Oʻzbeкiston respubliкasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi m. M. Kadirov axborot texnologiyalari

Bilimlar bazalari
. Ular muammoli sohalarni, shuningdek, 
faktlar oraligʻidagi mantiqiy bogʻlikni bayon etadi. Bazada 
markaziy oʻrinni qoidalar egallagan. Qoida muayyan bir sharoitda 
nima qilish kerakligini belgilaydi va u ikki qismdan iborat boʻladi:
Birinchisi, bajarilishi mumkin boʻlgan yoki boʻlmagan shart-
sharoit.
Ikkinchisi, agar sharoit bajariladigan boʻlsa, amalga oshirilishi 
kerak boʻlgan xatti-harakat.
Ekspert tizimi foydalaniladigan barcha qoidalar tizimini tashkil 
etadi. Bu tizim oddiy tizimga qiyoslaganda ham bir necha minglab 
qoidalarni oʻz ichiga oladi.
Barcha bilim turlari, predmet sohasi xususiyati va loyihaning 
(bilim bo‘yicha mutaxassisning) malakasiga bogʻliq holda u yoki 
bu darajada oʻxshashlik bilan bir yoki bir necha semantik modellar 
yordamida ifodalanishi mumkin.
Interpretator.
Bu ekspert tizimining bir qismi boʻlib, bazadagi 
bilimlarni ma’lum bir tartibda qayta ishlaydi. Interpretatorning ish 
texnologiyasi 
qoidalar 
majmuining 
ketma-ketligini 
koʻrib 
chiqishga olib boradi. Agar qoidadagi shartlarga rioya etilsa, 
ma’lum hatti-harakatlar bajarilsa foydalanuvchiga ham uning 
243

---

muammolarini yechish variantlari taqdim etiladi. Bundan tashqari 
koʻpgina ekspert tizimlarida quyidagi qoʻshimcha bloklar kiritiladi: 
ma’lumotlar bazalari, hisob-kitob bloki, ma’lumotlarni kiritish va 
tuzatish bloki.
Hisob-kitob bloki boshqaruv qarorlarini qabul qilish bilan 
bogʻliq holatlarda zarur boʻladi. Ayni paytda reja, jismoniy, hisob-
kitob, hisobot va boshqa doimiy, hamda tezkor koʻrsatkichlarni oʻz 
ichiga olgan ma’lumotlar bazalari muhim rol oʻynaydi. 
Ma’lumotlarni kiritish va tuzatish blokidan ma’lumotlar bazasidagi 
joriy oʻzgarishlarni tezkor va oʻz vaqtida aks ettirish uchun 
foydalaniladi.