Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti iqtisodiyot fakulteti

2. Strategik rejalashtirish bosqichlari 

---

---

Firmaning strategik o’sishi. Mavjud bo’lgan korxonalarga ishlab chiqarish
kuchi strategik rejalashtirishda korxona qaysi yo’nalishda kelajakda o’z faoliyatini
davom ettiradi va o’zining butun imkoniyatilarini qaysi sohalarda olib bora olishi
mumkin? kabi savollarga javob berish uchun firmaning o’sishini quyidagi misolda
ko’rishimiz mumkin:
«Modern pablinishing kompaniyasi» matbuot nashr kompaniyasi bo’lib, har
oy jurnal bosib chiqaradi. Uning har bir ishlab chiqilgan tiraji 300 ming nusxadan
iboratdir. Xaridorning ehtiyojini qondirish nuqtai nazaridan qaraganda firmaning
marketing strategiyasi juda ham o’zgaruvchandir. Bozorda yangi raqobatchi
firmalarning paydo bo’lishi tabiiy holda bu kompaniyaning strategik marketingiga
ta’sir etadi. Firma kompaniyadan rejasining o’zining strategik o’sishini yaqin 10
yillikda ifoda etishiga harakat qiladi. Strategik o’sishni 3 bosqichda tahlil asosida
ishlab chiqish mumkin:
Birinchi bosqichda firma o’zining bor imkoniyatlarini amalda qo’llaydi-
«Intensiv o’sish imkoniyatlari».
Ikkinchi bosqichda firma integratsiya imkoniyatlarini boshqa marketing
tizimidagi elementlar bilan bog’laydi-«Integratsion o’sish imkoniyatlari».
Uchinchi bosqichda esa firma o’z imkoniyatlarini tashqaridan yangi
yo’nalishlarni va yangi sohalarni olib boradi-«Diversifikatsion o’sish imkoniyati».
Bu kabi aniq o’sish imkoniyatlarining firmaning faoliyati va rivojlanishining
asosiy bosqichlaridir.
Bu kabi aniq o’sish imkoniyatlarining uch yo’nalishini quyidagi jadvalida
ko’rsatish mumkin.
8.2-jadval
Asosiy imkoniyatlarning o’sish yo’nalishi 
Intensiv o’sish
Integratsion o’sish
Diversifikatsion o’sish
Bozorda mustahkam
o’rnashish
Regresiv integratsiya
Jarima diversifikatsiyasi
Bozorning chegaralarini
Progressiv integratsiya
Gorizontal

---

---

kengaytirish

diversifikatsiya
Tovarni
mukammallashtirish
Gorizontal integratsiya
Kengaytirilgan
diversifikatsiya
I. Intensiv o’sish. Bu holat firmaning xaridori butun imkoniyatlarini
ishlatmaganda vujudga keladi. Bu imkoniyatlarning intensiv o’sish uchun
N.Ansofor quyidagi metodikani taklif etgan. Bu jarayon 3 xil yo’nalishda bo’ladi.
II. Bozorga chuqur mustahkamlanib olish. Bu bozorda firmaning o’z
mahsulot sotuvini hajmini oshirish va agressiv marketing yo’llarini qo’llash bilan
olib boriladigan jarayonni quyidagi holatlarda ishlatish mumkin:
a) Jurnal obunachilarining sonini oshirish, ya’ni sovg’a tariqasida bir
obunachining o’rtog’ini bepul obuna qilish;
b) Raqobatchi matbuot nashrlarning obunachilarini o’ziga jalb etish, buning
uchun obuna narxining arzonligi va jurnalning sifatliligini taklif qilish;
v) Yangi potentsial obunachilarning jurnalni sog’liqqa foydalanish jihatidan
taklif etish va shu tariqa jurnal obunachilarining sonini ko’paytirish;
g) Bozor chegarasini kengaytirish.
Bu jarayonda firmaning yangi bozorni egallash yo’li bilan ifoda etadi.
Shuning uchun «Moderen pablishing» kompaniyasi quyidagi yo’nalishda o’z
faoliyatini kengaytirishi va amalga oshirish mumkin:
a) Firma o’zining jurnalini yangi ochilgan bozorlarga olib borishi va sotishi
mumkin;
b)
Jurnalning
sotuvini
yangi
segmentlarda,
masalan
sog’liq
korporatsiyalarida, kasalxonalarda, sog’liq klublarida tarqatiladi.
III. Tovarni mukamallashtirish.
Mavjud bo’lgan bozorda firma o’z tovarini mukammallashtirish jarayoni:
a) Eski jurnallarga ko’ra yangi texnologiyalar bilan ishlab chiqarilgan
chiroyli, rang-barang jurnallarni chop etish va ularni sotish.
b) Regionlarda, viloyatlarda va shahar tumanlarida jurnalning turli xil
bo’limlarini ochish.

