O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti baxtiyar Ergashev manbashunoslik va tarixshunoslik darslik

Savol va topshiriqlar: 
1.
O‗rta Osiyoning bosib olinishi va Turkiston general-gubernatorligining 
tashkil qilinishiga oid manbalarni aytib bering? 
2.
Turkistonda tashkil qilingan arxeologiya havaskorlari to‗g‗aragining 
faoliyati nimalarda ko‗rinadi? 
3.
Ulug‗bek rasadxonasi kim tomonidan va qachon topildi? 
4.
«Turkiston to‗plami» qachondan boshlab chiqaboshladi va necha soni 
chiqdi? 
XI-BOB: O„ZBEKISTONNING XX ASR TARIXIGA OID MANBALAR 
 
XX asr boshlarida O‗rta Osiyo xalqlari Rossiya imperiyasi tarkibiga kirar 
edi va har bir siyosiy voqea shu hududda yashovchi xalqlarning hayotida o‗z aksini 
topadi. XX asr jahon tarixida burilish yasadi. Kapitalizm imperializmga aylanib 
borib, ko‗pgina xalqlarni ayovsiz eksplutasiya qilardi. Qashshoqlik va 
boshboshdoqlik turli xil ijtimoiy inqiloblarga olib keldi. Rossiya rivojlanish 

---

162 
jihatdan eng qoloq kapitalistik davlatlardan biri edi va ijtimoiy taraqqiyot jihatidan 
halokat yoqasiga kelib qolgan edi. Rossiya imperiyasining qiyofasini 1904-1905 
yillardagi Rus-Yapon urushi ko‗rsatib berdi, bu urushda Rossiya sharmandalarcha 
mag‗lub bo‗ldi. Mag‗lubiyatdan so‗ng 1-rus inqilobi (1905-1907yy.) bo‗lib o‗tdi. 
Shundan so‗ng, Rossiya 1-jahon urushigacha tortiladi. Uzoq davom etgan urushda 
ishtirok etish, iqtisodiy qoloqlikka olib keldi. Bu yangi ijtimoiy portlashga olib 
keldi. 1917 yilda bolsheviklar qonuniy Muvaqqat hukumatni ag‗darib, hokimiyatni 
egalladilar va yangi davlat apparatini tuzdilar. 
Turkiston ham bu siyosiy voqealardan chetda qolmadi. 1905-1907 yillarda 
Samarqandda sosial-demokratik partiya tashkil etildi, temir yo‗l deposi ishchilari 
namoyishlar uyushtirdilar. Rus hukumati ishchilarining 8 soatlik ish kuni haqidagi 
talabini qondirdi. Shuningdek, yirik xalq qo‗zg‗olonlari 1916 yilda Turkistonning 
muhim sanoat markazlarida bo‗lib o‗tdi. 
Bolsheviklarning hokimiyat tepasiga kelishi bilan mustaqil rivojlanishga 
bo‗lgan intilishlar yo‗q qilindi. Sovet hukumati Rossiya imperiyasining boshqa 
tomoni edi, hattoki chegaralar ham o‗zgarmadi. Yangi sovet, to‗g‗rirog‗i 
kommunistik hukumat tezlash metodi yordamida sosialistik asoslarni yaratmoqchi 
bo‗ldi va buning uchun quyidagi masalalarni hal qilish lozim deb hisobladi: 1. 
Ishlab chiqarishni industriallash; 2.Qishloq xo‗jaligini kollektivlashtirish; 
3.Madaniy inqilob. Bu masalalarni amalga oshirishning aniq chegaralarini 
ko‗rsatib berdi. Stalin rahbariyati o‗zlari xohlagan narsani haqiqat deb ko‗rsatishga 
urinib, 30-yillarning oxirlarida sosializm qurilganligini e‘lon qildi. 
Tez orada mamlakat 6 yil davom etgan 2-jahon urushiga tortiladi.
Urushdagi g‗alaba Stalin hokimiyatni mustahkamladi va uning repressiya 
mashinasi qaytadan ishga kiritildi. 
Siyosiy tizimda hech qanaqa o‗zgarishlar ro‗y bermadi. Shaxsga 
sig‗inishning tanqid ostiga olinishi demokratik o‗zgarishlarga olib kelgandek 
ko‗rinsada, lekin ular vaqtinchalik xarakterga ega edi. Siyosiy rahbariyat jamiyatni 
demokratlashtirishni o‗ylamasdan, aksincha kommunistlar partiyasi o‗rnini 
mustahkamladi. 80-yillar boshida hokimiyat tepasiga demokratik fikr yurituvchi 
rahbarlarning kelishi bilan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy hayotning barcha 
tarmoqlarida qayta qurish boshlandi. Bu kommunistik tizimning parchalanishi 
bilan tugallandi.