Z. Freyd ning
“Motivasiya nazariyasi” va
A. Maslou ning “Ehtiyojlar ierarxiyasi” nazariyalari
mashhurdir.
Z. Freydning fikricha, odamlar o‘z xulqlarini shakllantiradigan real ruhiy
kuchlarni anglamaydilar. YOsh ulg‘aygan sayin mayllarning ko‘pi to‘la yo‘qolib
ketmaydi, balki ongda saqlanib qoladi. SHu sababli, kishilar o‘z motivasiya
manbalari jihatidan o‘zlariga oxiriga qadar hisobot bermaydilar.
A. Maslou esa muhimligi darajasiga qarab inson ehtiyojlarini bir-biriga o‘zaro
bo‘ysinish bosqichlari tartibini ishlab chiqadi.
Bu tartib quyidagicha: -fiziologik ehtiyojlar (ochlik, tashnalik);
-o‘z-o‘zini muhofaza qilish ehtiyojlari (xavfsizlik, himoyalanganlik);
-ijtimoiy ehtiyojlar (ma’naviy yaqinlik, his-tuyg‘u, muhabbat);
-hurmat izzatga ehtiyojlar (obro‘ darajasi, maqomi);
-o‘z-o‘zini qaror toptirishga ehtiyojlar (o‘zini namoyon etish).
Inson birinchi navbatda eng muhim ehtiyojlarini qondirishga intiladi, bu
ehtiyojlar qondirilgandan keyin harakatlantiruvchi motivlar so‘nadi, so‘ngra qolgan
ehtiyojlarni qondirish harakati yuzaga keladi (2.5-rasm.)
A. Maslouning fikricha ehtiyojlarni ahamiyati bo‘yicha saralash mumkin: biz
keyingi toifaga o‘tishdan avval asosiy ehtiyojlarni qondirishga urina boshlaymiz.
Quyi tabaqadagi ehtiyojlarni qondirish yuksakroq ehtiyojlarga - xulq-atvor uchun
motivator bo‘lib xizmat qilish va unga ta’sir ko‘rsatish imkonini beradi. Qondirilgan
ehtiyojlar intensivligi susayib boradi va hali qondirilmagan yuksak ehtiyojlar
intensivligi ortadi. Shaxs umumiy yashab qolish yoki hayot minimumini ta’minlash
kabi maqsadlardan turmush tarzi yoki sifatiga taalluqli yuksakroq maqsadlarga
o‘tganda uning rivojlanishiga bog‘liq ravishda ehtiyojlar tarkibining evolyusiyasi yuz
beradi.
