O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»



Yüklə 3,31 Mb.
səhifə135/376
tarix26.12.2023
ölçüsü3,31 Mb.
#197416
1   ...   131   132   133   134   135   136   137   138   ...   376
O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi s-www.hozir.org

Iqlimi va suvlari 
Atlantikaning iqlim sharoiti juda xilma-xil bo‘lib, okean hayotida benihoya 
katta rol o‘ynaydi. Iqlimning xilma-xil bo‘lishi suvning yuza qatlamini harorati,
parlanishi, sho‘rligi, gorizontal va vertikal sirkulyatsiyasi atmosfera jarayonlari 
bilan uzluksiz ravishda aloqadorlikda bo‘lganligining natijasidir. Bunday umumiy
xususyatlardan tashqari Atlantika okeani iqlimini tarkib topishida regional 
xususiyatlar ham muhim rol o‘ynaydi. Ana shunday xususiyatlardan biri okeanni
shimoldan janubga qarab meridional yo‘nalishda katta masofaga cho‘zilganligidir. 
Shu tufayli Atlantika akvatoriyasining shimolida ekvatorial iqlim mintaqasidan
boshlab to qutbyoni mintaqasigacha mavjud. Okeanning katta akvatoriyasi 
ekvatorial, tropik va subtropik iqlim mintaqalarida joylashgan. Atlantika
okeanining g‘arbi bilan sharqi oralig‘idagi masofa nisbatan qisqa bo‘lganligi 
tufayli uning iqlimiga chegaradosh materiklarning ham ta’siri katta. Bunday holat
ayniqsa materiklar ichkarisiga kirib borgan dengizlarning iqlim sharoitida o‘z 
ifodasini topgan.
Atlantika okeani yuzasida suvning o‘rtacha harorati 16,53°S ga teng. 
Bu ko‘rsatkich Tinch va Hind okeanlaridagi o‘rtacha haroratlardan ancha
past.

Bunga
sabab

Atlantika
okeanini 
shimolda
Markaziy 
qutb
havzasining va janubda Antarktikaning sovuq oqimlari bilan doimiy 

aloqada bo‘lishidadir. Okean suv haroratining pasayishiga Grenlandiya va


Antarktidadagi muz qalqonlarining ham ta’siri kuchlidir. Yoz oylarida suvning eng 
yuqori harorati okeanning g‘arbiy qismida, Meksika qo‘ltig‘ida kuzatiladi va 29°S
ni tashkil etadi. Shu faslning o‘zida sharqda Givineya qo‘ltig‘ida suvning harorati 
24°S dan oshmaydi. Chunki okeanning bu qismiga yil davomida Bengal sovuq
oqimi ta’sir etib turadi. 
Yoz va qish oylarida Atlantika okeanining shimoliy va janubiy qismlarida
suvning harorati bir xilda taqsimlanmagan. Yozda suvning harorati ekvatorda 26°-
28°S bo‘lsa, 60° sh.k.da 8°-12°S va 60°j.k.da 0°-2°S bo‘ladi. Qishda esa ekvatorda
harorat 25°S bo‘lsa, 60° sh.k.da 0°S va 60° j.k.da -8°, -10°S gacha bo‘ladi. 


Okeanning eng shimoli-g‘arbida va janubida suvning harorati -25°S va undan ham


pastga tushadi. 
Atlantika okeani ustida Islandiya va Antarktida atmosfera minimumlari,
Shimoliy va Janubiy Atlantika maksimumlari vujudga keladi. Bularning ta’sirida 
o‘rtacha va tropik kengliklarda juda kuchli shamollar sodir bo‘ladi. Ayniqsa
shimoliy tropik kengliklarida uzoq davom etadigan bo‘ronlar bo‘lib turadi. 
Okean suvining sho‘rligi suv balansiga va iqlim sharoitiga bog‘liq. Atlantika
okeani suvining o‘rtacha sho‘rligi 35,4°/00 ga teng., Bu esa Tinch (34,9 °/00) va 


Hind (34,8 °/00) okeanlariga nisbatan ko‘proq. Suv sho‘rligining makondagi
taqsimlanishi ayniqsa atmosfera yog‘inlarining taqsimlanishi va parlanish miqdori 
bilan chambarchas bog‘liq. Yuqori darajadagi suvning sho‘rligi (37,25°/00)
subtropik kengliklarga to‘g‘ri keladi. Chunki 20° sh.k.da yiliga 640 mm va 20° 
j.k.da 270 mm yog‘in tushadi, parlanish miqdori esa 1640-1660 mm ni tashkil
etadi. Okean yuzasi suv qatlamining eng yuqori sho‘rligi 37,9 °/00 bo‘lib, Azor 
orollarining janubi-g‘arbiy tomonidagi akvatoriyaga to‘g‘ri keladi. Janubiy
Atlantikada esa suvning yuqori sho‘rligi 37,6 °/00 bo‘lib, Braziliya qirg‘oqlaridan 
sharq tomondagi akvatoriyada aniqlangan. Subtropik mintaqalardan ekvatorga va
qutblarga tomon suvning sho‘rligi pasaya boradi. Ekvatorda yiliga 1770 mm 
yog‘in tushsa, shundan 1400 mm parlanadi. Bu kengliklarda suvning sho‘rligi
35°/00 ni tashkil etadi.Shimoliy o‘rtacha kengliklarda 32°/00 va sharqda 35,5°/00 
bo‘lsa, janubiy o‘rtacha kengliklarda 34 °/00 va Antarktida yaqinida 33,6 °/00.
Atlantika okeanida suvning ko‘tarilish xususyatlari ham o‘ziga xosdir. Fandi 
qo‘ltig‘ida suv ko‘tarilishi eng maksimal darajaga yetadi va 18 m ni tashkil etadi.
Suvning bu darajada yuqori ko‘tarilishi boshqa okeanlarda uchramaydi. Okeanning 
o‘rta qismlarida suv atiga 1-2 m atrofida ko‘tariladi.
Atlantika okeani akvatoriyasi landshaftlariga muzlar va aysberglar alohida 
ko‘rinish beradi. Bu yerga muzlar va aysberglar qutblardan oqib kelib, okean
suvining rejimiga va balansiga ta’sir etadi. Shimoliy Atlantikaga Shimoliy Muz 
okeanidan har yili 20000 km3, Sharqiy Grenlandiya oqimi yordamida 10000 km3
va Baffin dengizidan 5000 km3 muz oqib keladi. Atlantikaning janubiy qismida 
muzlar va aysberglar Antarktida materigi yaqinida va Uedell dengizida hosil
bo‘ladi. Janubda ayniqsa suzib yuruvchi orollarga o‘xshash, hajmi 500 km3 
keladigan muz tog‘lari aysberglar ham uchrab turadi va ular kemalarning
qatnoviga havf tug‘diradi. Oqimlar aysberglarni qutblardan 40° shimoliy va 
janubiy kengliklarga oqizib keladi.

Yüklə 3,31 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   131   132   133   134   135   136   137   138   ...   376




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2025
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin