Mirza Abduazim Somiy Bo„stoniy (1838-39-1914 y. keyin) Buxorolik
mashhur tarixshunos olim va shoir. Somiy bir necha tarixiy asar yozib qoldirgan,
jumladan «Tuhfayi shohiy» (Podshoning tuhfasi), «Tarixi salotini Mang‗itiya»
(Mang‗it hukmdorlari tarixi) asarlaridir. Uning «Tuhfayi shohiy» (1900-1902 yy.)
ham, «Tarixi salotini Mang‗itiya» (1907) ham bir davr tarixiga, Buxoro
amirligining amir Muzaffar davridagi tarixiga bag‗ishlangan. Biroq ular ma‘lum
darajada bir-biridan farq qiladi. «Tarixi salotini Mang‗itiya» nisbatan ob‘ektiv
yozilgan. Asarning ahamiyati shundaki, unda Buxoro xonligining O‗rta Osiyoning
Rossiya tarafidan bosib olinishi arafasida iqtisodiy va siyosiy ahvoli, Buxoro-
Rossiya munosabatlari bir muncha keng yoritilgan.
Mirza Salimbek. To‗la ismi: Mirza Salimbek ibn Muhammad Rahim XIX
asrning ikkinchi yarmi va XX asrning birinchi choragida o‗tgan tarixchi. Hayot va
faoliyati haqida quyidagilar ma‘lum: 1850-51 yillarda tug‗ilgan (Buxoro) 1871 yili
Narpay va Ziyovuddin hokimiga kotib bo‗lib ishga kirdi, lekin olti oydan keyin
amir Muzaffarning amri bilan Toshkentga kuzatuvchi qilib yuborilgan. Mirza
Salimbek Toshkentga choyfurush qiyofasida keladi va bu yerda 12 yil istiqomat
qiladi. 1880-1883 yillarda u amir huzurida, 1884-1885 yillarda Turkiston general-
gubernatori huzurida, Buxoro vakili bo‗lib turdi. 1885 yili Mirza Salimbek Somjin
tumaniga amlokdor qilib tayinlanadi. Shundan keyin uning martabasi yil sayin
ortib boradi. 1888-1893 yillarda Nurota, Boysun shahrining mirshabi, 1893-1920
yillarda Nurota, Boysun, Serobod, Shahrisabz, Chorjo‗y viloyatlarining hokimi va
bosh zakotchi vazifasida turdi. Inqilobdan keyin (1920) u ba‘zi sovet
tashkilotlarida, Buxoroda tashkil etilgan «Anjumani tarixi» (Tarixshunoslar
jamiyati) da xizmat qildi, juda ko‗p asarlar yozdi. Tarixchilar uchun eng muhimi
uning so‗nggi asari «Tarixi Salimiy»dir. Asarning yozilgan yili noma‘lum.
Tadqiqotchilarning fikricha asar 1920 yillarda yozilgan.
148
Asarda, amir Muzaffar davrida Hisor, Ko‗lob, Boljaun, Qorabegin va
Darvozda bo‗lib o‗tgan feodallar isyoni, Buxoro-Qo‗qon, Buxoro-Rossiya
munosabatlari, Buxoro xonligining XIX asrning ikkinchi yarmidagi umumiy
ahvoli, ma‘muriy tuzilishi haqida qimmatli ma‘lumotlar bor.
