O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti baxtiyar Ergashev manbashunoslik va tarixshunoslik darslik
Yüklə 2,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Muhammad Solih Toshkandiy.
To‗la nomi: Muhammad Solih domla Rahim Qoraxo‗ja o‗g‗li. Toshkentli yirik tarixchi. U 1830 yil tug‗ilgan. 1840 149 yildan 1863 yilgacha Toshkent, Qo‗qon, Buxoroning nufuzli madrasalarida ta‘lim olgan, arab, fors tillarini mukammal bilgan. Tarixchi olim Muhammad Solih o‗lkani tarixini o‗rganishda 25 yildan ortiq vaqt sarfladi. Nihoyat 1863-1888 yilgacha izlanishlar samarasi sifatida uning «Tarixi jadidayi Toshkent» (Toshkentning yangi tarixi) deb atalgan va ikki jilddan iborat kitobi yozilgan. Birinchidan jildda qadim zamonlardan to XV asr oxirgacha Sharq mamlakatlarida, shuningdek O‗rta Osiyoda bo‗lib o‗tgan voqealar, ikkinchi jildda esa Farg‗onaning XV asr oxiridan to XIX asrning 80-yillarigacha bo‗lgan ijtimoiy siyosiy tarixi bayon etiladi. Asarning ilmiyligi shundaki, Toshkent shahri va viloyatiga doir tarixiy, jug‗rofiy ma‘lumotlar atroflicha, izchillikda berilib, Toshkentning XIX asr qiyofasi shu asar orqali mukammal yozildi. Shaharning devor va qo‗rg‗onlari, ularning orasidagi masofa, toponimik ma‘lumotlar, shaharning 12 darvozasi, dahalari, masjid-madrasalari, hammomlari, bozorlari, hunarmandchilik sohalari, qishloq xo‗jalik, qabriston va maqbaralari, suv ta‘minot shahobchalari, bog‗lar, mevayu- sabzavotlar, ekin-tekinlari siyosiy tarzda bayon qilingan. Turkiston o‗lkasini o‗rganishda statistika komitetlari ham ma‘lum rol o‗ynaydi. 1868 yil yanvarida Turkiston statistik komiteti tuzildi. Uning tashabbusi bilan 1872 yilda «Turkiston o‗lkasi statistikasi uchun materiallar» chiqarida boshlandi (1872-1876 yillarda hammasi bo‗lib besh to‗plam chiqarildi). 1887 yil 1- yanvardan boshlab Sirdaryo (Toshkent), Samarqand (Sam), Farg‗ona (Yangi Marg‗ilonda) oblastlarida statistika komitetlari tuzildi. Komitetlar oblastlarda xos obzorlar nashr qilib, ularda «tabiiy va ishlab chiqarish kuchlari», xalq xo‗jaligi irrigaciya sistemalari yo‗llari, sog‗likni saqlash va maorif jamoat obodonchiligi, ob-havo kuzatishlari va xalq haqidagi mufassal ma‘lumotlar berilgan. 1886-1913 yillarga oid «Sirdaryo oblasti obzorlari» nashr qilingan edi. O‗rta Osiyo xalqlarining turmushiga bag‗ishlangan ilmiy va o‗lkashunoslikka bag‗ishlangan turli xil xabarlar va maqolalar «Turkistanskie vedomosti» gazetasi (Toshkent 1870-1917 y.) va boshqa mahalliy matbuotda muntazam bosilib turdi. 1870 yilda Toshkentda ochilgan Turkiston xalq kutubxonasi (hozir A. Navoiy) o‗lkani o‗rganish bilan shug‗ullanuvchi barcha tadqiqotchilar, ayniqsa ma‘alliy xodimlar uchun katta ahamiyatiga tega bo‗ldi. Kutubxona fondida saqlanayotgan adabiyot va manba majmualaridan «O‗rta Osiyoga ayniqsa Turkiston o‗lkasiga taaluqli Turkiston asarlar va maqolalar to‗plami» juda ham qimmatli asar bo‗lib, hamon o‗z ahamiyatini yo‗qotmagan. Bu to‗plamni tuzish ishlarini ko‗zga ko‗ringan rus bibliografii V.I. Mejov Peterburgda 1868 yilda bosib, 20 yil davomida olib borgan. 1888 yilda to‗plamga kirgan katta-katta tomlarning soni 416 taga yetganda (bular 1667-1887 yy.) o‗lkadagi chor 150 ma‘muriyatining buyrug‗i bilan «mablag yo‗qligi sababli» bu ishlar to‗xtatilgan edi. V.I. Mejov «Turkiston to‗plami»ga uch kitobdan iborat sistematik va alfavit ko‗rsatgich tuzgan. 1872 yilda A.L. Kun va boshqa sharqshunoslar mashhur «Turkiston albomi» (Turkiston o‗lkasining tipografiya, filologiya, kasb-hunar va tarixiga doir su‘ratli albomni tuzib tamomladilar). Yüklə 2,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|