O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Deviantlik va delinkvetlik
– me'yoriy axloqdan chiqishning ikkita 
shaklidir. Birinchi shakl nisbatan kam ahamiyatga ega, ikkinchisi esa katta 
ahamiyat kasb etadi.
79
Добреньков в.И. , Кравченко А.И. социология: В 3 т. Т.3: Ижтимоий институтлар ва жараѐнлар. – М.: 
ИНФРА-М, 2000 г. – С. 462. 

---

231 
Bunda gap bezori o‗smirlarning ko‗cha guruhlari to‗g‗risida borib, 
deviatsiya sifatidagi navbatdagi harakatga o‗z a'zolaridan birini ishtirok 
etmasligidir. Bu harakatlar deviant axloq kabi militsiya va bu ko‗chada 
turuvchilarning ko‗pchiligi tomonidan ko‗rib chiqiladi. Qayd etish kerakki, 
Kravchenko delinkvent harakatlarga yozilgan me'yorlar va qonunlarga zid bo‗lgan 
harakatlarni kiritib, biz bu yerda jinoyat deb ataymiz.
Delinkvent axloq qonunlarga qarshi bo‗lgan keng turdagi harakatlarni 
qamrab oladi. Axloqning ko‗plab turli shakllari ijtimoiy muhokama qilinishi 
kerak. Deviant axloq narkotiklar iste'mol qilishdan tortib futbol firibgarligacha va 
hattoki jodugarlik va sehr bilan shug‗ullanishni qamrab oladi. Deviatsyai 
sotsiologiyasi an'anaviy kriminologiyaga nisbatan ko‗p jinsli axloq toifalarini 
o‗rganish ob'ekti sifatida turadi. 
Ingliz sotsiologlari fikricha jamiyatdagi yoshlar tomonidan qilinadigan 
odatiy qoidabuzarliklarga o‗g‗irlik, begona uyni buzish va sindirish kirib 17 
yoshdan kattalar o‗rtasida kuch ishlatish bilan bog‗liq jinoyatlar ko‗pchilikni 
tashkil qiladi. Yoshlar jinoyatchiligining ko‗plab sotsiologik nazariyalari bu 
jinoyatlarni shahardagi o‗g‗rilarni o‗rganish natijalaridan foydalanib, kriminal 
jamiyat va ularning imkoniyatlari qamrovini bilib tushuntiradi.
Jinoyatchilikka umumiy qarashlardan biri bu jinoyatchi-shunchaki yomon 
odam, u bilan muloqot qilishnig yagona usuli unga jazo berishdir.
Saudiya Arabistoni va bosh musulmon mamlakatlarida bugungi kunda ham 
o‗g‗rilik uchun qo‗l kesilib, ko‗pgina boshqa jinoyatlarga o‗lim jazosi beriladi. Bu 
ommaviy tarzda ijro etiladi, ammo bazan barcha jamoaning bo‗lishi talab qilinadi.
Deviant axloq ikkita guruhga bo‗linadi: 
1. 
ruhiy sog‗lik me'yorlaridan farq qiluvchi axloq
2. 
insoniyatning manaviy-axloqiy me'yorlaridan farq qiluvchi axloq.
80
. 
Deviant axloq namoyon bo‗lishining asosiy shakllari quyidagilar 
ichkilikbozlik va alkogolizm; Foxishalik; suitsidal axloq; jinsiy kasalliklar 
80
П.Д. Павленок. Ижтимоий хизматлар асоси: дарслик. – М: Инфра-М, 1997. – С. 265. 

---

232 
asosidagi deviant axloq; huquqbuzarlik va narkomaniya. Bu tushunchalar o‗rtasida 
farqlar mavjud. Ularga batafsil to‗xtalamiz 
Alkogolizm –sprili ichimliklarga patologik qaramlik va shaxsning ijtimoiy-
axloqiy zavol topishi Ichkilikbozlik – bu muntazam alkogol iste'mol qilish, 
ijtimoiy moslashuvning buzilishidir. Rus sotsiologlari o‗tkazgan tadqiqotga ko‗ra 
yirik sanoat korxonalarida 99% erkak va 97% ayollar alkogol iste'mol qiladi.
Ichkilikning motivlari quyidagilar: ko‗ngil ochish, yaqin atrofning ta'siri, ichkilik 
an'analariga rioya qilish, muhim kunlarni nishonlash, ishdagi ko‗ngilsizliklar.
81
. 
Alkogolga qaramlik bosqichma-bosqich shakllanadi va murakkab o‗lchovlar 
bilan belgilanadi. Sprili ichimlikka havas inson axloqida quyidagilarni namoyon 
qiladi: ichishga tayyorlanishda behalovatlikning oshishi, qo‗l urishtirish, ruhiy 
ko‗tarinkilik. Qancha ko‗p vaqt alkogol ichilsa ichishdan shuncha kam quvonch 
tuyiladi.. 
Alkogolizmning shakllanishida bir qator omillar ta'sir qiladi: irsiy omillar, 
xarakter, shaxsiy individual xususiyatlari va atrof muhit ta'siri. Shunindek moddiy 
holat va ta'limning kamligi ham buning omiliga kiradi.