O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti

O’quvchilar inshosini tahlil qilish 
Nutq o’stirish metodikasida o’quvchilar inshosi uchun baho meoyori muhim
masala hisoblanadi. Tabiiyki, bunda yuqorida bayon etilgan asosiy talablarga rioya 
qilinadi. 
O’quvchilar inshosini baholashda quyidagilar hisobga olinadi: 
1. Insho mavzusining yoritilishi (Mazmun mavzuga mosmi, yaoni yetarli 
yoritilganmi, haqiqatga mos keladimi?). 
2. Reja, kompozitsiya, izchillik (reja to’g’ri tuzilganmi, materialni bayon qilish 
tartibi rejaga mos keladimi, mazmunda takror yo’qmi, zarur o’rinlar tushib 
qolmaganmi, izchillik buzilmaganmi, asosiy fikr aniqmi, xulosa chiqarilganmi?). 
3. Janri, uslubi (hikoya tarzidagi matnda tasviriy va muhokama elementlari 
bormi, uslubda xatoga yo’l qo’yilmaganmi, insho mavzusi va vaziyatni yoritish 
vazifasini janr va uslub oqlay oladimi, badiiylik elementlari bormi?). 
4. Insho hajmi (so’z, gap soni; lakonizm yoki ko’p so’zlilik). 
5. 
Leksika 
(so’zlardan 
to’g’ri 
foydalanish, 
sinonim, 
antonim, 
frazeologizmlardan foydalanish). 

---

643 
6. Sintaksis (gapning hajmi, sintaktik tuzilmalarning bir xil yoki har xilligi, 
murakkab tuzilmalar bormi?). 
7. Imloviy va punktuatsion savodxonlik, xatolar xarakteri (qo’pol va juzoiy 
xatolar). 
8. Husnixat, tashqi tomondan shakllantirish (hoshiyaga, xatboshidan yozishga, 
sarlavhani to’g’ri joylashtirishga rioya qilish). 
O’quvchilar inshosiga qo’yilgan bunday talablar uni baholashda real 
yondashishga imkon beradi. 
 
NUTQIY XATOLAR VA ULARNI BARTARAF QILISH 
YO’LLARI 
 
Xato turlari 
Nutqiy xatolarga noto’g’ri, noo’rin qo`llangan so’zlar, noto’g’ri tuzilgan 
gaplar, morfologik shakllarni noto’g’ri ishlatish kiradi.
Boshlang’ich sinflarda bunday xatolar ustida ishlash ancha qiyin, chunki ularni 
to’g’rilash va oldini olish uchun ona tili dasturida berilgan qisqa nazariy ma`lumot 
yetarli emas. Bolalar nutqini takomillashtirish ustida rejali, muntazam ish olib borish 
uchun asosiy nutqiy xatolar turini bilish zarur. Bunday nutqiy xatolarni o’rganish, 
shuningdek, ularning kelib chiqish sabablarini tekshirish xatolarni to’g’rilash va 
oldini olish uchun zamin hozirlaydi. 
Nutqiy xatolar uch turga ajratiladi: