
ISHLASH PRINSIPINI O‘RGANISH
 
6.1. Ishdan ko‘zda tutilgan maqsad: 
Dvigatelning moylash tizimining tuzilishi, ishlash prinsipini va 
detallarining konstruksiyalarini o‘rganishdan iborat.
 
6.2. Ish bo‘yicha qisqacha nazariy ma’lumotlar 

Dvigatel detallarining ishqalanib ishlashi ularning yeylishiga va 

qizishiga olib keladi. Shuning uchun dvigatelning ishqalanuvchi detal 
yuzalariga uzluksiz ravishda moy yuborib turish zarur. Bu vazifani 
dvigatellarda moylash tizimi bajaradi. Moylash tizimi dvigatel 
ishlayotganda uning ishqalanuvchi yuzalariga kerakli miqdorda moy 
yetkazib beradi, natijada ishqalanuvchi yuzalar qisman soviydi, 
yeyilishi ko‘payadi va detallarning yeyilishiga sababchi moyga 
yopishgan zarrachalar moy bilan birga karter tubiga tushadi va bu moy 
keyin filtrlanadi.
Zamonaviy avtomobil dvigatellarida asosan kombinatsiyalashgan 
moylash tizimi qo‘llaniladi. Bunday moylash tizimida zo‘riqib 
ishlaydigan detal yuzalariga moy bosim ostida majburiy yuboriladi. 
Bunday yuzalarga tirsakli va taqsimlash vallarining podshipniklari 
(ayrim dvigatellarda taqsimlash valining mushtchalari ham), 
koromislo vtulkalari kiradi. Qolgan ishqalanuvchi yuzalarga 
sachratish va tomchi usuli bilan yuboriladi. Unday yuzalarga silindr 
devorlari, porshen va porshen halqalari, porshen barmoqlari, 
taqsimlash valining mushtchalari, turtkichlar, klapanlar sterjeni kiradi. 
Kombinatsiyalashgan moylash tizimiga quyidagi mexanizm va 
tuzilmalar kiradi: moy saqlagich, moy qabul qilgich, moy nasosi, moy 
filtrlari, moy radiatori, moy kanallari, moy klapanlari.
Moy nasosi
moyni bosim ostida dvigatel mexanizmlarining 
ishqalanuvchi yuzalariga, shuningdek, moyni tozalash va sovitish 
tuzilmalaiga yuborish uchun xizmat qiladi. Avtomobil dvigatellarida, 
asosan, shesternali nasoslardan foydalanib, ular oddiy tuzilgan va 
ishonchli ishlaydi. 

---

28 
6.1 – rasm. Moylash tizimining oddiy sxemasi: 1 – mayin filtr;
2 – termometr; 3 – moy radiatori; 4 – saqlagich klapahi; 5 – jo‘mrak;
6 – moy qabul qilgich; 7 – moy nasosi; 8 – reduksion klapan;
9 – o‘tkazish klapani; 10 – dag‘al filtr; 11 – manometr; 12 – asosiy 
moy kanali; 13 – tirsakli valning o‘zak bo‘yinlari; 14 – taqsimlash 
valining bo‘yinlari; 15 – koromislo o‘qi; 16 – moy sathini o‘lchagich; 
17 – moy quyish bo‘g‘zi patrubogi.
Moy filtrlari
moyni dvigatel yeyilishi natijasida hosil bo‘lgan 
metall zarrachalaridan va boshqa ifloslantiruvchi
elementlardan 
tozalaydi. Moy filtrlari to‘la o‘tkazuvchi, ya’ni moylash tizimiga 
ketma-ket ulanib moyning hammasi filtrdan o‘tkaziladi. Moy
filtrlari dag‘al va mayin moy tozalash filtrlariga bo‘linadi.