O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “iqtisodiyot” kafedrasi

3.Marketingning bozor iqtisodiyotidagi o`rni
Bozor tizimi, shuningdek, erkin bozor tizimi sifatida ham tanilgan, iqtisodiy tizim bo'lib, unda narxlar, ishlab chiqarish va tovarlar va xizmatlarni taqsimlash talab va taklif kuchlari tomonidan belgilanadi. Bozor tizimida shaxslar va korxonalar o‘zlarining shaxsiy manfaatlaridan kelib chiqib iqtisodiy qarorlar qabul qiladilar, bozorda xaridor va sotuvchilarning o‘zaro munosabatlari resurslarni taqsimlash, tovar va xizmatlar taqsimotini belgilaydi.Bozor tizimi raqobat tamoyiliga asoslanadi, bu esa korxonalarni xaridorlarni jalb qilish uchun raqobatbardosh narxlarda yuqori sifatli tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarishga undaydi. Raqobat, shuningdek, innovatsiyalar va samaradorlikni rag'batlantiradi, chunki korxonalar bozorda raqobatdosh ustunlikka ega bo'lish uchun o'z mahsulotlari va jarayonlarini yaxshilashga intiladi. Bozor tizimi resurslarni taqsimlash va tovar va xizmatlar qiymatini aniqlashda narx mexanizmiga tayanadi. Narxlar talab va taklif kuchlari bilan belgilanadi va ular iste'molchilarning xohish-istaklarini va ishlab chiqarish xarajatlarini aks ettiradi. Bozor tizimida narxlar iqtisodiy qarorlarni qabul qilish va resurslarni samarali taqsimlash uchun signal sifatida xizmat qiladi.
Marketingning bozor tizimidagi roli:
Marketing bozor tizimida xaridorlar va sotuvchilar o'rtasida tovar va xizmatlar almashinuvini osonlashtirish orqali hal qiluvchi rol o'ynaydi. Bozor tadqiqotlari va tahlillari orqali korxonalar mijozlarning ehtiyojlari va istaklarini aniqlashlari va ushbu ehtiyojlarga javob beradigan mahsulot va xizmatlarni ishlab chiqishlari mumkin. Marketing, shuningdek, korxonalarga raqobatchilardan ajralib turishga va o'z mahsulotlari va xizmatlarining qiymatini mijozlarga etkazishga yordam beradi.

-rasm⁵. Marketologlarga kerakli bo`lgan talablar

Bozor tizimida raqobatni vujudga keltirish va qo‘llab-quvvatlashda marketing asosiy rol o‘ynaydi. O'z mahsulotlari va xizmatlarini ilgari surish orqali korxonalar mijozlarni jalb qilishlari va bozor ulushini olishlari mumkin. Korxonalar o'rtasidagi raqobat ularni mijozlarning o'zgaruvchan ehtiyojlarini qondirish uchun mahsulot va xizmatlarini innovatsiyalar va takomillashtirishga undaydi.Bozor tizimida tovar va xizmatlar narxini aniqlashda ham marketing muhim rol o‘ynaydi. Ishlab chiqarish xarajatlarini va o'z mahsuloti va xizmatlariga bo'lgan talabni tahlil qilib, korxonalar o'z takliflarining qiymatini va iste'molchilarning afzalliklarini aks ettiruvchi narxlarni belgilashlari mumkin. Marketing bozor tizimidagi muhim funktsiyadir, chunki u korxonalarga mijozlarning ehtiyojlarini aniqlash va qondirish, raqobatchilardan farqlash, bozorda tovar va xizmatlar almashinuvini osonlashtirishga yordam beradi. Samarali marketing orqali korxonalar raqobatni yaratishi va qo'llab-quvvatlashi, mahsulot va xizmatlarini yangilash va yaxshilash, bozor tizimida resurslarni samarali taqsimlashi mumkin.
Marketingning bozor tizimidagi roliga umumiy nuqtai nazar:
Marketing bozor tizimida xaridorlar va sotuvchilar o'rtasida tovar va xizmatlar almashinuvini osonlashtirish orqali muhim rol o'ynaydi. Bozorni o'rganish va tahlil qilish, mahsulotni ishlab chiqish va loyihalash, rag'batlantirish va reklama, sotish va tarqatish kabi marketing faoliyati korxonalarga mijozlarning ehtiyojlarini aniqlash va qondirish, raqobatchilardan farqlash va takliflarining qiymatini etkazishda yordam beradi.
Marketing bozor tizimida raqobatni yaratish va qo'llab-quvvatlashda ham hal qiluvchi rol o'ynaydi. Samarali marketing orqali korxonalar mijozlarni jalb qilishlari va bozor ulushini olishlari mumkin, bu esa innovatsiyalarga, mahsulot va xizmatlarni yaxshilashga va resurslarni samarali taqsimlashga olib keladi.
Marketing bozor tizimida narxlarni aniqlashga ham yordam beradi. Ishlab chiqarish xarajatlarini va o'z mahsuloti va xizmatlariga bo'lgan talabni tahlil qilib, korxonalar o'z takliflarining qiymatini va iste'molchilarning afzalliklarini aks ettiruvchi narxlarni belgilashlari mumkin.
Marketing va boshqa biznes funktsiyalari o'rtasidagi aloqa:
Marketing boshqa biznes funktsiyalari bilan o'zaro aloqada bo'lgan va ularga ta'sir qiluvchi muhim biznes funktsiyasidir. Masalan:

• 
  Moliya-marketing faoliyati moliyaviy resurslarni talab qiladi, masalan, bozorni o'rganish, mahsulot ishlab chiqish va reklama uchun mablag'lar. Marketing, shuningdek, daromad keltiradi va biznesning moliyaviy natijalariga ta'sir qiladi.
  
• 
  Operatsiyalar-marketing faoliyati tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarish va taqsimlashga ta'sir qilishi mumkin. Misol uchun, agar marketing ekologik toza mahsulotlarga nisbatan tendentsiyani aniqlasa, operatsion funktsiya ishlab chiqarish jarayonlarini ushbu tendentsiyaga moslashtirish uchun moslashtirishi kerak bo'lishi mumkin.
  
• 
  Inson resurslari-marketing faoliyati xodimlarni yollash va ushlab turishga ta'sir qilishi mumkin, ayniqsa kuchli brendlarga ega korxonalarda. Marketing, shuningdek, xodimlarning ma'naviyati va motivatsiyasiga ta'sir qilishi mumkin.
  
• 
  Boshqaruv-marketing faoliyati biznes strategiyasi va qarorlar qabul qilish haqida ma'lumot beradi. Marketing ma'lumotlari va tushunchalari mahsulotni ishlab chiqish, narxlash va tarqatish bo'yicha qarorlar qabul qilishda yordam beradi.
  

Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, marketing tovar va xizmatlar almashinuvini osonlashtirish, raqobatni yaratish va qo'llab-quvvatlash, narx belgilashga ta'sir ko'rsatish orqali bozor tizimida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Marketing moliya, operatsiyalar, inson resurslari va boshqaruv kabi boshqa biznes funktsiyalari bilan o'zaro ta'sir qiladi va ularga ta'sir qiladi. Marketing va boshqa biznes funktsiyalari o'rtasidagi bog'liqlik biznes uchun marketing maqsadlariga va umumiy biznes muvaffaqiyatiga erishish uchun juda muhimdir.



3-rasm⁶.