O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti zoyirov Laziz Subxonovich Raimjanova Madina Asrarovna Saidov Rasulbek Boltabayevich Shoislomova Nargiza Qobilovna investitsiya loyihalari ekspertiza
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
146 8.1-rasm. Inflyatsiyaning tasniflanishi 22 Inflyatsiya iqtisodiyotga ham ijobiy tarafdan, ham salbiy jihatdan ta‘sir o‘tkazadi. Bu esa uning o‘sish sur‘atlariga bog‘liq bo‘ladi. Ko‘p hollarda esa, inflyatsiya iqtisodiyotda salbiy oqibatlarga olib keladi. 1. Iqtisodiyotda disproportsiyani, ya‘ni nomutanosiblikni kuchaytiradi. Tovarlarga belgilangan baholarning notekis o‘sib borishi ishlab chiqarishning bir tarmog‘idan kapitallarni boshqa bir tarmoqqa qayta sarflashga sharoit yaratadi (bir xil tarmoqlarda ishlab chiqarish kengayadi va boshqalarida esa qisqaradi). Bunda uzoq muddatli investitsiyalarga xos rag‘batlantirish barbod bo‘ladi bu ishsizlik ortib ketishiga, kapital jamg‘arilishi jarayoni jilovlanishiga, sub‘ektlar o‘rtasidagi xo‘jalik aloqalarining izdan chiqishiga olib keladi. 2. Ishlab chiqarishdan muomala sohasiga kapitalni qayta joylashtirish uchun sharoit yaratadi. Kapital tez aylanadigan va foyda keltiradigan chayqovchilik savdo 22 Ромер Д. Высшая макроэкономика: Учебник/Д.Ромер. – М.: ИД ВШЭ, 2015.-стр.628 147 munosabatlari rivojlanadi. Inflyatsiya sanoat kapitalining barcha shakllarini qadrsizlanishiga olib keladi. 3. Iste‘mol talabi tuzilmasini izdan chiqaradi. Tovarlar bahosining o‘sib ketishi pullar real boyliklarga – ularga bo‘lgan ehtiyojdan qat‘iy nazar tovarlarga aylantirishga intilishni yuzaga keltiradi. 4. Ichki bozor sig‘imiga putur etkazadi. Aholi barcha qatlamlari real ish haqi kamayib ketadi, to‘lovga qobil bo‘lgan talab qisqarishi hisobiga tovarlarni sotish va o‘tkazish qiyinlashadi. 5. Pul-kredit tizimining faoliyatiga putur etkazadi. Pullar harid qobiliyati pasayishi pul jamg‘aramalari hajmi qisqarishiga va shu bilan moliya-kredit muassasalari resurslarining qisqarishiga olib keladi. Kapitalni jalb etish va sarflash sohalari uchun kurash keskin tus oladi. Ularning salmoqli qismi ichki bozorga tovar shaklida ham pul shaklida ham qaytib kelmaydi. 6. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarga salbiy ta‘sir ko‘rsatadi. Pullarning qadrsizlanishi eksport faoliyati bilan shug‘ullanuvchi firmalarning raqobatbardoshligini pasaytiradi va xorijdan tovarlar olib kelishga imkoniyat tug‘diradi. Kapitalni foydali bir tarzda sarflash va ishonchli bopshana izlash maqsadida kapitalning chet mamlakatlarga chiqib ketishi ro‘y beradi buning natijasida esa mamlakatning to‘lov balansi yomonlashadi. 7. Davlat tomonidan moliyalashtirish jarayonini faollashtiradi va byudjetning pul belgilari emissiyasi hisobiga to‘ldirib borilishini rag‘batlantiradi. Bunday sharoitda g‘aznaga soliq tushumlari kamayadi, davlat qarzi muammosi keskinlashadi. 8. Valyuta inqirozini keskinlashtiradi. Mamlakatlar o‘rtasidagi inflyatsiya sur‘atlaridagi tafovut valyutaning rasmiy va bozor kursi o‘rtasida nomuvofiqlikka olib keladi. Inflyatsiya xalkaro to‘lov vositalari (ularning massasi) ko‘payishiga sharoit yaratib beradi. Inflyatsiya eng avvalo tovarlar va xizmatlarning tovar sifatiga solishtiriluvchi baholar oshishida (oshkora va yashirincha) namoyon bo‘ladi. Inflyatsiya darajasini oldingi davrga nisbatan olganda baholar darajasi ortishi (qo‘shimcha o‘sishi) 148 sur‘ati bilan xarakterlanadi va odatda bir yil uchun foizlarda iste‘mol narhlari indeksi asosida hisoblab chiqiladi. Inflyatsiya darajasini hisoblab chiqish uchun joriy davr iste‘mol narhlarini bazis davr iste‘mol narhlari indeksidan chegirib tashlash, olingan farqni bazis davr iste‘mol narhlari indeksiga taqsimlash va yuzga (foizlarda) ko‘paytirish orqali aniqlanadi: Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|