2. O‘zgaruvchan tok generatorlari. O‘zgaruvchan tok generatori induksiya hodisasini amalda qo‘llashga asoslangan. O‘zgaruvchan tok generatorining ishlash prinsipi o‘zgarmas tok genratorining ishlash prinsipi bilan bir xil. O‘zgaruvchan tok generatorining konstruksiyasi o‘zgarmas tok generatorining konstruksiyasidan kollektor bilan farqi shundaki, o‘zgaruvchan tok generatorlarida kollektor yo‘q. Rotorning o‘ramidagi o‘zgarmas tok hosil qilgan o‘zgarmas magnit oqimi po‘lat rotorning qutblari rotor bilan stator orasidagi bo‘shliqni va statorning g‘altagini kesib o‘tadi. Agar rotor aylanayotgan bo‘lsa, u holda aylanadigan magnit maydoni hosil bo‘ladi. Statordagi faza o‘ramlarining simlarini kesib o‘tib, ularda elektr yurituvchi kuch hosil qiladi. Bu o‘ramlardagi o‘zgaruvchan tokning chastotasini 50 gers etib qabul qilingan. O‘zgaruchan tok generatorining chastotasi rotor aylanishining tezligiga bog‘liq, shuning uchun rotorning aylanish tezligi aniq bo‘lishi kerak. Agarda generatorp qutblarga ega bo‘lsa, rotor esa minutigan marta aylansa, u holda o ‘zgaruvchan tokning chastotasi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
Generator rotorining bir minutidaga aylanishi quyidagi formula bo‘yicha topiladi:
Bu formuladan ma’lumki, generatorda o‘zgaruvchan tokning chastotasi rotorning aylanish tezligi o ‘zgarishi bilan o ‘zgaradi. Rotor qanday chastota bilan aylansa, magnit maydonining yig‘indisi ham shunday chastota bilan aylanadi. Shuning uchun ham bunday mashina sinxron generatori deb ataladi. 2-rasm da sinxron generatorining tuzilish sxemasi ko‘rsatilgan:
2-rasm. Sinxron generatorining tuzilish sxemasi:1—stator; 2—rotor
Sinxron generatorlar turbogidro va dizel generatorlarga bo‘linadi. Turbo generato rlar bug ‘ yoki gaz turbinalari bilan birga tayyorlanib, qutblari bo‘linmaydi. Ularning o‘qlari gorizontal holatda joylashgan. Elektrostansiyalarda o‘matiladigan generatordagi rotorlar o‘qlarining diam etrlari m exanik qattiqlikni hisobga olib, 1 — 1,5 m bo‘ladi. Rotorning uzunligi o‘q egilishini hisobga olgan holda 7,5—8,5 m etrni tashkil etadi. Turbogeneratorlarni suv va yodorod bilan sovitish hisobiga 800-1200 M Vt quvvatga ega bo‘lgan generatorlar ishlab chiqilgan.
1MVt=1000kVt=1000000 Vatt
Gidrogeneratorlar suv kuchi bilan aylantiriladi. Ularning bir minutda aylanish chastotasi 50 —500 a y l/m in . bo‘ladi. Bu generatoming qutblarini ko‘p qutbli qilib ishlab chiqariladi va quvv atlari 500 MVt gacha, rotorning diametri 15 metr, uzunligi esa 2 metr bo‘ladi. Kuchli gidrogeneratorlarning o‘qlari vertikal holatda ishlab chiqariladi.
