O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sug’urta fakulteti
Javobgarlikni sug’urtalashni xorij tajribasi va uni O’zbekistonda
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3.2 Javobgarlikni sug’urtalashni xorij tajribasi va uni O’zbekistonda
qo’llash istiqbollari
Chet elda fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilish bilan shug‘ullanadigan ixtisoslashgan sug‘urta kompaniyalari bilan bir qatorda, o‘zaro sug‘urta jamiyatlari ham keng tarqalgan. Ushbu jamiyatlar o‘z a’zolariga yuridik masalalar bo‘yicha maslahatlar beradi, sud instansiyalarida ularga madad ko‘rsatadi, shuningdek etkazilgan zarar uchun kompensatsiyalar to‘lanishini ta’minlaydi. Mazkur amaliyotni O‘zbekistonda qo‘llash uchun O‘zbekiston Respublikasining “O‘zaro sug‘urta to‘g‘risida”gi Qonuni qabul qilinishi lozim. O‘tgan asrning oltmishinchi yillari oxirigacha fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilishni faqat universal sug‘urta kompaniyalari amalga oshirgan, lekin keyinchalik faqat fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlikning aniq turlarini sug‘urta qilish bilan shug‘ullanadigan ixtisoslashgan kompaniyalar paydo bo‘lgan. 47
Chet el mamlakatlarining aksariyatida fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilishga ixtisoslashgan sug‘urta kompaniyalari o‘z zimmasiga oladigan javobgarlik hajmi odatda cheklanadi. Masalan, AQSHda tibbiyot xodimlarining kasbiy javobgarligi sug‘urta qilishga ixtisoslashgan sug‘urta kompaniyalarining aksariyati har bir sug‘urta hodisasi bo‘yicha 1 mln. dollardan oshmaydigan, lekin tushgan shikoyatlar sonidan qat’i nazar 3 mln. dollardan ortiq bo‘lmagan miqdorda kompensatsiyalar to‘laydi. Fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilish bo‘yicha polis uchun haq iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarning sug‘urta amaliyotida yoki o‘zaro sug‘urta jamiyatlarida a’zolik badallari miqdori o‘rtacha daromadlardan va uchinchi shaxslarning mulkiy manfaatlariga zarar etkazilishi xavfining darajasidan kelib chiqib belgilanadi. Xavf darajasi o‘tgan yillar uchun taqdim etilgan da’vo arizalari soni va kompensatsiyalarning miqdorlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar asosida aniqlanadi. Tibbiyot xodimlarining kasbiy javobgarligini sug‘urta qilishni rivojlantirish hozirgi vaqtda o‘ta dolzarb muammolardan biri hisoblanadi. U ham patsientlar, ham tibbiyot xodimlarini huquqiy va ijtimoiy himoya qilish darajasini oshirish zarurati bilan bog‘liq. Sug‘urta bozori rivojlangan mamlakatlar tajribasi javobgarlikni sug‘urta qilish iqtisodiy foydali faoliyat hisoblanishini ko‘rsatadi. SHu tufayli ham, mamlakatimiz javobgarlikni sug‘urta qilishni rivojlantirish borasida orqada qolganini hisobga olib, ushbu sug‘urta turini jadal rivojlantirish va takomillashtirishni ta’minlash choralari ko‘rilishi lozim, deb hisoblaymi. Bu borada jiddiy islohotlar amalga oshirilgan holda javobgarlikni sug‘urta qilish yaqin vaqt ichida odatdagi amaliyotga aylanishi lozim. O‘zbekistonda javobgarlikni sug‘urta qilish xizmatlari hozircha keng tarqalmagan. Ammo sug‘urta faoliyatining mazkur turini jadal sur’atlarda rivojlantirish uchun barcha imkoniyatlar mavjud. So‘nggi yillarda O‘zbekiston tashqi iqtisodiy operatsiyalar hajmini sezilarli darajada ko‘paytirdi. Bugungi kunda u xalqaro maydonda jiddiy aktorga aylandi va
48
ushbu tendensiya, bizningcha, bundan buyon ham davom etadi. Oxirgi o‘n yilni tahlil qilsak, javobgarlikni sug‘urta qilishni rivojlantirishga jiddiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan omillarning barchasi O‘zbekiston Respublikasida hozir mavjud ekanligining guvohi
bo‘lamiz. Ushbu
omillar orasida
O‘zbekiston Respublikasining boshqa mamlakatlar bilan savdo aylanmasi hajmining o‘sishi, aholi umrining uzayishi, ish haqi o‘rtacha darajasining o‘sishi, tibbiy xizmatlar qiymatining oshishi, mamlakat iqtisodiyoti va aholi farovonligining o‘sishi ham bor. Farovonlik o‘sayotgan bo‘lsa, mulkiy manfaatlarni himoya qilishga bo‘lgan ehtiyoj ham oshadi va bu javobgarlikni sug‘urta qilishga bo‘lgan talabning oshishiga olib keladi. Hayot va sog‘liqqa zarar etkazganlikka doir da’volar bo‘yicha mamlakatimiz sudlarining qarorlariga ko‘ra to‘lanayotgan sug‘urta tovonlari miqdorlari so‘nggi vaqt ichida ancha ko‘paydi. Albatta, ular G‘arbiy Evropa mamlakatlari darajasiga etgani yo‘q, lekin, shunga qaramay, jarayon ancha jadal kechayotir. Shunday qilib, O‘zbekistonda iqtisodiy rivojlanish darajasining yuksalishiga qarab, ham yuridik ta’minlashning rivojlanishi, ham yangi mahsulot va uni ishlab chiqarish texnologiyasi bilan bog‘liq yangi xavflar paydo bo‘lishi munosabati bilan sug‘urta hodisalari va e’tirozlar soni ko‘payib boradi. Demak, vaqt o‘tishi bilan bu erda G‘arbiy Evropadagiga o‘xshash javobgarlikni sug‘urta qilish bozori shakllanadi. Mamlakatimiz tajribasi va xorijiy tajribani solishtirish fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilishning umumiy mantiqi respublikamizda g‘arb bilan ayni bir yo‘nalishda rivojlanayotganini ko‘rsatadi. Mavjud farqlar asosan sug‘urta qonunchilik bazasi lozim darajada rivojlanmagani, sug‘urta polislari puxta ishlab chiqilmagani va moslashuvchan emasligi, fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilish bo‘yicha sug‘urtalovchilar va sug‘urta qildiruvchilar tajribasining ozligi, shuningdek fuqarolik javobgarligi va kasbiy javobgarlik xavflarini sug‘urta qilishning targ‘iboti va reklamasi yaxshi yo‘lga qo‘yilmagani bilan belgilanadi.
|