---

---

v) Jurnalni boshqa xil variantlardan, masalan: kassetali variantini ham ishlab

chiqarish va o’qishni xohlamagan, balki eshitishni xohlagan obunachilarga firma
bu variantli ishlab chiqarishni taklif qilish.
Marketing rejalashtirish bo’limlari - oddiy marketing rejalashtirish quyidagi
ko’rinishga ega bo’lib, bunda oddiy mahsulotlarni ishlab chiqarish rejasi ham
e’tiborga loyiq, ular quyidagi bo’laklarga egadir:
a) nazorat ko’rsatkichlari haqidagi ma’lumot;
b) marketing vaziyati haqidagi ma’lumot;
v) imkoniyati va xavfsizligi haqidagi ro’yxat;
g) vazifalar va muammolar ro’yxati;
d) marketing strategiyasi;
e) harakat dasturi;
yo) byudjet;
j) nazorat tartibi.
Marketingni rejalashtirish tartibi.
I. Nazorat ko’rsatkichlari haqidagi ma’lumot. Rejalashti-rishning maqsad va
vazifalar haqida qisqacha ma’lumot bo’lishi kerak, ya’ni bu ma’lumot, reja asosi
bo’lib xizmat qiladi.
II. Marketing vaziyati haqidagi ma’lumot. Marketing vaziyati haqidagi
ma’lumotlarda firmaning bozordagi vaziyati va o’rnini belgilaydi. Reja
tuzuvchining nuqtai nazaridan bozorning hajmi asosiy segmentlari iste’molchining
ehtiyojlari va asosiy mahsulotlari haqidagi nazariyalarni raqobatchilarga tarqatish
kanallari o’rnatiladi.
III. Imkoniyatlar va xavflarni oldini olish ro’yxati. Xavflarning oldini olish
va imkoniyatlar ro’yxatida boshqaruvchilarning ro’y beradigan imkoniyatlar va
xavflarni oldini olish haqida fikr yuritiladi. Buning maqsadi firma
boshqaruvchilarining oldindan kelajakda ro’y beradigan har xil paydo bo’lishi
mumkin bo’lgan vaziyatlarni oldini olishdir.
IV. Vazifalar va muammolar. Firma bilan aloqani imkoniyat va xavfsizlikni
oldini olishni o’rgangandan so’ng boshqaruvchi o’z oldiga vazifalar va ularning

---

---

muammolarini bartaraf etish kuchiga ega bo’ladi. Vazifalar shunday shakllanishi,

firmaning rejalashtiriladigan maqsadiga mos holda bo’lishi kerak.
V. Marketing strategiyasi. Marketing strategiyasida boshqaruvchi har
tomonlama marketing rejasini va vazifalarini echish yo’llarini izlaydi.
Marketing strategiyasi ratsional va mintaqaviy shaklda marketingning
vazifalarini echishdir. U o’ziga qaratilgan bozor strategiyasi, marketing
kompaniyasini ajratiladigan xarajatlarni kiritadi. Maqsad etilgan bozor
strategiyasida marketing strategiyasini bozordagi aniq firmaning faoliyat
yuritadigan segmentini aniqlash. Bu segmentlar bir-birlaridan daromadliligi bilan
ajralib turadi.
Marketing kompleksi. Boshqaruvchi umumiy nuqtai nazaridan yangi
mahsulot reklama narx va maxsulotlarning tarqatilishi natijasida qabul qilinadi.
Xar bir strategik imkoniyatlar va xavfsizlikni oldini olish va ularning
muammolarini ham o’rganish kerak.
Marketingni rejalashtirish: firmaning strategik rivojlantirish qaysi sohada
ishlab chiqarish bilan faoliyat yuritish kerakligini va qaysi mahsulotlarni ishlab
chiqarishni aniqlaydi. Firmani ishlab chiqarish bir necha xil mahsulotlarni, savdo
belgilarini va bozorlarni aniqlaydi. Shuning uchun har bir vaziyat uchun alohida
reja ishlab chiqarish kerak. Ko’pincha ishlar rejasi mahsulotlarni ishlab chiqarish
rejasi, mahsulotning savdo belgisi rejasi kabi bir xil rejalarga duch kelish mumkin.
Yuqoridagi barcha rejalarni bitta ibora bilan marketingni rejalashtirish deb ifoda
etiladi.