O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti ro`yhatga olindi №2018 yil «Tasdiqlayman»
Yüklə 3,31 Mb.
|
|
Iqlimi va suvlari
Atlantikaning iqlim sharoiti juda xilma-xil bo‘lib, okean hayotida benihoya katta rol o‘ynaydi. Iqlimning xilma-xil bo‘lishi suvning yuza qatlamini harorati, parlanishi, sho‘rligi, gorizontal va vertikal sirkulyatsiyasi atmosfera jarayonlari bilan uzluksiz ravishda aloqadorlikda bo‘lganligining natijasidir. Bunday umumiy xususyatlardan tashqari Atlantika okeani iqlimini tarkib topishida regional xususiyatlar ham muhim rol o‘ynaydi. Ana shunday xususiyatlardan biri okeanni shimoldan janubga qarab meridional yo‘nalishda katta masofaga cho‘zilganligidir. Shu tufayli Atlantika akvatoriyasining shimolida ekvatorial iqlim mintaqasidan boshlab to qutbyoni mintaqasigacha mavjud. Okeanning katta akvatoriyasi ekvatorial, tropik va subtropik iqlim mintaqalarida joylashgan. Atlantika okeanining g‘arbi bilan sharqi oralig‘idagi masofa nisbatan qisqa bo‘lganligi tufayli uning iqlimiga chegaradosh materiklarning ham ta’siri katta. Bunday holat ayniqsa materiklar ichkarisiga kirib borgan dengizlarning iqlim sharoitida o‘z ifodasini topgan. Atlantika okeani yuzasida suvning o‘rtacha harorati 16,53°S ga teng. Bu ko‘rsatkich Tinch va Hind okeanlaridagi o‘rtacha haroratlardan ancha past. Bunga
Atlantika
aloqada bo‘lishidadir. Okean suv haroratining pasayishiga Grenlandiya va Antarktidadagi muz qalqonlarining ham ta’siri kuchlidir. Yoz oylarida suvning eng yuqori harorati okeanning g‘arbiy qismida, Meksika qo‘ltig‘ida kuzatiladi va 29°S ni tashkil etadi. Shu faslning o‘zida sharqda Givineya qo‘ltig‘ida suvning harorati 24°S dan oshmaydi. Chunki okeanning bu qismiga yil davomida Bengal sovuq oqimi ta’sir etib turadi. Yoz va qish oylarida Atlantika okeanining shimoliy va janubiy qismlarida suvning harorati bir xilda taqsimlanmagan. Yozda suvning harorati ekvatorda 26°- 28°S bo‘lsa, 60° sh.k.da 8°-12°S va 60°j.k.da 0°-2°S bo‘ladi. Qishda esa ekvatorda harorat 25°S bo‘lsa, 60° sh.k.da 0°S va 60° j.k.da -8°, -10°S gacha bo‘ladi. Okeanning eng shimoli-g‘arbida va janubida suvning harorati -25°S va undan ham pastga tushadi. Atlantika okeani ustida Islandiya va Antarktida atmosfera minimumlari, Shimoliy va Janubiy Atlantika maksimumlari vujudga keladi. Bularning ta’sirida o‘rtacha va tropik kengliklarda juda kuchli shamollar sodir bo‘ladi. Ayniqsa shimoliy tropik kengliklarida uzoq davom etadigan bo‘ronlar bo‘lib turadi. Okean suvining sho‘rligi suv balansiga va iqlim sharoitiga bog‘liq. Atlantika okeani suvining o‘rtacha sho‘rligi 35,4°/00 ga teng., Bu esa Tinch (34,9 °/00) va Hind (34,8 °/00) okeanlariga nisbatan ko‘proq. Suv sho‘rligining makondagi taqsimlanishi ayniqsa atmosfera yog‘inlarining taqsimlanishi va parlanish miqdori bilan chambarchas bog‘liq. Yuqori darajadagi suvning sho‘rligi (37,25°/00) subtropik kengliklarga to‘g‘ri keladi. Chunki 20° sh.k.da yiliga 640 mm va 20° j.k.da 270 mm yog‘in tushadi, parlanish miqdori esa 1640-1660 mm ni tashkil etadi. Okean yuzasi suv qatlamining eng yuqori sho‘rligi 37,9 °/00 bo‘lib, Azor orollarining janubi-g‘arbiy tomonidagi akvatoriyaga to‘g‘ri keladi. Janubiy Atlantikada esa suvning yuqori sho‘rligi 37,6 °/00 bo‘lib, Braziliya qirg‘oqlaridan sharq tomondagi akvatoriyada aniqlangan. Subtropik mintaqalardan ekvatorga va qutblarga tomon suvning sho‘rligi pasaya boradi. Ekvatorda yiliga 1770 mm yog‘in tushsa, shundan 1400 mm parlanadi. Bu kengliklarda suvning sho‘rligi 35°/00 ni tashkil etadi.Shimoliy o‘rtacha kengliklarda 32°/00 va sharqda 35,5°/00 bo‘lsa, janubiy o‘rtacha kengliklarda 34 °/00 va Antarktida yaqinida 33,6 °/00. Atlantika okeanida suvning ko‘tarilish xususyatlari ham o‘ziga xosdir. Fandi qo‘ltig‘ida suv ko‘tarilishi eng maksimal darajaga yetadi va 18 m ni tashkil etadi. Suvning bu darajada yuqori ko‘tarilishi boshqa okeanlarda uchramaydi. Okeanning o‘rta qismlarida suv atiga 1-2 m atrofida ko‘tariladi. Atlantika okeani akvatoriyasi landshaftlariga muzlar va aysberglar alohida ko‘rinish beradi. Bu yerga muzlar va aysberglar qutblardan oqib kelib, okean suvining rejimiga va balansiga ta’sir etadi. Shimoliy Atlantikaga Shimoliy Muz okeanidan har yili 20000 km3, Sharqiy Grenlandiya oqimi yordamida 10000 km3 va Baffin dengizidan 5000 km3 muz oqib keladi. Atlantikaning janubiy qismida muzlar va aysberglar Antarktida materigi yaqinida va Uedell dengizida hosil bo‘ladi. Janubda ayniqsa suzib yuruvchi orollarga o‘xshash, hajmi 500 km3 keladigan muz tog‘lari aysberglar ham uchrab turadi va ular kemalarning qatnoviga havf tug‘diradi. Oqimlar aysberglarni qutblardan 40° shimoliy va janubiy kengliklarga oqizib keladi. Yüklə 3,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|