O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti maktabgacha ta’lim fakulteti Ummtexnika fanlari va texnologialar kafedrasi

Uch fazali zanjirdagi reaktiv quvvatni o‘lchash
Uch fazali simmetrik zanjirning reaktiv quvvatini bitta aktiv quvvat vattmetri bilan o‘lchash mumkin. Buning uchun vattmetrni zanjirga rasmda ko‘rsatilgandek ulash kerak. rasm, b dagi vektor diagrammadan ko‘rinadiki, vattmetrning ko‘rsatishi quyidagiga teng:
Uch fazali zanjirning reaktiv quvvatini ikkita vattmetr usuli bilan ham o‘lchash mumkin. Buning uchun, avvalgidek, vattmetrlar ko‘rsatishlarining algebraik yig‘indisi emas, balki ayirmasini olish kerak. Bu quyidagicha ifodalanadi

Demak, uch fazali sistemaning reaktiv quvvatini aniqlash uchun vattmetrlar

ko‘rsatishlarining ayirmasini ga ko‘paytirish kerak, ya’ni: Ushbu xulosalarning barchasi nagruzka tekis va liniya kuchlanishlari simmetrik bo‘lgandagina to‘g‘ri bo‘ladi. Nagruzka notekis bo‘lganida reaktiv quvvatni o‘lchash uchunmaxsus sxemalardan foydalaniladi.

Uch fazali zanjirdagi reaktiv quvvatni o‘lchash (davomi)

uchta vattmetrli sxema har qanday uch fazali zanjirlardagi reaktiv quvvatni o‘lchash uchun yaroqlidir. Buning uchun vattmetrlar ko‘rsatgan qiymatlar yig‘indisini ga bo‘lish kerak:

Uch fazali zanjirdagi aktiv va reaktiv energiyani o‘lchash.
O‘zgaruvchan tokning aktiv energiyasi induksion schyotchiklar yordamida o‘lchanadi. Ularni zanjirga ulash sxemasi xuddi vattmetrlarni ulash sxemasi kabi bo‘ladi. Misol tariqasida uch elementli induksion schyotchikni to‘rt simli uch fazali zanjrga ulash sxemasi berilgan.
Reaktiv energiyani ham xuddi reaktiv quvvatni o‘lchagandagidek schyotchiklarni ulab, o‘lchash mumkin. Ammo uch fazali zanjirlarda reaktiv energiyani o‘lchash uchun uch fazali maxsus reaktiv schyotchikdan foydalaniladi




9.1-Mavzu. Aktiv va reaktiv energiyani o’lchash.
Aktiv va reaktiv energiya. Aktiv R quvvatning shu quvvat doimiy qoladigan t vaqtga ko’paytmasi bilan aniqlanadigan kattalik aktiv enyergiya deb ataladi.
W_a =Pt=UI Cos*t.
Bu quvvat o’zgaruvchan tok zanjirida sarflangan elektr energiyani xarakterlaydi.
Agar t vaqt ichida quvvat o’zgarsa, u holda t vaqt har birining davomida quvvat o’zgarmaydigan qilinib, t₁ ,t₂ ,t₃ va hokazo oraliqlarga bo’linadi va energiya shu vaqtlar ichidagi energshiyalar yig’indisi sifatida aniqlanadi:
W_a =P₁ t₁ +P₂ t₂ +....=W_a1 +W_a2 +.....
Aktiv energiya aktiv energiya schyotchiklari yordamida o’lchanadi.
Reaktiv quvvat Q va t vaqtning ko’paytmasi bilan aniqlanadigan kattalik r ye a k t i v e n ye r g i ya deb ataladi. W_p =Qt+UI Sin*t.
U hisoblash uchun ishlatiladigan kattalikdir,
Reaktiv quvvat o’zgaruvchan bo’lsa, reaktiv energiya quyidagi formulaga asosan topiladi:
W_p =Q₁ t₁ +Q₂ t₂ +...=W_p1 +W_p2 +... .
Reaktiv energiya reaktiv energiya schyotchiklari yordamida o’lchanadi.
Bir xil vaqt loraliqlari uchun aktiv va reaktiv energiyalarni o’lchab, zanjirning quvvat koeffisiyentini topish mumkin
W_a UI Cos*t Cos
-----------=------------------------------=------------------= Cos.
W²_a+W²_p (UI Cos*t)²+(UISin*t)²  Cos²+Sin²

Quvvatlar o’zgaruvchan bo’lsa, schyotchiklarning ko’rsatishiga asoslanib, keltirilgan formula yordamida quvvat koeffisiyentining o’rtacha qiymati topiladi.

Misol. Oyning boshida aktiv energiya schyotchigi 1762 kvt soatni, reaktiv energiyaschyotchigi esa 736 kvar soatni ko’rsatgan. Oyning oxiriga kelib birinchisi 1922 kvt soatni, ikkinchisi esa 846 kvar soatni ko’rsatgan.
Qurilmaning quvvat koeffisiyentining bir oy ichidagi o’rtacha qiymati topilsin.
Bir oy davomida sarflangan aktiv energiya W_a =1922-1762=160 kvt soat;
o’sha vaqt ichida sarflangan reaktiv energiya W_p =846-736=110 kvar soat;
W_a 160
Cos_o’rt =--------------=-------------=0,82 W²_a+W²_a 160²+110²