O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi sh. Dj. Ergashxodjaeva strategik marketing toshkent – 2019

bozorning mutlaq salohiyati
uning joriy salohiyatining yuqori
chegarasiga mos keladi. Ushbu ikki tushuncha o‘rtasidagi nisbat quyidagi rasmda
tasvirlangan.
O‘z-o‘zidan ko‘rinib turibdiki, bozorning mutlaq salohiyati tushunchasi bozor
hajmi tushunchasiga yaqin bo‘lib, bu tushuncha tovar «erkin» bo‘lganda, ya’ni
mutlaqo tekin narxda taklif qilinganda uning bozor tomonidan qabul qilinishi
mumkin bo‘lgan hajmini tavsiflaydi. Amalda esa bozor salohiyati har doim tovarning
aniq narxi uchun aniqlanadi.
Shunday qilib,
bozorning mutlaq salohiyatini
bozordagi talab intiladigan
chegara sifatida tushunish lozim. Bu tushunchaning foydaliligi shuki, u mazkur bozor
ega bo‘lgan iqtisodiy imkoniyat ko‘lamini baholashga imkon beradi. Bozorning
mutlaq salohiyatini hisoblashda uch fikrga asoslaniladi:
- tovarning har bir potensial iste’molchisi real foydalanuvchidir;
- har bir foydalanuvchi tovardan foydalanish imkoniyati vujudga kelgan har bir
holatda undan foydalanadi;
- tovardan har safar optimal miqdorda foydalaniladi.
4.3-rasmda bozorning mutlaq salohiyatining vaqtga bog‘liqligi ko‘rsatilgan.
Uning evolyusiyasi iste’molchilarning odatlaridagi o‘zgarishlar, madaniy qiymatlar,
daromad va narx-navolar, texnologiyalar, davlat me’yorlari va shu kabi tashqi
omillarga bog‘liqdir. Firma bevosita nazorat qila olmaydigan ushbu omillar
bozorning rivojlanishiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ba’zan firmalar bu
tashqi sabablarga bilvosita ta’sir ko‘rsata olishlari mumkin (masalan, lobbi

---

---

80

vositasida), biroq ularning imkoniyatlari cheklangan. Shuning uchun firmaning
asosiy xatti-harakatlari muhitdagi o‘zgarishlarni avvaldan bilishga qaratilgan bo‘ladi.

Birlamchi

talab

Q1 = Joriy

potеnsial (t1)

Mutloq potеnsial

t1

Vaqt